قايتالاۋعا نەگە قۇمارمىز؟

استانا. قازاقپارات - الەمدە ءبىرىن- ءبىرى قايتالايتىن كورىنىستەر، قۇبىلىستار كوپ. ءبىراق ولاردىڭ قاي- قايسىسى دا ايتەۋىر ءبىر قىرىنان ەرەكشەلەنەدى دە ەستە قالادى. ەگەر قىرت قايتالاۋعا تابيعات، باسقا دا جاعداي ەمەس، ادامداردىڭ وزدەرى سەبەپشى بولىپ جاتسا شە؟
None
None

ارينە، «ءداستۇردىڭ وزىعى بار، توزىعى بار» دەگەن حالىقپىز. ادامداردىڭ ارەكەتىنەن بولاتىن قايتالاۋدىڭ كەرەكتىسىن الىپ، كەرەكسىزىن تاستاپ جاتساق، وندا ماسەلە باسقا. ال دالمە- ءدال كوشىرىپ العاننان نە ۇتامىز؟ بۇل ءبىزدىڭ بىلىمسىزدىگىمىز بە، مادەنيەتىمىزدىڭ تومەندىگى مە، الدە.. .

گولدسميتس كوللەدجى مەن وگايو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پسيحولوگتارى ۇلى بريتانيا، كانادا، جاپونيا، گەرمانيا، رەسەي، ا ق ش- تا ومىرگە كەلگەن 9 بەن 16 جاس ارالىعىنداعى 13000 نان استام ەگىز بالانى زەرتتەپ، زەرتتەۋشىلەر وقۋعا دەگەن قۇشتارلىقتىڭ شامامەن 40-50 پايىزى گەنەتيكالىق فاكتورلارعا بايلانىستى دەگەن تۇجىرىم جاساعان. جالپى، جاراتىلىسىمىزدان كوپ نارسە گەنگە بايلانىستى ەكەن. ءبىراق قازاقتىڭ قانى مەن جانىن زەرتتەپ، اينالىپ كەلگەندە: «ءبىز وسىنداي حالىقپىز» دەگەن تۇجىرىم جاساعان ەشكىم جوق.

ءبىزدىڭ قانداي حالىق ەكەندىگىمىزدى كۇندەلىكتى جاساپ جاتقان تىرشىلىگىمىزدەن دە ەپتەپ بايقاۋعا بولادى. العا ۇمتىلىس، ارمان، قۇشتارلىق سەكىلدى سەزىمنىڭ بويىمىزدا بارى راس. الايدا كەيبىر نارسەنى قايتالاي بەرەتىندىگىمىز وكىنىشتى. مۇمكىن بۇل بىلىمسىزدىگىمىزدىڭ ءبىر كورىنىسى بولار. ماسەلەن، ءبىر ايماقتا كولىك شىعارىلاتىن بولسا، ىلە- شالا مىنا وبلىستا كولىك شىعاراتىن بولادى. ءتىپتى ۇشاقتى دا بىرنەشە جەردە شىعاراتىن بولىپ، اقىرى بۇل تىرلىك تە قۇردىمعا كەتتى. سالىستىرمالى تۇردە ايتاتىن مۇنداي دەرەكتەر جەتكىلىكتى.

اسىرەسە، قايتالاۋ ونەردە كوبىرەك كورىنىس بەرىپ، جۇرت نازارىنا بىردەن ىلىگىپ قالادى. مىسالى، استانا مەن الماتىدا قالاعا ارناپ ءان شىعارۋ دەگەن باس اۋرۋعا اينالدى. ەلوردانىڭ ءجونى بولەك، ال الماتىڭىزعا قانشا ءان ارناساڭىز دا التىنبەك قورازبايەۆتىڭ «ساعىندىم الماتىمدىسى» جۇرەك تۇكپىرىندە تۇرادى. ىڭىلداي قالساڭىز دا ەسكە تۇسەتىن سول ءان. تۋعان جەرگە قانشاما ارناۋ اندەر بار. سونىڭ قايسىسى ەسكەندىر حاسانعاليەۆتىڭ «اتامەكەنىنەن» وق بويى وزىپ تۇر؟ مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىمىز، ءان شىعارايىق، سول ءان بۇرىن كەڭىنەن تانىمال بولعان اندەردەن كوش ىلگەرى بولسىن دا. اناعا، قىزدارعا، جىگىتتەرگە، اتا- اجەگە ارنالعان اندەرگە قاتىستى دا وسىنى ايتۋعا بولادى.

 كينومىز دا كوشىرمەگە اينالا باستادى. مىسالى، 1957 -جىلى جازىلعان، بالالار ادەبيەتىنىڭ وزىق تۋىندىسى سانالاتىن كورنەكتى جازۋشى بەردىبەك سوقپاقبايەۆ «مەنىڭ اتىم قوجا» شىعارماسىن بىلمەيتىن قازاق جوق.

 1963 -جىلى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى وسى تۋىندى بويىنشا جازىلعان كينوستسەناريدى ەكرانعا شىعاردى. كىشكەنتاي قوجانىڭ باسىنان كەشكەن ءارتۇرلى قىزىقتى وقيعالارى بالالار تۇگىلى ەرەسەكتەردىڭ دە جۇرەگىن جاۋلاپ العان.

«مەنىڭ اتىم قوجا» پوۆەسى دە، سول شىعارما نەگىزىندە تۇسىرىلگەن فيلم دە قازاق ونەرىنىڭ كوش باسىندا تۇر. تالانتتى رەجيسسەر ابدوللا قارساقبايەۆتىڭ تىرناقالدى كوركەم كوركەم فيلمى 1967 -جىلى فرانسيانىڭ كانن قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق فەستيۆالدە رەجيسسەرلىك شەبەرلىگى ءۇشىن جۇلدە الدى. ورتا ازيا بويىنشا ەكىنشى دارەجەلى ديپلومعا يە بولدى. جۇرتتى جارتى عاسىر بويى جالىقتىرماعان، كەرىسىنشە ىنتىقتىرا تۇسكەن فيلمنەن سوڭ، ءدال وسى «مەنىڭ دە اتىم قوجانى» ءتۇسىرۋدىڭ قاجەتى بار ما ەدى؟ ءابدوللا قارساقبايەۆتىڭ قوجاسى تۇسىندە عارىشكەر بولسا، جاڭا عاسىردىڭ قوجاسى پرەزيدەنت بولۋدى قيالدايدى. رەجيسسەر ەركىن راقىشيەۆ وسى كينونى تۇسىرەر الدىندا بۇرىنعى قوجادان اسىپ ءتۇسۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋى كەرەك ەدى. ەندى تۇك تاپپاعانداي تاقيالى پەرىشتەنى ءتۇسىرىپ جاتىرمىز.

 وسى سەكىلدى قايتالاۋ انشىلەر مەن سازگەرلەر اراسىندا ءتىپتى كوپ. ايتالىق، سەرىك قاليەۆتىڭ ولەڭىنە جازىلعان «قارا جورعانى» ءانشى مۇراتبەك سارباسوۆتان ارتىق جانە ايرىقشا ورىنداعان كىم بار؟ ءدال وسى ءاننىڭ ءقازىر بىرنەشە ءتۇرى پايدا بولدى. ايتالىق، ك ت ك ارناسى ۇجىم بولىپ ورىندايتىن «قارا جورعا» سۇيكىمسىز دۇنيە بولىپ شىققان. ودان باسقا دا ورىنداۋشىلار وزدەرىنشە «سىناق» جاساعان جايى بار. ال «قاماجاي» انىنە تۇسىرىلگەن بەينەبايان ءتىپتى كۇلكى شاقىرادى.

 اباي بەگەيدىڭ حيت ءانى دە وزگەرىپ شىعا كەلگەندە جاعامىزدى ۇستادىق. «اسپانعا قاراپ، جۇلدىزدى ساناپ جۇرگەندە» ونىڭ ءسوزى وزگەرىپ كەتتى. ءسويتىپ پاتريوتتىق انگە اينالدى. حيت ءان روزا رىمبايەۆا، «مۋزارت» ، قايرات نۇرتاس، ارمان دۇيسەنوۆ، جانار دۇعالوۆا، ءتىپتى دەپۋتاتتاردىڭ قاتىسۋىمەن دە جۇرتقا جاڭاشا ۇسىنىلدى. بۇرىنعى انگە قۇلاعى ۇيرەنگەن ەل جادىنان ايىرىلىپ قالا جازدادى. ارينە، ەلدىڭ تۇتاستىعى، جەردىڭ اماندىعى، حالىقتىڭ بىرلىگى، جۇرتتىڭ تىرلىگى بارىنەن قىمبات. تاۋەلسىزدىگىمىز بارىنەن ارتىق. دەسەك تە باسقاشا رەڭدە ەل ارالاپ كەتكەن جەڭىل- جەلپى ءاندى وزگەرتكەننەن نە ۇتتىق؟

رەجيسسەردىڭ ايتۋىنشا، جۇرەكتەن شىققان شىنايى جىلى لەبىزدىڭ كەلەسى جۇرەكتەن ورىن تاباتىنى ءسوزسىز. «دەپۋتاتتار حالىقتان الىستاپ كەتتى دەگەن ويدى ءجيى ەستيمىز. ولار جەكە شارۋاسىمەن اينالىسىپ، قاراشا حالىققا نازار اۋدارمايدى دەپ جاتادى. ءبىراق ءبىز مۇنى جوققا شىعاردىق. دەپۋتاتتار ەل قاتارلى ءان ايتىپ، ءبي بيلەدى» دەيدى رەجيسسەر بولات اكۋنوۆ.

ايتسىن، بيلەسىن، ەشكىم قارسى ەمەس. الايدا وسى اننەن سوڭ حالىق قالاۋلىلارى جۇرتپەن بىرگە جۇرگەنىن كىم كوردى؟ بۇدان سوڭ جۇرت ءاندى جاڭا ماتىنمەن ايتىپ كەتتى دەگەن ادام كوردىڭىز بە؟ جوق. ءبارىبىر جيىن- تويدا جۇرگەندەر اباي بەگەيدىڭ ءانىن بۇرىنعى ماتىنمەن ورىنداپ ءجۇر، بيلەپ ءجۇر.

قايتالاۋ كەيدە قوعامعا كۇلكى اكەلەدى. توقىراۋدىڭ دا ءبىر كورىنىسى وسىندايدان باستالادى. سوندىقتان كەز كەلگەن نارسەنى جاڭاشا جاساۋعا ۇمتىلۋ كەرەك. سوندا عانا ىلگەرىلەيمىز.

 

جولداسبەك دۋاناباي

«ايقىن» 

سوڭعى جاڭالىقتار