ءتىل ماسەلەسىنىڭ تار جول، تايعاق كەشۋى
قازاقستان - كوپ ۇلتتى مەملەكەت. مەملەكەتتىك ءتىلىمىز - قازاق ءتىلى. انا ءتىلىمىزدى وسى دارەجەگە جەتكىزۋ ماسەلەسىن سوناۋ 1920-جىلدارى كوتەرگەن - س. سەيفۋللين.
ءتىل ماسەلەسىن كوتەرىپ، جويىلعالى تۇرعان انا ءتىلىمىزدى قايتا جانداندىرۋ جولىنداعى س. سەيفۋلليننىڭ 9 حاتى بىزگە جەتكەن. قۋعىن- سۇرگىن كەزىندە ءتىنتۋ، ودان قالسا ەڭبەكتەرىنىڭ كوبى ورتەلگەن. سوعان قاراماستان گۇلباھرام اپاي شاماسى كەلگەنشە ءبىراز زاتتارىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلگەن. بۇل وقيعانىن شەت- جاعاسىن ت. كاكىش ۇلى ءوز كوزىمەن كورگەنىن ايتىپ بەرگەن. 1937 -جىلى س. سەيفۋللين ۇستالدى دەپ ەستىگەندە ت. كاكىش ۇلى 5- سىنىپ وقۋشىسى ەكەن. سول كەزدە س. سەيفۋلليننىڭ كوپ كىتابى جىرتىلىپ، وتقا تاستالعاندىعىنىڭ كۋاگەرى بولعان. نەگە بۇلاي بولدى ەكەن دەگەن وي بالا بولسا دا وسى كەزەڭدە تۋىنداعان. ساكەنگە دەگەن العاشقى ماحابباتى دا وسى كەزدەن باستالسا كەرەك. كەيىن س. سەيفۋلليننىڭ جۇبايى گۇلباھرام وسى حاتتاردى ساكەنتانۋ جولىنا تۇسكەن ت. كاكىش ۇلىنا بەرگەن. الىنعان دەرەكتى حاتتاردى ت. كاكىش ۇلى زەرتتەپ جيناقتاپ، مۇراجايعا وتكىزگەن بولاتىن. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز س. سەيفۋلليننىڭ وسى ەڭبەكتەرىن ناسيحاتتاپ، حالىققا جەتكىزۋ.
«ءالى قازاقشا حات بىلمەيتىن ادامدار فرانسۋزشا بىلسە دە قازاقستاندا ءبىر كەزدە ىسكە اسپاي قالۋى اپ- انىق نارسە» - دەپ جازادى س. سەيفۋللين. قازىر قازاقستاندا ق ر پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە ۇمىتكەرلەردەن باستاپ، بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەتكە وتەر الدىندا، الدىمەن مەملەكەتتىك تىلدە سىناق تاپسىرىلادى. بۇگىنگى كۇنى سول ايتقانى كەلدى ەمەس پە؟ س. سەيفۋللين اڭساعان انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسى دەگەن وسى ەمەس پە ەدى؟! مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەسەڭ، جوعارى لاۋازىمدىق قىزمەتتەن ۇمىتتەنبەۋىڭ كەرەك.
«ءىستى قازاقشاعا اۋدارۋدى اۋىلدان، بولىستان، اۋداننان باستاۋ كەرەك. مەكەمەلەردە ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ ءبىر كىسىنىڭ ايتۋىمەن بولاتىن نارسە ەمەس، كوپتىڭ كۇشىمەن، جالپى ىنتامەن، تەگىس جۇمىلۋمەن بولاتىن نارسە» - دەپ، سول كەزدەگى ساياساتتان جاسقانباي ناقتى جولدارىن ايتقان.
«كەڭسەلەردە ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزۋگە كىرىسۋ» ەڭبەگىندە «قازاقستاندا ەڭبەكشىل تابىنا قىزمەت قىلام دەگەن ادام، قاي ۇلتتان بولسا دا، بۇل ىسكە از بولسا دا، قولىنان كەلەتىن قىزمەتىن شىڭداپ كورسەتىپ قالۋى كەرەك. قازاقستانداعى قازاعى كوپ جەرلەردە، قازاقتان باسقا حالىقتاردىڭ ءبىر دە ادام جوق جەرلەردە، ماسەلەن قىرداعى بولىستاردا، ۆولوستنوي يسپولكومداردا، اۋىلناي يسپولكومداردا، اۋداندىق سوت ءام ميليتسيا مەكەمەلەرىندە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋگە ءقازىر قازاقستان ۇكىمەتى كىرىسىپ جاتىر. بۇل تۋرالى قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەرىن باسقارىپ تۇراتىن كوميسسارياتى ءام سوت ىستەرىن باسقارىپ تۇراتىن كوميسسارياتى كۇللى قازاقستانعا جارلىقتارىن جىبەرمەك بولىپ جاتىر. قازاعى كوپ جەردە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ رەتىندە ەل ارالاعان، قالا ارالاعان جۇمىسكەرلەردىڭ ءبارى دە جاردەم قىلىپ، جول كورسەتىپ، بۇل ماسەلەنىڭ ورىندالۋىن تەكسەرىپ وتىرۋلارى كەرەك. ءار ءتۇرلى سەبەپتەر ايتىلادى. اقشا جوق دەيدى. قازاقشا ءىس جۇرگىزۋدى بىلەتىن كىسىلەر جوق دەيدى ءام تولىپ جاتقان سارى ۋايىم، قاۋىپ- قاتەرلەردى جاڭبىرداي جاۋعىزادى. ارينە، ول بەلگىلى. ىنتاسىز ىسكە، كوڭىلسىز ىسكە سانسىز بوگەت، سانسىز ۋايىم تابۋعا بولادى. ءبىراق، ءبىزدىڭ ايتۋىمىزشا، بۇل ىسكە بوگەتتىڭ كوپتىگى باسقا سەبەپتەردەن... كەڭسەلەردە قىزمەت ىستەرى قازاقشا جۇرگەندە عانا بۇل كۇنگە شەيىن قادىرسىز بولىپ كەلگەن قازاقشا حات بىلەتىن ادامداردىڭ باعالارى ارتادى. جۇرت وقۋعا ىنتالىراق بولىپ كىرىسەدى»... - دەپ وتكىر دە بولسا، اشى شىندىقتى جازىپ، ءتىلىنىڭ بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتكەن.
قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەس كوميتەتىنىڭ 1923 -جىلعى 3 -تامىزداعى جالپى جيىلىسىندا كۇن تارتىبىندە 9 ماسەلە قارالعان. سونىڭ ىشىندە، قازاقستان مەكەمەلەرىندە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ تۋرالى بايانداما قاراستىرىلادى. ول بىلاي دەلىنگەن: «...ونان سوڭ قازاقستانداعى قازىرگى پىسكەن ءبىر زور تاريحي ماسەلە- مەكەمەلەردە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ ءىسى. بۇل تۋرالى دا جيىلىس ءبىراۋىزدان بارلىق قازاقستاندا قازاعى كوپ جەرلەردە مەكەمەلەردە كەڭسە ىستەرى قازاق تىلىندە ءجۇرسىن، بۇعان ءاربىر اۋداندىق يسپولكومداردىڭ، بولىستىق يسپولكومداردىڭ ىستەرىن قازاقشا جۇرگىزۋگە كىسى دايارلاۋ ءۇشىن كۋرستار اشىلسىن دەگەن قارار شىعاردى».
تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى كوتەرىلگەندە دە كوپتەگەن قيىندىقتار بولدى. ماماندار جەتىسپەدى. ينستيتۋتتاردا جەدەلدەتىلگەن كۋرستار اشىلدى. قازىرگى تاڭدا، ءتىل مەڭگەرەم دەگەن ادامعا مەملەكەتىمىزدىڭ قولداۋىمەن نەشە ءتۇرلى ادىستەمەسى جاسالعان. تەك ىنتا كەرەك. مەكەمەلەر دە ءتىپتى اقىسىز ءتىل ۇيرەتۋ ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلگەن. الىسقا بارماي- اق، وسى س. سەيفۋللين مۇراجايى ۇجىمىنا استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ مادەنيەت باسقارماسىنىڭ تاسپىرۋىمەن، ءتىل دامىتۋ ورتالىعىنان ارنايى كەلىپ اعىلشىن ءتىلىن وقىتادى. ءبىز ەندى ءجۇز پايىز قازاق ءتىلدى ۇجىمبىز، ورىس ءتىلى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى، ەندى اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنبەكپىز. «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» باعدارلاماسىنا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ جاتىرمىز دەپ ايتۋعا بولادى.
ق. مىرزاليەۆ اعامىز : «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە» دەپ ايتقانداي، قيىندىقپەن قول جەتكىزگەن تاۋەلسىزدىگىمىزدى، ءتىلىمىزدى قاستەرلەيىك. وسى جولدا ەڭبەك ەتكەن ارىستارىمىزدى ارداقتايىق!
س. سەيفۋللين مۋزەيىنىڭ عىلىمي- اعارتۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گۇلنازيا يبرايەۆا
