بابالار ءسوزى: «جىلاعان اتا» ۇڭگىرى تۋرالى اڭىز
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر-تولعاۋلارى، قيسسا-داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
«قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى.
ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى.
«حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ-جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك.
جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
ءبىر كىسى باي بولعانىمەن پەرزەنتى بولماپتى. اۋليە-انبيەلەردىڭ باسىنا ايەلى ەكەۋى تۇنەپ ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى ايەلى قۇرساق كوتەرەدى. ايى-كۇنىنە جەتىپ، تولعاتىپ، ايەل ىركىلدەگەن مەس تۋىپتى. مۇنان سوڭ ايەل ءتۇن ىشىندە: «قۇدايدان كۇندىز-ءتۇنى تىلەگەنىم بۇل ەمەس ەدى عوي!» - دەپ جىلاپ-ەڭىرەپ مەستى قۇشاقتاپ ۇيدەن شىعىپ كەتەدى. تاۋ-تاستىڭ اراسىندا مەستى كوتەرىپ، ون ەكى جىل بويى كوزىنىڭ جاسى كول بولىپ، قاڭعىپ جۇرە بەرەدى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە ايەلدىڭ قولىنداعى مەس جەرگە ءتۇسىپ كەتىپ، جارىلىپ، ىشىنەن بالا جىلاپ شىعىپ، جارتاستار اراسىمەن قاشا جونەلەدى. اناسى دا: «بالام، توقتاشى!» - دەپ جالىنىپ سوڭىنان جۇگىرە بەرەدى. بالا: «ارتىمداعى انام شولدەپ كەلە جاتىر عوي» دەپ اساسىن جەرگە ءبىر ۇرىپ بۇلاق اشىپ كەتەدى.
سول قاشقان بويى ءبىر ۇڭگىرگە كىرىپ كەتەدى. اناسى ارى شاقىرادى، بەرى شاقىرادى، بالا تەك ۇڭگىردىڭ ىشىنەن: «انا، مەنى ىزدەمە، ۇيگە قايتا عوي»، - دەپ ءۇن بەرەدى، ءبىراق ءوزى شىقپايدى. اناسى ونى قيماي، سول ۇڭگىردىڭ جانىنان كەتپەي جۇرە بەرەدى.
ءبىر كەزدە بالا ۇڭگىردەن شىعىپ: «انا، مەن اقىرەتتىك بالاسىمىن، بۇل جەردە جۇرە بەرمەي، ەلىڭە قايت، مەن ءبارىبىر ەندى جوقپىن، مەنىڭ مەكەنىم - وسى جەر، وسى ۇڭگىر»، - دەيدى. اناسى جالىنعانمەن، بالا كونبەدى. اناسى: «قۇدايدىڭ جازعانى وسى شىعار» دەپ ويلاپ، بالاسىنا: «جارايدى، مەن كەتەيىن»، - دەيدى جۇرەگى قان جىلاپ تۇرىپ.
بالا ايتتى: «تەك ارتىڭا قاراما، جالعىز تىلەگىم سول»، - دەيدى. اناسى اقىرى كۇدەر ءۇزىپ، تاۋدان شىققان سوڭ، ءالى دە قيماي، ارتىنا جالت قارايدى. ارتىنا قاراسا، قىزىل سۋ ونى وكشەلەي باسىپ كەلە جاتىر ەكەن. ايەل ارتىنا قاراعان زاماتتا قىزىل سۋ جەرگە ءسىڭىپ كەتەدى. ەگەر ايەل ارتىنا قاراماعاندا، سول قۇلا ءتۇز دالا جايقالعان جاسىل جەلەك بولادى ەكەن. «جىلاعان اتا» دەپ بالا كىرىپ كەتكەن ۇڭگىر سول ۋاقىتتان بەرى اتالىپ كەلەدى.
قازىرگى كۇندە ول جەرگە كوپ ادامدار زيارات ەتىپ بارادى. مۇنى اڭىز دەسەك تە، سول ۇڭگىردىڭ كىرە بەرىسىندە جالاڭ اياق بالانىڭ ىزدەرى تاسقا باسىلىپ قالعان. ۇڭگىر كادىمگى سارقىراما سەكىلدى. ءبىراق سارقىرامادان ۇنەمى سۋ اعىپ تۇراتىن بولسا، «جىلاعان اتادان» سۋ ۇنەمى اقپايدى. باسىنا بارىپ قۇران وقىعان ادامعا اعادى. وندا دا كەي ادامعا اققانىمەن، كەي ادامعا اقپايدى.
ونىڭ سەبەبىن «نيەتى تازا ادامدارعا اۋليەنىڭ سۋى اعادى، ال نيەتى قاراۋ ادامعا اقپايدى» دەپ تۇسىندىرەدى اقساقالدار.
سول ۇڭگىردى جاعالاپ جۇرە بەرسەڭىز، ءبىر جارتاس تىك بولىپ كەلىپ، ودان تامشىلاپ سۋ اعىپ تۇرادى. ونى «جىلاعان اتانىڭ اناسىنىڭ كوز جاسى» دەيدى. جىلاعان اتانىڭ مەستەن شىققان جەرى، مەس تۇسكەن جەر «مەس اۋليە» دەپ اتالادى. ول جەردى دە جەرگىلىكتى حالىق كيەلى جەر دەپ سانايدى. جىلاعان اتانىڭ سۋى ءبىر ادامعا اعىپ، ەكىنشى ءبىر ادامدارعا اقپايتىنى نە دەگەنمەن دە جۇمباق قۇبىلىس.
