قازاق- قىتاي ەكونوميكالىق بايلانىسى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى - اپتالىق شولۋ

استانا. قازاقپارات - بۇعان دەيىن قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ەكونوميكالىق الىس- بەرىس نەگىزىنەن كورشى مەملەكەتتىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مۇناي مەن گاز، مەتالل سىندى شيكىزاتتىق رەسۋرستارىن ساتىپ الۋىمەن عانا شەكتەلىپ كەلگەن بولاتىن.

ەندىگى ۋاقىتتا بۇل بايلانىستار مۇلدەم جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، تاراپتار قازاقستان جەرىندە بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرۋ ارقىلى سوڭعى ءونىم شىعارۋعا باعىتتالعان نىساندار سالماق. مۇنداي كەلىسىمگە ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قىتاي ەلىنە جاساعان مەملەكەتتىك ساپارى اياسىندا قول جەتكىزىلگەن ەدى.

ايتا كەتەرلىگى، مەملەكەت باسشىسى بەيجىڭگە ساپارى اياسىندا ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭمەن، ق ح ر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ پرەمەرى لي كىشياڭمەن، قىتاي ىسكەر جانە قارجىلىق توپتارى وكىلدەرىمەن، سونداي- اق قىتايدىڭ ەڭ ءىرى ءۇش كومپانياسى باسشىلارىمەن كەزدەستى.

«بۇل ساپاردى قازاقستان- قىتاي بايلانىستارىنداعى بەتبۇرىستى كەزەڭ دەپ سانايمىن. ءبىز قىتايمەن نەگىزىنەن ەنەرگەتيكا جانە رەسۋرس ءوندىرۋ سالالارىندا 20 جىلدان استام بەلسەنە ىنتىماقتاسىپ كەلدىك. ەندى جاڭا كەزەڭدە ەكونوميكانىڭ وڭدەۋ، سونىمەن بىرگە ماشينا جاساۋ جانە رەسۋرستى قايتا وڭدەۋ سەكتورلارىنداعى ءوزارا ءىس- قيمىلدى كۇشەيتۋگە كىرىسەمىز. كەشە ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭمەن وتكەن سىندارلى كەلىسسوزدەر بارىسىندا 45 بىرلەسكەن نىسان اشۋ جونىندە ۋاعدالاستىق. سونىڭ 25 ى بويىنشا جالپى قۇنى 23 ميلليارد دوللاردىڭ كەلىسىمىنە قول قويىلدى»، - دەگەن ەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قىتايدىڭ ىسكەر جانە قارجىلىق توپتارى وكىلدەرىمەن كەزدەسۋى بارىسىندا.

سونىمەن ەلباسى اتاپ وتكەن جوبالاردىڭ بىرىنە سايكەس قىتايلىق «شينحۋا» (China Kingho Energy Group) كورپوراتسياسى قاراعاندى وبلىسىندا كومىردى وڭدەۋ جانە ودان سينتەتيكالىق سۇيىق جانار- جاعارماي الاتىن ونەركاسىپتىك كاسىپورىن سالاتىن بولادى. قۇنى 2,6 ميلليارد دوللارعا باعالانىپ وتىرعان جوبانى 2017-2020 -جىلدارى جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانۋدا. ال قىتايدىڭ ۇلتتىق مۇناي- گاز كورپوراتسياسى (CNPC) قازاقستاننىڭ مۇناي- گاز يندۋسترياسى ءۇشىن الماتىدا ۇلكەن ديامەترلى قۇبىر شىعاراتىن زاۋىت، استانادا حورەوگرافيا مەكتەبىن سالۋعا شەشىم قابىلدادى. الماتىنىڭ يندۋستريالىق پاركى اۋماعىندا سالۋ جوسپارلانعان العاشقى جوبانىڭ قۇنى 150 ميلليون دوللارعا باعالانۋدا.

مۇنان بولەك، قىتاي مەن قازاقستاننىڭ دامۋ بانكتەرى الماتى وبلىسىنىڭ شەلەك اۋىلىندا جەل ەنەرگەتيكالىق قۇرىلعىسىن سالۋ قۇرىلىسىنا 120 ميلليون دوللار كولەمىندە نەسيە جەلىسىن اشاتىندىعى دا بەلگىلى.

اتالعان قۇجات الماتى وبلىسىنىڭ ەڭبەكشى قازاق اۋدانىنا قاراستى شەلەك اۋىلىندا 60 م ۆ ت- تىق جەل ەنەرگەتيكاسى قۇرىلعىسىن سالۋ جوباسىن قارجىلاندىرۋ تەتىكتەرىن رەگلامەنتتەيدى. قۇرىلعى قۋاتى الداعى ۋاقىتتا 300 م ۆ ت-قا دەيىن ارتتىرىلاتىن بولادى. زاۋىت قۇرىلىسىن «سامۇرىق- ەنەرگو» ا ق- نىڭ ەنشىلەس كومپانياسى «ەنەرگيا جەتىسۋ» ج ش س جۇزەگە اسىرادى. قارجىنىڭ 85 ميلليون دوللارىن قىتايدىڭ مەملەكەتتىك دامۋ بانكى، ال 35 ميلليون دوللارىن قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى 15 -جىل مەرزىمگە نەسيە رەتىندە بولەدى. Bank of China-دا «بايتەرەك» ۇلتتىق باسقارۋشى حولدينگى» ا ق- ىنا قازاقستانداعى يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋ ماقساتتارىنا شامامەن 5 ميلليارد دوللار بولۋگە دايىن.

قورىتا ايتقاندا، ەلباسىنىڭ بۇل جولعى اسپان استى ەلىنە مەملەكەتتىك ساپارى بارىنشا تابىستى دەۋگە بولادى.

قازاق ۇلانى عارىشقا اتتاندى

وسى اپتادا تاعى ءبىر قازاق ۇلانى عارىشقا اتتاندى. 2 -قىركۇيەك كۇنى استانا ۋاقىتىمەن 10 ساعات 37 مينۋتتا «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان حالىقارالىق عارىش ستانساسىنا ەكسپەديتسيانىڭ كومانديرى رەسەيلىك سەرگەي ۆولكوۆ، بورتينجەنەرلەر - دات وكىلى اندرەاس موگەنسەن جانە قازاقستاندىق ايدىن ايىمبەتوۆ مىنگەن «سويۋز ت م ا-18م» كەمەسى ۇشىرىلدى. ايتا كەتەرلىگى، عارىشكەر ساپارعا اتتانار الدىندا ب ا ق وكىلدەرىنە ارنايى سۇحبات بەرگەن بولاتىن. سول كەزدە قازعارىش عارىشكەرى ايدىن ايىمبەتوۆ عارىشقا كىشكەنتاي قىزى دايانا تىككەن ويىنشىقتى وزىمەن بىرگە الا كەتەتىنىن ايتتى. سونىمەن بىرگە قازاقستاندىق عارىشكەر قر مەملەكەتتىك رامىزدەرىن الا جۇرەدى. «ق ر كونستيتۋتسياسىنىڭ مەرەيتويىنا وراي مەملەكەتتىك تۋ مەن نەگىزگى زاڭ ءماتىنىن الا كەتەمىن»، - دەدى ول.

ەكيپاج مۇشەلەرىمەن ق ر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەك ساپاربايەۆ تا ارنايى كەزدەسىپ، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جانە بۇكىل قازاقستان حالىق اتىنان قۇتتىقتادى.

«سويۋز ت م ا-18م» كەمەسى بۇگىن استانا ۋاقىتى بويىنشا ساعات 13:39 دا حالىقارالىق عارىش ستانساسىمەن ويداعىداي ءتۇيىستى. اندرەاس موگەنسەن مەن ايدىن ايىمبەتوۆ وربيتادا جۇمىس جاساپ جاتقان رەسەيلىك عارىشكەر گەننادي پادالكامەن بىرگە جەرگە 12 -قىركۇيەكتە ورالادى.

«بەسكە ءبىر» كەلمەسكە كەتكەن تەپە- تەڭدىك

كۇنى كەشە ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندەگى بريفينگتە ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيتسە- ءمينيسترى تيمۋر جاقسىلىقوۆ قازاقستان رەسەي رۋبلىنە قاتىستى «بەسكە ءبىر» تەپە-تەڭدىگىنە تاياۋ ارالىقتىڭ ىشىندە قايتا ورالمايتىندىعىن باسا ايتتى. «وسىدان ەكى جىل بۇرىن بولعان ءدال وسى «بەسكە ءبىر» تەپە-تەڭدىگى (تەڭگەنىڭ رەسەيلىك رۋبلگە قاتىستى) بولۋى قاجەت دەپ سانايتىندىقتارىڭىز تۇسىنىكسىز. ءيا، بۇل - تاريحي تەپە- تەڭدىك رەسەي مەن قازاقستاندا 1998 -جىلى قۇنسىزدانۋ ورىن العاننان كەيىن ساقتالعان بولاتىن. ءبىراق 90- جىلداردا بىزدە مۇلدەم بولەك تەپە- تەڭدىك بولعان ەدى»، - دەدى ۆيتسە- مينيستر ب ا ق وكىلدەرىنىڭ ساۋالىنا وراي. ونىڭ پايىمىنشا، اتالعان تەپە- تەڭدىك قانداي دا ءبىر نەگىزدەلگەن نەمەسە قاتاڭ ەكونوميكالىق العىشارتتى ەمەس. سوندىقتان دا قازىرگى ۋاقىتتا ەكى ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتالارى اراسىندا باسقا تەپە- تەڭدىك بار. «بەستە ءبىر» تەپە-تەڭدىگىنە بىزدەردىڭ قايتا ورالۋىمىز مۇمكىن ەمەس»، - دەپ قوستى ول.

سونىمەن قاتار ول ەلىمىزدە بيزنەس- ومبۋدسمەننىڭ وكىلەتتىگى كەڭەيتىلەتىندىگىن ءمالىم ەتتى. «اعىمداعى جىلى مەملەكەت باسشىسى 5 ينستيتۋتتىق رەفورما جۇرگىزۋ باستاماسىن جاريا ەتىپ، «100 قادام» ۇلت جوسپارى قابىلدانعان بولاتىن. اتالعان جوسپارى جۇزەگە اسىرۋدا كاسىپكەرلەردىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن بيزنەس- ومبۋدسمەن ينستيتۋتىن نىعايتۋ جونىندەگى زاڭنامالىق جوسپارلار ازىرلەندى. ءماجىلىس قاراۋىندا جاتقان بۇل زاڭ بيزنەس- ومبۋدسمەننىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن ارتتىرۋدى قاراستىرادى»، - دەدى ت. جاقسىلىقوۆ.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، بيزنەس- ومبۋدسمەنگە مەملەكەتتىك ورگاندارعا ۇسىنىس ەنگىزۋ، سونىمەن قاتار ۆەدومستۆولىق نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق اكتىلەردى توقتاتۋ قىزمەتى جۇكتەلەدى. «ياعني، ەگەر مەملەكەتتىك ورگاندار ازىرلەتىن نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق اكتىلەر بيزنەس- ومبۋدسمەننىڭ پايىمىنشا ىسكەرلىك احۋالدىڭ ناشارالۋىنا نەمەسە كاسىپكەردىڭ مۇددەسىنە قايشى كەلەتىن بولسا، وندا مۇنداي جاعدايدا بيزنەس- ومبۋدسمەن ولاردى توقتاتۋ تۋرالى ۇسىنىس ەنگىزە الادى. بۇعان قوسا، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ۇستانىمدارىمەن كەلىسپەگەن جاعدايدا كاسىپكەرلەردىڭ شاعىمىن شەشۋ ماقساتىندا پروكۋراتۋرا ورگاندارىنا قولداۋحات جىبەرۋگە قۇقىلى»، - دەپ قوستى ول.

جاڭا ەڭبەك كودەكسى تالقىلانۋدا

بيزنەس قاۋىمداستىقتاردىڭ، ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ، رەسپۋبليكالىق جانە سالالىق كاسىپوداقتاردىڭ، ەڭبەك زاڭى سالاسى عالىمدارىنىڭ، حالىقارالىق ەڭبەك ۇيىمى وكىلدەرىنىڭ جانە دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ مۇددەلەرىن قورعايتىن ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن ازىرلەنگەن جاڭا ەڭبەك كودەكسى وسى اپتادا ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ قاراۋىنا ەنگىزىلگەن بولاتىن. بۇگىنگى كۇنى جاڭا كودەكستىڭ جاڭا قىرلارى دا بەلگىلى بولا باستادى. ماسەلەن، جاڭا رەداكسيالانعان ەڭبەك كودەكسىندە جۇمىسشىلاردى قىسقارتۋدىڭ ەكى جاعدايى كوزدەلىنگەنى بەلگىلى بولدى. «قازىرگى زاڭناما بويىنشا جۇمىسشىلاردى قىسقارتۋدىڭ ءبىر نورماسى بار، ءبىراق ول نورما كاسىپورىن قايتا قۇرىلسا، كاسىپورىننىڭ جۇمىسى قۇلدىراسا نەمەسە كەرىسىنشە جاقسارسا، قولدانىلمايتىن نورما. سوندىقتان، ءبىز جاڭا كودەكسكە ساي جۇمىسشىنى قىسقارتۋدىڭ ەكى جاعدايىن انىقتادىق»، - دەگەن ەدى ماجىلىسكە كەلگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا.

ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، جاڭا رەداكسيالانعان كودەكس نورماسىنا ساي، ەندى جۇمىس بەرۋشى ءوز كاسىپورىنى جابىلىپ نەمەسە قايتا قۇرىلعان جاعدايدا جانە كاسىپورنىنداعى ونىمدىلىك كولەمى ازايىپ، ەكونوميكالىق شىعىنعا ۇشىراسا جۇمىسشىلارىن قىسقارتا الادى. «ەگەر جۇمىسشى بىرىنشى جاعداي اياسىندا قىسقارۋعا ۇشىراسا جۇمىس بەرۋشى ونى الدىن الا ەسكەرتىپ، 1 ايلىق جالاقى كولەمىندە وتەماقى تولەيدى. ەكىنشى جاعدايدا جۇمىس بەرۋشى 15 كۇن بۇرىن قاعاز جۇزىندە ەسكەرتۋ تاراتىپ، وعان 2 ايلىق جالاقى مولشەرىندە وتەماقى تولەۋى كەرەك»، - دەپ ءتۇسىندىردى ول.

ال ايلاپ جۇمىسىنا كەلمەي، ەركىندىكتە جۇرگەن جالقاۋلاردىڭ جولى كەسىلەتىنىن دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆ ايتىپ وتىر. «ەلىمىزدە راسىمەن قىزمەتكەر جۇمىسىنا ايلاپ كەلمەي قوياتىن جايتتار كەزدەسكەن. ول ادام اۋىرماي- سىرقاماي ۇيىندە جاتا بەرەدى، تەك جۇمىسىنا بارمايدى. بۇرىنعى كودەكس بويىنشا جۇمىس بەرۋشى ونى جۇمىستان شىعارا المايتىن، سەبەبى ول ادامنان تۇسىنىكتەمە الۋى كەرەك. قىزمەتكەر تۇسىنىكتەمە جازۋدان باس تارتسا، ونى باس تارتۋ اكتىسى رەتىندە تىركەۋ كەرەك. سوندىقتان، ءبىز جاڭا قۇجاتتا ول نورمانى الىپ تاستادىق»، - دەدى ول.

اۆتور: مارلان جيەمباي