يندۋستريالاندىرۋ داعدارىس كەزەڭىندە دە ەكونوميكانىڭ وزەگى بولىپ قالا بەرمەك

استانا. قازاقپارات - مەملەكەت باسشىسى ءبىر سوزىندە: «ىزدەگەن سايىن تابىلىپ، يگەرگەن سايىن كوبەيە بەرەتىن ءبىر عانا قازىنا - بۇل يندۋستريا مەن يننوۆاتسيا» دەگەن ەدى.

شىندىعىندا، الەم ەكونوميكاسى داعدارعان تۇستا يندۋستريالاندىرۋ جولىن تابىستى ەتىپ، ەكونوميكالىق ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ مەيلىنشە ماڭىزدى قادام.

بۇعان دەيىنگى ءبىرىنشى بەسجىلدىقتا ءبىرقاتار جاڭا نىساندار قاتارعا قوسىلىپ، مىڭداعان جۇمىس ورىندارىن اشۋعا سەپتىگىن تيگىزگەن بولاتىن. بۇنداي ماڭىزدى مىندەت الەمدىك داعدارىستىڭ ەتەك العان بۇگىنگى كەزەڭىندە دە ءوز جالعاسىن تاباتىن بولادى. بۇل رەتتە وتكەن جىلداردىڭ سىندارلى كەزەڭىندە ۇلتتىق ەكونوميكادا جيناقتالعان تاجىريبەلەردى پايدالانۋ يندۋستريالاندىرۋ قۋاتىن ەسەلەي تۇسەتىنى ءسوزسىز.

تۇتاستاي العاندا پرەزيدەنتتىڭ يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسى قازاقستاننىڭ الداعى باستى ماقساتى - الەمنىڭ باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 30 ەلىنىڭ قاتارىنا ەنۋى جولىندا ماڭىزدى تىرەك بولىپ قالا بەرمەك.

ايتا كەتەرلىگى، بيىلعى داعدارىس جىلىندا يندۋستريالاندىرۋ ساياساتى جاڭا ەكونوميكالىق باعىت اتانعان «نۇرلى جول» ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىمەن بىرىكتىرىلە جالپىلاما قاراستىرىلعان بولاتىن. سونىمەن قاتار، يندۋستريالاندىرۋ اياسىندا ەكونوميكانىڭ التى باسىم باعىتتارى ايقىندالعان، بۇلار - مۇناي وڭدەۋ جانە مەتاللۋرگيالىق كەشەن، ازىق-تۇلىك جانە حيميا ونەركاسىبى، ونەركاسىپ قۇرىلعىلارى مەن قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعارۋ.

وسىعان وراي، كۇنى كەشە ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى ونەركاسىپتى قولداۋ مەن وركەندەتۋ بويىنشا اعىمداعى جىل باسىنان بەرى اتقارىلعان شارالار تۋرالى جۇمىستارىن قورىتىندىلاپ، باسپا ءسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. ايتا كەتەرلىگى، داعدارىس دۇربەلەڭ تۋدىرعان بيىلعى جىلدىڭ كاسىپورىندار ءۇشىن كۇردەلى كەزەڭدى تۋدىرعانى انىق. وسىعان وراي، وتكەن جەتى ايدا ەلىمىزدەگى كاسىپورىندارعا مەملەكەت تاراپىنان بەلسەندى تۇردە كومەكتەر كورسەتىلىپ، قولداۋلار جاسالعان.

«ونەركاسىپ كاسىپورىندارىن قولداۋ جوسپارى ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. سىرتقى فاكتورلاردىڭ ناشارلاۋى ورىن الىپ وتىرعاندىعىنا قاراماستان، وڭدەۋشى كاسىپورىندارداعى ونەركاسىپتىك ءوندىرىستىڭ كولەمى اعىمداعى جىلدىڭ سەگىز ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 0,5 پايىزعا ءوستى. جوسپار شەڭبەرىندە قولداۋ شارالارىمەن 82 كاسىپورىن قامتىلدى»، - دەيدى ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىنىڭ يندۋستريالى دامۋ جانە ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى امانياز ەرجانوۆ.

سونىمەن قاتار، الەمدىك احۋالدىڭ ەلىمىزگە اسەرى ەسكەرىلە وتىرىپ، مينيسترلىك اعىمداعى جىلى قازاقستاندىق ونەركاسىپتى قولداۋ ساياساتىن ەكى باعىتقا شوعىرلاندىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان ەكەن. ونىڭ ءبىرىنشىسى - ەكونوميكانىڭ كۇرت تومەندەۋىنە جانە الەۋمەتتىك تۇراقسىزدىققا جول بەرمەۋ ماقساتىنداعى داعدارىسقا قارسى شۇعىل شارالاردى قامتيدى. وسىعان بايلانىستى، مينيسترلىك جاعداي قۇلدىراۋعا سوقتىرا باستاسا شاپشاڭ ارەكەت ەتە ءتۇسۋ ءۇشىن ونەركاسىپتى قولداۋ بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلداپ، شتاب قۇردى. ەكىنشى باعىت بويىنشا ونەركاسىپتەردى ورتاق پەرسپەكتيۆالىق دامۋدىڭ جاڭا درايۆەرلەرىنە اۋىستىرۋ كوزدەلەدى.

«بۇل رەتتە ەڭبەك ونىمدىلىگى مەن ەنەرگيا تيىمدىلىگىنە باسا نازار اۋدارىپ، سالىپ، جۇمىس كۇشىن بارىنشا ءونىمدى سەكتورلارعا قايتا بولە وتىرىپ، ءتيىمسىز اكتيۆتەردەن بىرتىندەپ ارىلۋعا بەيىمدەلۋگە باعىت الىناتىن بولادى. جالپى، داعدارىستىڭ ءبىر جاقسى تۇسى بۇل قۇبىلىس بىزگە ءارالۋان تاسىلدەردى پايدالانىپ كورۋگە، ءتيىمسىز مەنشىك يەلەرىنىڭ نىساندارىنان باس تارتىپ، ولاردى باسەكەلەستىك ورتاعا وتكىزۋگە، سونداي-اق، داعدارىستىڭ وزىندە تەك سىرتقى عانا ەمەس، ىشكى نارىقتاعى باسەكەگە قابىلەتتى جاڭا نىسانداعى كاسىپكەرلەردى انىقتاۋعا مۇمكىندىكتەر بەرەدى»، - دەيدى امانياز ەرجانوۆ.

كوميتەت باسشىسىنىڭ كەلتىرگەن مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە قابىلدانعان مەموراندۋمدار شەڭبەرىندە 119 ءىرى ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار جالپى سوماسى 356 ميلليارد تەڭگەگە شارتتار جاساعان. سونىڭ ىشىندە «قازاقستاندا جاسالعان» باعدارلاماسى اياسىندا جالپى سوماسى 5,3 ميلليارد تەڭگەگە 197 مەموراندۋم، ال 2,8 ميلليارد تەڭگەگە 22 شارت جاسالىپتى. ناتيجەسىندە قازاقستاندىق ونەركاسىپ ورىندارىنا بويىنشا ءبىرشاما قان جۇگىرىپ، ءونىم ءوندىرۋ تۇرالاپ قالماعان. كەرىسىنشە، يندۋستريالاندىرۋ ساياساتىندا ايقىندالعان باسىمدىق بويىنشا، اسىرەسە قۇرىلىس سالاسىندا قارقىن بارشىلىق. اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە سەليترا، كاۋستيك، ارماتۋرا ءوندىرۋ جولعا قويلعان. سونىمەن قاتار، «نۇرلى جول» باعدارلاماسى ەسەبىنەن سەمەنت ءوندىرۋ قامتاماسىز ەتىلىپتى.

بۇل ءبىر جاعىنان وتاندىق قۇرىلىس سالاسىن دامىتۋعا دەم بەسەك، ەكىنشى جاعىنان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى مەن نارىعىنا دا جاعىمدى اسەر ەتۋگە جاعداي تۋعىزاتىنى ءسوزسىز. «وسى رەتتە ايتا كەتەرلىگى، ەلىمىزدە بۇگىنگى تاڭدا جاپپاي اشىلىپ جاتقان سەمەنت زاۋىتتارىنىڭ ەكونوميكامىزعا بەرەر ۇلەسىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى. نارىق ءوز تەتىگىن ءوزى تابادى. سول تۇرعىدان العاندا ءبىزدىڭ ەلدە قۇرىلىس سالاسى دامي باستاعالى بەرى، وسىعان قاتىستى قاجەتتى ونىمدەر دايارلايتىن جەرلەر دە كوبەيۋ ۇستىندە. سونىڭ ىشىندە سەمەنت زاۋىتتارى سانىنىڭ ارتۋى ىشكى نارىقتاعى سۇرانىستى تولىق قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىنى ءسوزسىز»، - دەيدى امانياز ەرجانوۆ.

ايتا كەتەرلىك جانە ءبىر جايت، يندۋستريالاندىرۋ شاراپاتىنىڭ ارقاسىندا رەسپۋبليكاداعى ونەركاسىپ نىساندارى قۇلدىراۋدىڭ قاتتى سوققىلارىن الىپ، سۇمدىق سالدارىنا ۇرىنۋدان دا امان قالعان. بۇعان مىسالدار دا بارشىلىق. «جالپىلاما العاندا وڭدەۋشى ونەركاسىپتىڭ قۇلدىراۋىنا جول بەرمەۋ فاكتورلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە سالالارداعى قۇلدىراۋلاردىڭ ورنىن بىرنەشە رەت تولتىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن يندۋستريالاندىرۋ كارتالارىنداعى جوبالارىنىڭ ۇتىمدىلىعى ءسوزسىز.

ەگەر يندۋستريالاندىرۋ اياسىندا بۇگىنگىدەي جاڭا جوبالار قولدانىسقا ەنگىزىلمەگەندە قۇلدىراۋ دەڭگەيى 4,5 پايىز ەمەس، 7,3 پايىزعا دەيىن جەتەتىنى ىقتيمال ەدى. ماسەلەن، پاۆلودار وبلىسىندا وڭدەۋشى ونەركاسىپتىڭ 12,4 پايىزعا تومەندەۋى بايقالعان بولسا، بۇل ورايدا يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ەنگەن جوبالار قۇلدىراۋدىڭ ورنىن 2 ەسە تولتىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن ەكەن.

ال قوستاناي وبلىسىندا ءوندىرۋشى ونەركاسىپتىڭ 32 پايىزىنا دەيىنگى ءوندىرۋ ۇلەسى «سوكولوۆ-سارىباي كەن بايىتۋ وندىرىستىك بىرلەستىگى» ا ق تيەسىلى. سۇرانىستىڭ تومەندەۋىنەن كاسىپورىننىڭ 30 پايىزدان استامى زيان شەككەن، الايدا يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى جوبالارىنىڭ ەسەبىنەن جالپى قۇلدىراۋدىڭ 3 پايىزىن بولدىرماۋ مۇمكىن بولعان.

توقتالا كەتەتىن تاعى ءبىر جايت، بيىلعى داعدارىستى جىلدىڭ باسىندا ەلىمىزدەگى يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىندا قامتىلعان 770 جوبانىڭ شامامەن 200 گە جۋىعى قۋاتتىق جۇكتەمەلەرى بويىنشا ءبىرشاما قيىندىقتارعا ۇرىنعان ەكەن. ءتىپتى، كەيبىر ونەركاسىپ كاسىپورىندارى ءوز ءوندىرىسىن ۋاقىتشا توقتاتۋعا دا ءماجبۇر بولعان.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇعان ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە رەسەي رۋبلىنىڭ قۇنسىزدانۋى مەن ىشكى نارىقتا سۇرانىستىڭ تومەندەۋى سەبەپ بولعان. الايدا، سوعان قاراماستان سوڭعى بەس اي ىشىندە داعدارىس سالدارىنان تۇرالاپ قالعان 200 جوبانىڭ 135 ىندە تۇراقتىلىق قالپىنا كەلتىرىلىپتى. بۇل رەتتە تەڭگەگە قاتىستى تەڭگەرىمدىلىك ساياساتىنىڭ دا قازاقستاندىق جوبالاردىڭ بويىنا قان جۇگىرتكەنىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى.

ەندەشە، الەمدىك ەكونوميكانىڭ كۇردەلى كەزەڭىندە ەلباسى ايقىنداعان يندۋستريالاندىرۋ ساياساتى ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن تاعى دا دالەلدەپ وتىر. كۇردەلى احۋالدىڭ ساقتالۋىنا قاراماستان يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا جاڭا جوبالاردىڭ دۇنيەگە كەلەتىنى بۇعان قوسىمشا دالەل.

اتاپ ايتقاندا، اعىمداعى جىلى شامامەن 100 گە تارتا كاسىپورىندى ىسكە قوسۋ كوزدەلەدى، سونىڭ ىشىندە 20 جوبا ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتىڭ ەنشىسىنە تيگەن بولاتىن. تۇيىندەي ايتقاندا، جاھاندىق وزگەرىستەر ەلىمىز ءۇشىن قاتەر ءتوندىرىپ قويماي، تىڭ مۇمكىندىكتەرگە دە جول اشادى. سوندىقتان دا، ماڭىزدى مىندەتتىڭ ءبىرى - يندۋستريالاندىرۋدى دامىتىپ، ينۆەستيتسيا تارتۋدى وڭتايلى ەتۋ، بيزنەستى بەلسەندىرۋ.

بۇل ءۇشىن يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋعا الداعى ءۇش جىلدا بيۋدجەتتەن 112,7 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانعانى دا بەلگىلى. سونىڭ ىشىندە 2016 -جىلى بۇل باعىتقا 40,7 ميلليارد تەڭگە جۇمسالاتىن بولادى. بيۋدجەت قاراجاتى نەگىزىنەن ينۆەستيتسيالار تارتۋعا، ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتار ينفراقۇرىلىمىن سالۋعا، تەحنيكالىق رەتتەۋدى قامتاماسىز ەتۋگە جۇمسالادى. بۇدان بولەك، وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ التى باسىم باعىتتارىن قولداۋ قامتىلماق.

ەلباسى بارشا قازاقستاندىقتارعا ارناعان ءبىر سوزىندە: «تۇراقتى دامۋ دەگەنىمىز - بۇل بىزگە جوعارىدان بىرەۋ سالىپ بەرگەن بۇدىرسىز داڭعىل جول دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل ەشكىمنىڭ دە بىزگە سىيلىعى ەمەس. ءارتۇرلى كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتار كەزدەسىپ وتىرۋى زاڭدىلىق. ءومىر سولاي. ءومىر - كۇرەس. ءومىر - باسەكە. ءار ادامعا، ءار ەلگە، ءار مەملەكەتكە جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن سول كۇرەستەردە جەڭۋ قاجەت» دەگەن بولاتىن. ەندەشە، ەلدىگىمىزدى سىناي تۇسكەن الەمدىك داعدارىس داۋىلىنا قارسى شارالار يندۋستريالىق ساياساتپەن ۇيلەسىپ، «نۇرلى جول» ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ارقىلى كورىنىس تاۋىپ، ەرتەڭگى داڭعىلدىڭ سالىنۋىنا سەپ بولسا يگى.

اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى