اتاسىنان ۇيالىپ ەكى جىل بويى سويلەمەگەن كەلىن

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - الەمدەگى بۇكىل جۇرتتىڭ سالتى مەن بولمىسىن بىلە بەرمەيمىز عوي، دەسە دە قازاقتاي كەلىننەن راحات كورگەن ەل، ءاي، جوق شىعار! بولسا دا ساناۋلى.

مىسالى، ەۋروپالىقتاردا، ورىس، قىتايلاردا «ەنە»، «قايىن اتا» دەگەن ۇعىم جوق. «كۇيەۋىمنىڭ اكەسى»، «كۇيەۋىمنىڭ اناسى» دەگەن عانا ۇعىم. ال، ولاردىڭ ءبىر ۇيدە تۇرىپ ءومىر كەشۋى ءتىپتى مۇمكىن ەمەس. سودان كەيىن قارتايعاندا ولار جالعىز قالماعاندا كىم جالعىز قالادى. قازىر ەۋروپا بەدەۋلەندى. شۇبىرتىپ بالا تاباتىن ايەل جوقتىڭ قاسى. ءتىپتى ۇرپاق كورۋدەن ءۇزىلدى- كەسىلدى باس تارتىپ جاتقاندار مىڭداپ سانالادى. مۇنىڭ سەبەبى نە؟ اركىم ءارتۇرلى پىكىر ايتادى. ال، سوڭىنا تۇياق قالدىرماي، پۇشپاعىن قاناتپاعان قالپى ومىردەن وتكىسى كەلەتىندەردىڭ ۋاجىنە نازار سالساق، ولاردىڭ 70 پايىزعا جۋىعىنىڭ پىكىرى مىناۋ:

«ءبىز بالا سۇيسەك تە، سۇيمەسەك تە ءومىرىمىزدىڭ سوڭىندا جالعىز قالادى ەكەنبىز. ونى تابادى ەكەنبىز، باعادى ەكەنبىز، وقىتادى ەكەنبىز... ءسويتىپ بار ازابىن كورسەتىپ، جەتىلگەننەن كەيىن ءوز جونىنە كەتە بەرەدى ەكەن. ءبىر اۋىز ءسوزىڭدى قۇلاعىنا دا ىلمەي ءوز بىلگەنىمەن كەتە بەرمەك. سوندا نە اۋرەشىلىك. ونان دا تاپقانىمىز تاڭدايىمىزعا، جۇتقانىمىز جۇمىرىمىزعا، ءبىر كەلەتىن ءومىردىڭ ازابىن ەمەس قىزىعىن كورمەيمىز بە؟!.». بۇل پىكىرلەرى ءبىر قاراعاندا قيسىنعا كەلەتىن دە سەكىلدى. ءبىراق بالادان بەزىپ نەندەي قىزىق كورمەك؟ ول جاعى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە...

ال، قازەكەمدە قالاي ەدى؟ ەنە مەن كەلىن بولىپ ءبىر كۇركەنىڭ ىشىندە ءومىرباقي تاتۋ- ءتاتتى عۇمىر كەشىپ، ءال- قۋاتى كەمىگەن قارتتاردىڭ اسىن الدىنا توسىپ بەرىپ، سوڭعى دەمى ۇزىلگەنشە اۋزىنا قاسىقتاپ سۋ تامىزىپ اتتاندىرادى. بۇل وزىمىزگە سالت بولىپ كەتكەن سوڭ ءبىر قاراعاندا وپ- وڭاي ءىس سەكىلدى سەزىلەدى. ءىس جۇزىندە ونداي جەڭىل- جەلپى دۇنيە ەمەس. ءبىزدىڭ ۇلتتىق تانىمىمىزعا ءسىڭىپ كەتكەن سوڭ عانا جەڭىل كورىنەدى.

مىسالى، ءبىر ورىس جىگىتتىڭ ايەلى كۇيەۋىنىڭ اناسىنىڭ كويلەگىن جۋىپ جاتىر دەلىك. الايدا، ونىڭ ساناسىندا «ەنەمنىڭ كيىمىن جۋىپ جاتىرمىن» دەگەن تۇيسىك بولمايدى. قايتا «ءۇيى بولەك كەمپىردىڭ كيىمىن جۋىپ ماعان نە بولدى» دەپ «قورلانادى». وسى ادەت كەيىن قازاققا دا جۇقتى. تاريحقا قاراڭىز، قازاق قاشان ورىستانا باستاسا، سول كەزدەن باستاپ قارتتار ءۇيى پايدا بولا باستادى. جەتىمدەر ءۇيى، تاستاندى بالا دەگەندەر ەتەك الدى. ايتپەگەندە، «بايلىقتىڭ باسى بالا»، «ءبىر قوي ەگىز تاپسا، ءبىر ءشوپتىڭ باسى ايىر شىعادى» دەگەن تانىممەن ءومىر كەشەتىن قازاقتىڭ ءار شاڭىراعىنان وننان اسا قارادومالاقتار ءورىپ شىعاتىنى كەشە عانا ەمەس پە ەدى!؟

سونىمەن، ايتپاعىمىز باسقا ەدى. ايتايىن دەگەن اڭگىمەمىز ءبىر قاراعاندا «اقىلعا سىيىمسىزداۋ» بولعان سوڭ ادەيى ۇزاعىنان تولعاپ قۇلاق كۇيىن كەلتىرىپ جاتقان جايىمىز بار. ويدان قۇراپ وتىرعان جوقپىز، ەل ىشىندەگى اڭگىمە ەدى. ارينە، بۇدان كەم دەگەندە ەلۋ جىلدىڭ الدىندا بولعان.

***

وڭ جاققا تۇسكەن جاس كەلىن ەكەن. تۇسكەنىنە ءبىر جۇما. تويدىڭ قىزۋى ءالى دە باسىلا قويماعان. سونداي ساتتەردىڭ بىرىندە ۇيدەگى قۇداشا، قۇربى قىزدارمەن ازىلدەسىپ وتىرىپ الدەبىر ازىلگە قاتتى كۇلىپ جىبەرىپتى. ءتىپتى شاڭق ەتىپ شىققان داۋسى اينالانى سەلت ەتكىزىپ، دالادا دارەت الىپ جاتقان اتاسىنىڭ قۇلاعىنا جەتىپتى. سوندا اتاسى وسىنشاما ەركىنسىگەن، ەبەدەيسىز كۇلكىگە اقىرىپ اشۋ شاقىرماسا دا، ءۇي ىشىندەگىلەرگە ەستىرتە: «استاعىفيراللا، مىناۋ ارسىز كۇلكى شاڭىراقتى شايقالتىپ، بوساعانى جاڭعىرىقتىردى عوي، نە دەگەن اششى ەدى، قاي كورگەنسىزدەن شىعىپ جاتىر؟» دەگەن ەكەن. اڭگىمەنىڭ قىزىعى بۇل ەمەس قادىرلى وقىرمان، كەلىن بولعاننىڭ كەرەمەتى ءالى الدا!

سونىمەن، ءۇي سىرتىنداعى اتاسىنان اناداي ءسوز ەستىگەن كەلىننىڭ قانداي كۇيدە بولعانىن سوزبەن ايتپاي- اق قويالىق، ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن دە ەمەس. تەك جاعدايدى جەتكىزەيىك.

سول ساتتەن باستاپ كەلىننىڭ ءتىلى بايلانىپ قالىپتى. ايتقانىڭدى ەستيدى، ۇعادى. ءبىراق ءتىل جوق، سويلەمەيدى. اپتا قۋالاپ اپتا، اي جەتەلەپ اي وتەدى. ءتىپتى جىلدان اسادى. وتاۋ تىگىلىپ، وڭاشا شىعارادى. ءتىل جوق. اۋىل بولىپ اڭ- تاڭ. مولداعا ۇشكىرتەدى، ناتيجە جوق. الايدا كەلىن اتا- ەنەسىنە، كۇيەۋىنە، تۋىس، كورشىلەرگە زىر جۇگىرىپ قىزمەت ەتىپ، اينالانىڭ بارىنەن «اللا رازى بولسىن» الىپ، القاۋىنا بولەنەدى. جىل جارىمنان اسقاندا كۇدەر ۇزەدى. كەلىننىڭ ەنەسى ادۋىندىلاۋ ادام ەكەن، ءبىر كۇنى ۇلىنا: «بۇ كەلىنىمە تىلىنەن وزگە ءمىن تاقپايمىن، دەسە دە ەلدىڭ الدىندا جۇرگەن ەر ازاماتسىڭ عوي، توقال ال» دەپ قىسقا قايىرىپتى.

كەلىننىڭ ءتىلسىز قالعانىنا ەكى جىلعا اياق باسىپتى. ۇلى اناسىنىڭ ايتقانىن ىستەپتى. توي جاسالىپ، توقال ءتۇسىپتى. ەندى وتاۋ تىگۋ ءراسىمى بولماق. سول كەزدە كەردەڭدەي باسقان كىشى جار: «مەنىڭ وتاۋىم ۇلكەن ءۇي جاققا تىگىلسىن» دەگەن ەكەن. ال، رەتىنە باقساق ۇلكەن ۇيدەن كەيىن بايبىشەنىڭ، سودان كەيىن توقالدىڭ وتاۋى تىگىلۋى ءتيىس. مىنە، عاجاپ! سول كەزدە ەندى عانا بايبىشە اتانىپ جاتقان مىلقاۋ كەلىنگە ءتىل ءبىتىپتى. ايقارا جۇرتتىڭ كوزىنشە تاقپاقتاتا، شۋماقتاتا سويلەي جونەلىپتى. جاڭا تۇسكەن جاس توقالعا قاراپ:

«كەلىن، كەلىن، كەلىن- اق،

كەلمەي جاتىپ سوزگە باق.

مەن كەلگەلى ەكى جىل،

سويلەگەنىم بۇگىن- اق» دەگەن ەكەن. اينالا جۇرت اڭ- تاڭ. الاقايلى داۋىستار! اللالاعان اتا- ەنە، سۇيىنشىلەپ شاپقىلاعان تاي- قۇنان، مارە- سارە! تويدىڭ ۇستىنە توي جاسالىپتى!

ەندى بارلىعى جابىلىپ، ەكى جىل بويى نەگە سويلەمەي، ءتىلىن جۇتىپ قويعانىن سۇراپتى. سوندا كەلىن باياعى ءوزىنىڭ اڭداۋسىزدا شىققان كۇلكىسىنە قاتتى ۇيالعانىن، اتاسىنىڭ اۋزىنان شىققان اناۋ ءبىر ءسوزدىڭ اۋىرلىعىن ايتىپ قينالعانىن جەتكىزىپتى. مىنە، سول كەلىن، سونداي كەلىندەر كەيىن تۇگەل اۋلەت ءتۇپ قوتارىلا سىيلايتىن «ەل اناسى» اتانادى ەكەن. ونداي سىيدىڭ ارتىندا «كەلىن» دەگەن ۇلى ۇعىم، سوعان لايىق بولا بىلگەن ۇلى تانىم مەن بولمىس جاتىر! ال بىزدەر اڭگىمەگە ارقاۋ بولعان مىنا كەلىننىڭ ارەكەتىن تۇسىنبەك تۇگىلى، تۇيسىنۋگە دە قاۋقارسىزبىز.

ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى

Namys.kz