مىرزاتاي جولداسبەكوۆ: انا مەن تۋعان جەر - بولۋگە بولمايتىن ەگىز ۇعىم
بالالىق شاعى سوعىس جىلدارىمەن تۇسپا- تۇس كەلگەن ەدى.
جوقشىلىق كوردى، ەرتە ەسەيىپ، ۇلكەن ومىرگە ەرتە ارالاستى. سوعان قاراماستان قۇدايدىڭ نۇرى ءتۇسىپ، قاجىرلى ەڭبەگى مەن عىلىمعا دەگەن قۇشتارلىعىنىڭ ارقاسىندا ەل تانىعان ازامات بولىپ شىققانىن قازىر بارشامىز بىلەمىز.
«سوعىس جىلدارى. نان جوق، جۇگەرىنىڭ نانىن كوپ جەي المايسىڭ، كوكتەمنىڭ شىعۋىن اسىعا كۇتەمىز. كوكتەمدە ءشيدىڭ تۇبىنە تاياقتاي- تاياقتاي جۋا شىعادى. شي قالىڭ. ءتۇبى جۇمساق بولادى. جۋا شىقسا، تەرەمىز، ايرانعا تۋراپ جەيتىنبىز. اجەپتاۋىر قورەك بولادى. ال جاز شىعا جايلاۋعا كوشەمىز. كيىز اۋىلدا ءبارى كۇبى پىسەتىن. بارلىعى قوسامجارلانا پىسە باستاعاندا قۇددى ءبىر وركەستر سەكىلدى ازان- قازان بولاتىن. اپام دا كۇبى پىسەدى. ايراننان ماي تۇسەدى. تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرا سالا ماي سۇرايتىنبىز. مايدى ەكى الاقانىمىزعا سالىپ، ەرىتىپ جالاۋشى ەدىك، ءتاتتى بولاتىن. ال اق پولاتنايدان كويلەك، دامبال تىگىپ بەرسە، كەشكىسىن تىرەۋدەگى شەگەگە ءىلىپ، قاشان تاڭ اتادى، قاشان كيەر ەكەم دەپ تاڭ اتقانشا كوز ىلمەۋشى ەدىك. بۇگىندە بالالار دۇنيەنىڭ قادىرىن بىلمەيدى، باعالامايدى، دۇنيە وزىنەن ءوزى اعىلىپ كەلىپ جاتقانداي كورەدى.
كۇن جىلىنا باستاعاننان اۋىل كيىز ءۇيىن ارتىپ، جايلاۋعا كوشەتىنىن ايتتىم. كولدىڭ يىعىنا قونامىز. ونى بۇگىندە جولداسبەكتىڭ اۋلەتى دەيدى. اپام كەيدە توسەكتى دالاعا سالىپ بەرەدى. تۇندە توڭاتىن بولۋى كەرەك، تاڭەرتەڭ تۇرساق، توستاعانداي بولىپ ءيىرىلىپ، قوينىمىزدا جىلان جاتاتىن. ءبىز ابدەن ۇيرەنىپ كەتكەنبىز. قورىقپايمىز. سۋ جىلان ءوزىڭ تيمەسەڭ شاقپايدى. ءبىز تۇرعاندا ول دا جىلجىپ كولگە قاراي كەتەدى.
كيىز ۇيلەر اينالا دوڭگەلەنىپ تىگىلەدى. ورتاسى مالدىڭ كوگەنىنە تولادى. كەشكىسىن قوي، ەشكى ساۋىلادى، ءبىز قوزى- لاقتى كوگەندەيمىز. اپالارىمىز وشاققا وتتى لاپىلداتىپ جاعىپ، ءسۇت پىسىرەدى. سول كەزدە كەش قاراڭعىلىعى قاۋمالاعان اۋىل بىردەن جاپ- جارىق بولىپ كەتەتىن. ءبىز قورانىڭ تورىندە وتىرىپ، جۇمباق، ەرتەگى ايتىسامىز»، - دەپ ەسكە الادى بالا كۇندى مىرزاتاي اعا.
اعانىڭ تۋا بىتكەن ءبىر ەرەكشەلىگى بار. ونداي وزگەشە بالانى قازاق نىسانالى دەيدى. ول دۇنيەگە كەلەتىن جىلى اۋىلدىڭ ءۇستىن باسىپ سىعاندار توبىرى ءوتىپتى. ىشىندە قازاقشا بىلەتىن ءبىر كەمپىرگە ايى- كۇنى جەتىپ وتىرعان مىرزاتايدىڭ اناسى بال اشتىرعان ەكەن. سوندا الگى بالگەر:
- ۇل تۋاسىڭ، وڭ اياعىنىڭ نىساناسى بولادى، دارەجەلى، داۋلەتتى بولادى، - دەپتى. ءبىر اپتادان سوڭ دۇنيەگە ۇل بالا كەلىپ، ايەلدەر جابىلا وڭ اياعىنا قاراسا، التى بارماعى بار ەكەن. 9-سىنىپقا دەيىن جوقشىلىقتا ءوسىپ، سۋىق تۇسكەنشە جالاڭاياق جۇرۋگە ءماجبۇر بولعان بالا التى بارماعىنان ۇيالىپ، ۇنەمى جاسىرىپ- جاۋىپ ءجۇرىپتى. اۋىلدا گارمون تارتاتىن جالعىز ءوزى، سوندىقتان ءبي كەشتەرى ونسىز وتپەيدى. سونداي كەشتەردە سول اياعىمەن وڭ اياعىنىڭ بارماقتارىن تۇگەل جاۋىپ وتىرىپ، گارمون تارتادى ەكەن. ۇيالعانى.
ءبىر قىزىق وقيعانى مىرزاتاي اعا ءالى كۇنگە جادىندا ساقتاپ قالىپتى. 1948 -جىلى باستاۋىش مەكتەپتى ءبىتىرىپ، انا مەن بالا وقۋدى جالعاستىراتىن جەر ىزدەپتى. ءبىر جىل بۇرىن اكەسى دۇنيە سالعان. سوعىستان ورالماعان اعاسى ومارتايدان حابار جوق. باستاۋىشتان كەيىن قىزىلجار (قازىرگى كوشەك) اۋىلىندا بولەسى ىسقاقتىڭ ۇيىندە جاتىپ وقيتىن بولادى. بولە اعاسى ۇستالىپ كەتىپ، جەڭگەسى بالاعا دۇرىس قاراماي قويادى. ىسقاقتىڭ قامالعانىن وسىدان كورىپ، «مىسىق تىلەۋ، اياعى قۇتسىز بولدى، جەتىمەك» دەپ جازعىرادى. ۇيگە كەلمەي، ءار جاقتان كەلىپ وقىپ جاتقان بالالاردىڭ ۇيلەرىنە تۇنەپ، ايلاپ قاڭعىپ كەتەدى ەكەن. قامقور بولىپ، ىزدەيتىن جەڭگە جوق. جۇرگەن جەرىندە ءبارى اكەسىن بىلەدى، «قايران جوكەڭنىڭ كوزى ەكەن عوي، شىراعىم» دەپ مۇسىركەيدى، تۇنەتەدى، بىرەۋلەر ءتىپتى جىلاپ الادى ەكەن. اپاسى بومازيدان قولدان تىگىپ بەرگەن جاداعاي شالبارىنىڭ ارتى جىرتىلىپ تەسىلىپ، ءۇزىلىس كەزىندە قولىمەن ارتىن جاۋىپ جۇرگەنى ءوز الدىنا.
قىزىلجارداعى ءبىر جىل وسىلاي ءوتتى. قاراۋسىز ءار ۇيدە قونىپ جۇرسە دە، بەسىنشى سىنىپتى ۇزدىك بىتىرگەن بالاعا مەكتەپتىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ساعيت باتچايەۆ كۋالىگىن بەرىپ تۇرىپ «مىرزاتاي، قاڭعىپ ءجۇرىپ، 5-سىنىپتى ۇزدىك ءبىتىردىڭ، سەنىڭ كەلەشەگىڭ زور، كەلەشەكتە كىم بولعانىڭدى كورەر مە ەدىم، شىركىن. العان بەتىڭنەن قايتپا، قيىندىققا توزە ءبىل، سوندا مۇراتىڭا جەتەسىڭ» دەگەن ەكەن. بۇل سوزدەر جاس بالانىڭ كوڭىلىن بوساتقان ەدى.
سول جولى اعاسى شىمىرتايمەن، بايگە اتى قاراجانمەن جىلاپ كورىسكەنى تۋرالى عالىم بىلاي دەپ تەبىرەنە جازادى:
- ولاردى كورگەنىم مۇڭ ەكەن، اكەم ءتىرىلىپ كەلگەندەي، توڭىرەگىم شۋاق شاشقانداي بولدى. قاراجاندى موينىنان قۇشاقتاپ، تاناۋىنان يىسكەپ، ءۇنسىز جىلادىم. ماعان سۇراۋلى كوزبەن قاراعان جانۋارىما «قاراجان، مەن مۇندا وقۋ، ءبىلىم ىزدەپ ءجۇرمىن عوي، ءبىلىم ىزدەپ ءجۇرمىن» دەپ، القىمىنان، ساۋىرىنان، جالىنان سيپاپ، تەرگە مالشىنعان دەنەسىن سۇيە بەردىم. اتتان تۇسكەن شىمىرتاي اعام دا «شىراعىم، قۇلىنىم، قۇلدىعىم» دەپ باۋىرىنا قىسىپ، ەبىل- دەبىل جىلادى. اعاما مىنگەسىپ اۋىلعا قايتتىم. تۇڭعىش رەت انامنىڭ قۇشاعىنا ەنىپ، ۇزاق- ۇزاق وكسىگەنىم بۇل ومىردە ەسىمنەن كەتپەس. انام مەن تۋعان اۋىلىمنىڭ سونشالىقتى جاقىن، سونشالىقتى قىمبات، ەڭ ارداقتى اسىلىم ەكەنىن ءبىرىنشى رەت سەزىندىم. بۇل سوزبەن ايتىپ جەتكىزگىسىز بيىك سەزىمدەر. انا مەن تۋعان جەر بولۋگە بولمايتىن ەگىز ۇعىم، ويتكەنى ەكەۋى دە اناڭ. انا، بالا، تۋعان جەر ۇشەۋمىز ەڭىرەپ قايتا قاۋىشقاندا، دۇنيە تۇگەلدەنگەندەي بولدى...
ساعيت ۇستازىنىڭ قانات بىتىرگەن ءسوزىن جادىندا بەرىك ۇستاعان بالا وقۋدان قول ۇزبەۋگە بەل بايلايدى. سول جىلى وبلىس ورتالىعىنداعى ينتەرناتقا ورنالاسىپ، 6-سىنىپتان باستاپ سوندا جاتىپ وقيدى. ونىڭ ينتەرناتقا ورنالاسۋى دا قىزىق. الىستان كەلگەن قارا بالانى قۇجاتتارى تۇگەل بولماعان سوڭ قابىلداماي قويىپتى. قالايدا وقيمىن دەگەن ول ينتەرناتتىڭ اۋلاسىندا كەشكە دەيىن جىلاپ وتىرعان ەدى. اۋىلعا بارىپ، قۇجاتتاردى تۇگەندەپ، قايتىپ كەلگەنشە ۋاقىت ءوتىپ كەتەدى، قابىلداۋ مەرزىمى ءبىتىپ كەتۋى مۇمكىن. سۇيەنەر ەشكىمى جوق، قالاعا دا جالعىز ءوزى اۋپىرىمدەپ جەتكەن. جانى جابىرقاعان بالانى كەشكىسىن سول ينتەرناتتىڭ مەڭگەرۋشىسى كورىپ، ۇيىنە الىپ كەتەدى. ەرتەڭىنە بالا مىرزاتاي ينتەرناتقا قابىلدانادى.
قازىردە ەل ازاماتى اتانىپ، مەملەكەت ومىرىنە بەلسەنە ارالاسىپ جۇرگەن قايراتكەر، عالىم مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ بالالىق داۋرەنى وسىلاي وتكەن. وسىنشاما قيىندىق كورىپ، ەڭبەكتە شىڭدالىپ وسپەسە، ۇلتتىق قۇندىلىقتار ۇيىعان قازاقى ورتانىڭ ءتالىمىن كورمەسە، ودان عالىم شىعار ما ەدى، شىقپاس پا ەدى. ءبىراق سول ۋاقىت، سول زامان، اۋىل- ايماق، تۋعان جەردىڭ بالا مىرزاتايدىڭ بويىندا ناعىز ازاماتتى، كورەگەن عالىمدى تاربيەلەپ شىعارعانىنا بۇگىندە بارلىعىمىز كۋامىز.
جانات قاپالبايەۆا
