ءومىردىڭ ءوزى شىعارما: ۇزەڭگى
1991 - جىلى مونعوليا جازۋشىلار وداعىنىڭ سىيلىعىن الدى. ورتالىق گازەتتەردە ادەبيەت، ونەر بولىمدەرىن باسقاردى. ورىس جانە يسپان تىلدەرىنەن اۋدارعان بىرنەشە كىتابى جارىققا شىققان. ونىڭ ىشىندە قازاق اقىنى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ولەڭدەرى بولدى. كوپتەگەن كينو تۋىندىلاردىڭ، تەلەكينو جانە تەلەپەسالاردىڭ اۆتورى.
ۇزەڭگى
انامنىڭ ساندىعىندا جىبەككە ورالعان جاي ءبىر تەمىر ۇزەڭگى جاتاتىن. ىرىم- تيىم اتاۋلىعا اسا ءمان بەرە قويمايتىن تىك مىنەزدى انام قىز كەزىندە كەدەي جىگىتتىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ، تۋىپ وسكەن شاڭىراعىنان جىراققا كەتكەندە وڭىردەگى ماڭداي الدى بايلاردىڭ ءبىرى سانالعان اكە قازىناسىنان ءبولىپ العانى وسى ۇزەڭگى عانا ەكەن.
الىس ساپارعا اتتاناتىن ادامنىڭ ۇزەڭگىسىنە ءسۇت تامىزاتىن ءداستۇردىڭ قاشان پايدا بولعانىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ات جالىن تارتىپ مىنگەن كەزىمدە اياعىمدى ۇزەڭگىگە سالعانىمدا سول ۇزەڭگى مەنى لىپ ەتكىزە كوتەرىپ ات ۇستىندە قوندىرعانى ەسىمدە.
كەيىن وقۋ- بىلىمگە دەن قويعانىمدا سانىندا نايزادان العان جاراقاتى بار سپارتاكتىڭ جايداق اتپەن شاۋىپ بارا جاتقان سۋرەتىن كوردىم. كەيىن ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ ورتالىق ازيانى ۇزەڭگىسىزاتپەن ارالاعانىن وقىعاندا تاڭ قالعانىم بار.
كەيىن پايىمداسام، ەجەلگى دالا كوشپەندىلەرى ات جالىندا قۇيعىتىپ ءجۇرىپ- اق، وزدەرىنە قولايلى عىلىمي جاڭالىق - ۇزەڭگىنى ويلاپ تاپقان زەردەلى جەتىستىگىنە قازىرگى وركەنيەت وشاعى سانالاتىن باتىس الەمى تىم كەش جەتكەن ەكەن عوي.
وقۋعا باراتىن جول
ماسكەۋدەگى م. گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ ەكىنشى اتاۋى - جازۋشىلار مەكتەبى. ايتسا، ايتقانداي- اق. ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسى دوبروليۋبوۆ كوشەسىندە. ساباققا بارۋ ءۇشىن رۋستاۆەل كوشەسىنەن كولىككە مىنەسىڭ، چەحوۆ كوشەسىمەن ورلەپ، پۋشكين الاڭىنان تۇسەسىڭ. ودان گوركي كوشەسىن قيىپ، نەكراسوۆ كىتاپحاناسىنىڭ الدىنان وتەسىڭ. سونىمەن گەرتسەننىڭ بويىنداعى ينستيتۋتقا جەتەسىڭ. وسىنداي جولدارمەن بەس جىل بويى جۇرگەن ادام جازۋشى بولىپ شىقپاسا، ءوز وبالى وزىنە.
بۇلاقتىڭ ميى
ياسنايا پولياناداعى تولستويدىڭ قابىرىنە باراتىن بولدىق. بيىك وسكەن ەمەن اعاشتارىنىڭ اراسىنداعى بۇرالاڭ جولمەن ورلەپ كەلەمىز، ورلەپ كەلەمىز. جول سوزىلعان سايىن وي دا تەرەڭدەي تۇسەتىن سياقتى. ۆاگانكوۆ، لەچيكوۆتەردىڭ قابىرىنىڭ باسىنداعى ەڭسەلى ەسكىرتكىشتەر مەن مۇسىندەر ەسكە تۇسكەندە مەن تولستويدىكىن ءىرى قامال مەن تولىقتاي ءبىر كەشەن بولاتىن شىعار دەپ ەلەستەتۋمەن بولدىم. جەتىپ بارعان ساتتە ءوز كوزىمە زورعا سەندىم. بار بولعانى، بىزدە بۇلاقتىڭ ميى اتالاتىن ءبىر شوكىم قۇمدى ەلەستەتىپ ۇيىلگەن توپىراق قانا بولىپ شىقتى. ەندى مي بولسا بولعانداي- اق كورىندى. وتكەنى، ۇلكەن ءبىر سايدىڭ تاس توبەسىندە ورنالاسقان. تومەندە تاۋ بۇلاعى سارقىراپ اعىپ، ەڭسەسىن تىكتەگەن تاكاپار ەمەن اعاشتارىنىڭ ءوزى قابىردى ۇلكەن باستارىمەن سۇزە ورنالاسقان.
قابىردىڭ سىرتقى كورىنىسىنىڭ ءوزى قاتپارلانعان ميدىڭ بەينەسىندەي اجىمدەلگەنى - شىنىمەن دە تاپقىر ويدىڭ تۋىندىسىنداي. نوبەل سىيلىعىنىڭ وزىنەن ىزالانا باس تارتقانىن ويلاعاندا تولستوي دەگەننىڭ ءوزى- اق، ەسكەرتكىش، ءمۇسىن، اتاق- داڭق اتاۋلىنىڭ بارىنەن دە بيىك ۇلى تۇلعا ەكەن عوي.
تولستويدان ۇيالۋ
ۆوروۆسكوي كوشەسىندەگى سوۆەتتىك جازۋشىلار وداعىنىڭ اۋلاسىندا ليەۆ تولستويدىڭ وتىرعان كەيپىن بەينەلەگەن تاس ءمۇسىنى بار. مۇستاي كارىم ەكەۋىمىز اڭگىمەلەسىپ تۇرمىز. مۇستاي اعا اڭگىمە تاقىرىبىن وزگە ارناعا بۇردى:
- سەندەر وسى شىڭعىس حاندارىڭ تۋرالى نەگە جازبايسىڭدار؟
كۇتپەگەن سۇراققا نە دەرىمدى بىلمەي باسىندا ساسىپ قالدىم دا اناۋ- مىناۋ دەۋدەن تاعى ۇيالىپ، اقىرى قالجىڭعا بۇرعىم كەلدى:
- جازعان قالامگەرلەردىڭ ءبارى ءولىپ قالا بەرەدى. كالاشنيكوۆ، ەسەنبەرلين، چيۆيليحين، اباشيزە، يان.. . ءبارى جوق قوي، بۇگىندە - دەپ ەدىم، مۇستاي كارىم ماعان كوز الارتا ءبىر قارادى دا، اۋىر كۇرسىنىپ:
- نەگىزى، جازباي ءجۇرىپ ولگەنشە، جازىپ بارىپ و دۇنيەلىك بولعانعا نە جەتسىن!- دەدى.
ايتارعا ءۋاج تاپپاعان مەن دە تەرەڭ دەم الىپ، تومەن قارادىم.
تۇندە دە باتپايتىن كۇن
دارحان قالاسىندا وتكەن مونعول- سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ كەزدەسۋىنە ەگور يسايەۆ كەلىپ قاتىسقان. ول كىسى دا ۇستازعا (اكادەميك، ۇلى جازۋشى س. دامدينسۇرەن) مىنانداي باعا بەرگەن ەدى:
- بۇل كىسى تۇندە جانعان وت. ءوزى ورتەنىپ، جانىپ تاۋسىلادى، ال، وزگەگە جارىق سىيلاپ كەتەدى. ادەبيەتتە ءتۇن بولسا دا باتپايتىن وسىنداي جارىق ساۋلەلى كۇن بولادى. ءدال سونىڭ ءوزى ەكەن.
اۋدارعان: قۋاندىق شاماحاي ۇلى
(جالعاسى بار)