بابالار ءسوزى: تۇلكىباس اتاۋىنىڭ شىعۋى تاريحىنان
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى» ، «قازاق حاندارى» ، «ەجەلگى قالالار تاريحى» ، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى. «بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
و باستا بۇل جەر مايلىكەنت اتالعان ەكەن. وسى مايلىكەنت وڭىرىندە تۇلكىباس دەگەن اۋليە كىسى ءومىر ءسۇرىپتى. كەزىندە ەلگە كوپ جاقسىلىعى تيگەن، ءار ءتۇرلى اۋرۋلاردى ەمدەپ، جازىپتى. ءوزىنىڭ اۋليەلىگىنە قاراماي ول كىسى وتە قاراپايىم بولعانعا ۇقسايدى. ءبىراق ەل ىشىندە وعان سەنبەيتىن، كۇلە قارايتىن ادامدار دا بار ەكەن. قاسيەتتى تۇلكىباس وعان ەش ءمان بەرمەگەن. ءبىر كۇنى تۇلكىباس اۋليە قازىرگى تۇلكىباس اۋدانىنىڭ ورتالىعى «ۆاننوۆكا» مەن «ازاتتىلىق» كولحوزىنىڭ شەكاراسىندا ورنالاسقان قوسەمشەك دەگەن توبەنىڭ ەتەگىندەگى وزەنگە تۇيەسىن سۋعارماق بولىپ جەتەلەپ بارا جاتادى. سول كەزدە وعان سەنبەيتىن، سول اۋىلدىڭ ءبىراز ادامى ارتىنان ءاجۋالاي قاراپ، كۇلىپ تۇرادى. بۇعان شىداماعان تۇلكىباس اۋليە ارتىنا قاراپ، الگى ادامدارعا تۇكىرىپ قالىپتى. سول ساتتە ولار ەزىلىپ كەتىپ، بارلىعى ون ەكى ادام ءبىر- ءبىر باستاۋعا، بۇلاققا اينالادى. وسىدان باستاپ ەل ونىڭ قاسيەتتىلىگىنە سەنە باستايدى. كەيىننەن اۋىرعان ادامدار قاسيەتتى اۋليەنىڭ تۇكىرىگى بار دەپ، سول باستاۋدان سۋ ىشەتىن بولىپتى.
سونىمەن تۇلكىباس اۋليە ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن جۇرتتى ەمدەپ، ەلگە كوپ جاقسىلىق ىستەگەن. ولەر الدىندا ول كىسى بىلاي دەپ ايتقان ەكەن: «مەن ولگەن سوڭ مەنى قوسەمشەكتىڭ جوعارى توبەسىنە جەرلەڭدەر. ۇستىنە ءۇش ءداۋ تاس اكەلىپ، بىرەۋىن وڭعا، بىرەۋىن سولعا، بىرەۋىن اسپانعا قاراتىپ قويىڭدار» ، دەپتى. ونىڭ بۇل تىلەگىن حالقى وزگەرىسسىز ورىنداپتى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە وسى ەلگە جاۋ شابادى. ءبىراق ەلگە جاقىنداعاندا جاۋدىڭ اتتارى اياقتارىن العا باسپاي قويىپتى. ابدەن اۋرەگە تۇسكەن جاۋ اتتارىن العا باستىرا الماعان سوڭ كەرى قايتادى. ەستىگەن ەل اڭ- تاڭ قالادى. كەيىن تۇلكىباس اۋليەنىڭ ۇستىندەگى وڭ جاققا قاراپ تۇرعان تاستىڭ جوق بولعانىن كورگەن جۇرت بۇل كەرەمەتتىڭ سىرىنا تۇسىنگەندەي بولىپتى.
تاعى ءبىر جىلى قاتتى قۋاڭشىلىق بولادى. كوكتەن ءبىر تامشى تامباي ەل اشارشىلىققا ۇشىرايدى. سول كەزدە بۇكىل ەل جيىلىپ، ەلدىڭ بەدەلدى ءبىر ادامىن باسشىلىققا الىپ تۇلكىباس اۋليەنىڭ باسىنا كەلىپ جالبارىنادى. الگى ەلدىڭ بەدەلدى كىسىسى: «ەگەر وسىدان كومەكتەسسەڭ، اتىڭدى ءومىر بويى ۇمىتپايمىز» ، - دەيدى.
سول كەزدە قابىرىنىڭ ۇستىندەگى اسپانعا قاراپ تۇرعان تاس دومالاپ ءتۇسىپتى. تاستىڭ ۇلكەندىگى سونشا- سول تاستان ءبىرتالاي ادام مەرت بولالى. ءدال سول مەزەتتە اسپاندى بۇلت تورلاپ، جاڭبىر سىركىرەيدى، ارتىنشا اق جاۋىنعا اينالادى.
سودان سوڭ جۇرت ۋادە بويىنشا سول وڭىرگە «تۇلكىباس» اتىن بەرىپتى.
