جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ. اقبىلەك - روماننىڭ جالعاسى

استانا. قازاقپارات - جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ايگىلى «اقبىلەك» رومانىنىڭ جالعاسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. (باسى)
None
None

... ەل مەنى «شوقىنىپ كەتتى»   دەپ كىرپىدەي جيىرىلدى. اۋەلى ءوز اعايىندارىم دا ماعان وسقىرىپ، ۇرەيلەنىپ قارايتىن بولدى. مەنەن جۇرت سەسكەنەيىن دەدى. مەن كەلگەندە قىزىل كوزدى پالە كەلە جاتقانداي اتىن، دۇنيەسىن تىققىشتاپ، ءوپ- وتىرىك جالپاقتاۋدى شىعاردى. ەلى قۇرعىردىڭ اۋزىن باسساڭ، ارتى سويلەپ تۇرادى عوي. اسىرەسە وسى ءبىر ءمۇعالىمى بار بولعىرلار پالە بولدى. مەنى ەلدەن پارا الدى، دۇنيە تارتىپ اكەتتى، پالەن- تۇگەن قىلدى دەپ قالاداعى وقىعان ازاماتتارعا داتتەپ قويىپتى.

سايلاۋ كەزىندە بولىس بولايىن دەپ تۇرعان كەزىمدە مەنىڭ ۇستىمنەن جازىلعان قاعازداردى جيناپ، مامىربايدىڭ بالاسى كەڭسەگە تاپسىرىپتى. مەنى بۇزاقى ادام دەپ، ءسويتىپ بولىستىققا سايلاماي قويعانى. ءاي، اتاڭنىڭ اۋزىن.. . مامىربايدىڭ ۇلى! ءاي، ءتىرى بولسام، ءبىر قىلارمىن دەپ كەتە باردىم. مىلتىقتان ايرىلدىم. ەلگە كەلگەن سوڭ اۋىل- اۋىلدان مال، كيىز، توسەك- ورىن، ىدىس- سايمان الىپ جۇرگەن اقتاردىڭ ادامىنا جولىعىپ، ءىش پىكىرىم ىشىمدە سولارعا كىسى بولدىم. ولار ماعان جاقسى قىز تاۋىپ بەر دەدى. ويىما مامىربايدىڭ اقبىلەگى ساپ ەتە ءتۇستى. اعاسىنىڭ قىلعانىن الدىنا كەلتىرەتىن ماعان دا كۇن تۋدى. ءومىرى بايدان، كۇشتىدەن قورلىق- زورلىق كورىپ كەلدىم. ءالى دە سولاردان كورىپ وتىرمىن. ەندى ولاردى مەن نەسىنە ايايىن؟ ارمانىما جەتسەم، جەتتىم، جەتپەسەم، جامان ادام اتانىپ كەتكەنىم داعى.. .

 * * *

الىس- جۇلىس، اۋىر كۇيىك، اتتىڭ سوققىسىمەن اقبىلەكتىڭ سىلەسى قاتىپ، اتتان تۇسىرگەندە ولگەن ادامشا سىلق ەتە تۇسكەن. اقبىلەكتىڭ ەسى كىرىپ، كوزىن اشسا، التى سىرىقتىڭ باسىن ءبۇرىپ كيىز جاپقان كىشكەنە قوستا وڭشەڭ سەرەيىگەن. بىرقىراعان، جات كيىمدى، جات ءتۇرلى ورىستاردىڭ. ىشىندە جاتىر. وڭ قولىن اقبىلەكتىڭ ۇستىنە ارتىپ، قاق قاسىندا بەتىنەن تۇگى شىققان، شاشى دۋدىراعان، ىستىك مۇرىن جيرەن ورىس جاتىر. ونىڭ بەينەۋسىز اڭقيعان، جارىق ەرىندى، دۇردەك اۋزىنان شىققان دەمى اقبىلەكتىڭ بەتىنە تامۇك لەبىندەي ءتيىپ، دەنەسىي تىتىركەندىرەدى. ءوڭى- ءتۇسى ەكەنىن بىلە الماي، كوزى الاس ءۇرىپ، قوستىڭ ءىشىن سيپاي ءسۇزىپ شىقتى دا، تۇندەگى وقيعا ەسىنە تۇسكەندە، قايناپ شىققان ءۇلاقتىڭ كوزىندەي جاسى مولتىلدەپ. جىلاپ اعىپ قويا بەردى. سانقال كيىزدەن سىعالاپ انعال شۋاق اكبىلەكتىڭ بەتىنە ءتۇسىپ، جايراڭداسا دا. تەلەگسي اققان جاسىن قۇرعاتۋعا سەپتىگى بولعان جوق؛ جانىن جانىشعان كاراڭعىلىق جارىق دۇنيەڭى اڭساتتى، ويتسە دە جارىق ساۋلەدەن كوزىن ءبىرجولا جۇمبادى، قۇتىلماسىنا كوزى جەتكەن سوڭ، تىم بولماسا مىناۋ ساۋسىلداعان سارى قولدىڭ ىشىنەن سىتىلىپ، دالانى ءبىر قارعىسى كەلدى. اقبىلەك ۇستىندە جاتقان اشالى، اۋىر قولدى اقىرىن سىرعىتىپ قويدى دا، سىبدىرسىز باسىن كوتەرىپ، جەر قورقاق بولعان بوتاداي، اياعىن اڭداپ باسىپ، سىعالاپ قاراپ، جاپساردى اشىپ، تىسقا شىقتى.

مۇنىڭ شىقكانى الدارىنا ەر- توقىم ءۇيىپ، مىلتىقتاردى موسىلاپ قويعان، قاتار تىگىلگەن، كىشىلى- ءبۇتىندى، جىرتىعى ارالاس جەتى قوستىڭ بىردەن سوڭعىسى ەكەن. ءتورت قۇبىلادان بىردەي ۇستىنە ءتونىپ تۇرعان اقار- شاقار تاۋلارعا الا تاۋعا بىتكەن ءۇيىرىم- ءۇيىرىم سابالاق ءجۇندى ورمانعا دا، تاۋ باسىندا قالىقتاپ جۇرگەن بۇركىتكە دە، تاۋعا تىرمىسا جايىلىپ جاتقان قۇمىرسقاداي جىلقىعا دا، قوستان اۋلاعىراق وزەك قۇلاي شىققان شوق- شوق بۇتاعا دا اقبىلەكتىڭ كوزى توقتاپ تۇرا الماي سىرعاناپ كەلىپ، جەر وشاق باسىنداعى قازاقتىڭ قارا قۇمانىنا، قارا استاۋعا شىرىق شومىشىنە توقتادى. ورىستىڭ قولىنا تۇسكەن الدەقانداي سورلىنىڭ استاۋى، ءشومىشى ەكەن. سورلى ءشومىش! مەن دس سەنىڭ سىڭارىڭ عوي دەگەندەي، مۇڭداسقانداي، كوزىنە تاعى جاس الدى. تالدىڭ تاساسىنا تۇسەيىن دەپ شەتكى قوستىڭ ارتىنان جاڭا اسا بەرىپ ەدى، قوس دالاسىندا مىلتىعىن سۇيەنىپ، قاقيىپ تۇرعان ءبىر ورىس جالت قاراپ: - ستوي!- دەپ اقىرىپ قالدى. داۋىس جەر استىنان شىققانداي، سەلك ەتىپ، زارەسى زاندەمگە كەتتى. جىعىلىپ بارىپ وڭالدى. سويتكەنشە بولمادى، ارتىنان ءبىر ورىس جۇگىرىپ كەلىپ، قۇشاقتاي كوتەرىپ، قوسقا الا جونەلدى، اقبىلەكتىڭ كوزى شاراسىنان شىقتى. قۇشاقتاعان ورىس ايمالاپ قوسقا الىپ كىرگەندە، تاعى ەكى ورىس باستارىن كوتەرىپ، كەرىلىپ- سوزىلىپ، كوزدەرىن ۋقالاپ اقبىلەككە قاراپ، كۇلە سويلەپ، شىلىمدارىن وراي باستادى. الىپ كەلگەن ماناعى قولىن ارتىپ جاتقان جيرەن ورىس ەكەن. اقبىلەكتى اش بەلىنەن جىبەرمەي قىسىپ، بەتىنە اۋزىن الا ۇمتىلىپ ەدى، اقبىلەك تەرىس قاراپ، بۇلقىنىپ سۇيگىزبەدى.

وزگە ورىستار جيرەن ورىستى مازاقتاعانداي قارق- قارق كۇلىستى. ولار كۇلىپ، جاڭىلداپ وتىرعاندا، توردە جاتقان ۇزىن بويلى، اق قۇبا، قارا مۇرت ورىس ويانىپ قىرىنان جاتىپ، اقبىلەككە كوز سالدى. ول وزگەلەرىندەي سويلەسكەن دە، كۇلگەن دە جوق، قۇبا شىڭعا قۇلاش ۇرعان جەز قاپات بيدايىقتاي، تالماۋ كوزىن تالىقسىتا، تەرەڭ قيالعا شومىلدى. كوپ كۇلىپ جاتقاندا، بىرەۋ سازارىپ وتىرسا، ونىن جانى جۇمباق قوي. كوپ مۇڭايىپ وتىرعاندا، بىرەۋ كۇلىپ وتىرسا، ونىڭ اجارىدا، كوڭىلىدە بۇرماق قوي. جۇمباق نارسە ادامدى قۇشتار قىلماق قوي. قارقىلداسقان، قايعىسىز، قامسىز كوپ ورىس ورتاسىنداعى قارا مۇرتتىڭ ەلىبى دە اقبىلەككە جۇمباق بوپ كورىندى. الدە وزىنە باستاس قىلعىسى كەلدى مە، نەمەسە ودان ءبىر جىلى ءسوز كۇتتى مە، بولماسا ايەلگە بىتكەن جەڭسىك قويلىق مۇنى دا جەڭدى مە، ايتەۋىر قاپاستا قاپالانىپ، جالىنارعا جان تابا الماي وتىرعان اقبىلەكتىڭ كوزى ەرىكسىز قارا مۇرتقا ءتۇستى. قارا مۇرت اقبىلەكتىڭ جان جاراسىن الدە كوزىنەن وقىپ ءبىلدى مە، الدە باسقا ءبىر سەزىم كەرنەدى مە، كىم ءبىلسىن. جيرەن ورىس سۇيەم دەپ تاعى كەزەندى، اقبىلەك سىرت بەرىك تىجىرىندى، اشۋلانعان ادامشا اناعان اجىرايا قاراپ، بىردەمە دەپ شورت كەستى. جيرەن ورىس تا قىڭبادى، ەجىرەيىپ، باسىن سىلكىپ، بىردەمە دەپ تاستادى. بىراق ەندى قايتا سۇيۋگە قىزعا ۇمتىلمادى. وزگەلەرى ۇندەمەي شىلىمدارىن تارتىپ بولىپ، تىسقا شىعىپ كەتكەندە، قارا مۇرت اقبىلەككە جىلى قاراپ، ءبىر كۇرسىندى دە، جيرەن ورىسقا الگىدەي ەمەس، جاپراڭداپ سويلەي باستادى. العاشقى كەزدە نارسەگە شاقىرعانداي، الاقانىن قارماي، موينىن بۇلعاپ، كوزىن تۇنجىراتا، ەرنىن شوشايتا سويلەپ، جيرەن ورىس باسىن شايقاپ بولماعان سوڭ يىعىن قىسىپ، كوزىن تىكىرەيتە، ەرنىن كەزەرتە، ىزبارلانا سويلەدى.

 ارس- ارس ەتكەن يتتەرشە، ءبىرىن- ءبىرى قاۋىپ العانداي بولدى. كەلتە- كەلتە جاۋاپتاسىپ، جۇدىرىقتارىن بىلەسىپ، قارا مۇرت ءوڭى سۇرلانىپ شىعىپ كەتتى. ول كەتكەي سوڭ جيرەن ورىس تا قۇشىرلانىپ، كۇڭكىلدەپ، بوقتاعان ىسپەتتى بولدى دا تىسقا شىقتى. وزگە قوستار دا تۇرسا كەرەك: دالادا شۇلدىرلەگەن سوزدەر مولانىپ، شىڭىلداي باستادى. كەيبىر ورىستار اقبىلەك وتىرعان قوسقا كەلىپ: " ءا، قىزىمكە.. ." دەپ، مويىندارىن قيسايتا، شاعىر، شەگىر كوزدەرىمەن تەسىپ جىبەرگەندەي، اقبىلەككە ۇڭىلە قاراسىپ، ىرجيىسىپ، بىردەمە دەسىپ كەتىپ قالدى. اقبىلەك ولاردىڭ بەتىنە تۋرا قاراي المادى، كىرىپ كەلگەندە عانا نەمەسە تۇرتكەندە عانا كوزىنىڭ قۇيرىعى ءتۇستى. ازدان سوڭ، شەلەككە قايناتقان سۋدى ورتالارىنا قويىپ، تەمىر توستاعانداردى باتىرىپ، كەپكەن ناڭدارىمەن قىتىرلاتىپ شاي ءىشىستى، شاي ءىشىپ وتىرىپ، مىلجىڭداپ كوپ سويلەستى. "الدىنا اس قويساڭ، ورىس ءيت مىلجىڭدايدى دا وتىرادى" دەگەن اكەلەرىنىڭ ءسوزى اقبىلەكتىڭ ەسىنە ءتۇستى.

 جيرەن ورىس ماناعىداي ەمەس. اقبىلەككە ءولىپ- وشكەنىن قويىپ، بەتىنەن تۇگى شىعىپ، اكەسى ءالى ەندەي، باس تەرىسى اۋزىنا ءتۇسىپ كەتىپتى. قاسىنداعى بىرەۋى اقبىلەككە قاڭىلتىر توستاعانمەن شاي ۇسىنىپ ەدى - المادى. الگى ايتىسقان، جانجالداسقان قارا مۇرت ورىس قايتىپ كورىنبەدى. شايلارىن ءىشىپ، شىلىمدارىن تارتىسىپ بولعان سوڭ، وزگەلەرى تىسقا شىقتى. جيرەن ورىس بەلىندەگى التىاتارىن الىپ، قۇلاعىن قايىرىپ، بىردەمەسىن باسىپ، بۇراپ، شىرتىلداتىپ اينالدىرا باستاعاندا، اقبىلەك ءوزىمدى اتىپ تاستار ما ەكەن دەپ، جۇرەگى سەسكەنەيىن دەدى. جان شىركىن كوزگە تاعى ءبىر ەلەستەپ ءوتتى. ءبىراق اتقان جوق، مىلتىعىن قايتادان قابىنا سالىپ قويدى. سويتكەنشە بولمادى، كيىمدەرى سىمداي، بەلدەرىن قىلميتا بۋىنعان، قىلىشتارىن اسىنعان ەكى ورىس سىپ ەتىپ كىرىپ كەلدى، قاقيىپ تۇرا قالىپ، جيرەن ورىسقا كەلتە- كەلتە بىردەمە ايتتى. جيرەن ورىس ءبىر- اق اۋىز جاۋاپ قايىردى دا، ءۇن- ءتۇن جوق كيىنە باستادى. كيىندى دە اقبىلەكتى قولىنان تارتىپ تۇرعىزىپ، قوستان الىپ شىقتى. اقبىلەك ەندى بىردەمە قىلادى ەكەن دەپ جۇرەگى دۇرسىلدەپ بارادى. شىقسا، كوپ ورىس قوس ماڭىندا توپ- توپ سويلەسىپ تۇر. قىزدى الىپ بۇلار شىققانىن كورىپ، وزگەلەر دە قوزعالىپ، لەك- لەك بولىپ، تال جاققا قاراي اياڭدادى. "ەندى اجالىم جەتتى عوي، - دەپ اقبىلەكتە زارە جوق- ءبارى جيىلىپ اتىپ، قالاي ولگەنىمدى تاماشا قىلعالى ءجۇر مە؟ الدە بۇلاردىڭ باسقا زاڭى بار ما؟ باسقا بىردەنە ىستەگەلى ءجۇر مە؟ ياپىرىم- اي، مىنانىڭ ءبارى جابىلىپ.. . نەتسە، نە جانىم قالادى؟ ..

" كوپ ورىس تالعا تايانعان سوڭ قاتار تۇرا قالدى. ءۇش ورىس شىعىپ، اناداي جازاڭقايعا بارىپ تۇرىسقان كەزدە، جيرەن ورىس اقبىلەكتى باۋىرىنا قىسىپ، اۋزىنان قۇشىرلانا ءۇش ءسۇيىپ قاسىنا ەكى ورىستى ەرتىپ، اناۋ ءۇش ورىسقا تامان باردى. التاۋ بولدى. التاۋدىڭ ءبىرى توپقا قاراپ، بىردەڭە ايتتى. توپتان قىسقا عانا جاۋاپ ەستىلدى. الگى ءوزىنىڭ جيرەن ورىسى مەن ماناعى قارا مۇرت بىرىنە- ءبىرى تايانىپ بىردەڭە دەستى دە، اياقتارىن نىعارلاي باسىپ، ەكەۋى ەكى جاققا قاراي جونەلدى سۇزىسەتىن قوشقارلارشا ەكەۋى بىرىنە- ءبىرى قاراما- قارسى تۇرا قالدى. سول كەزدە قالعان ءتورت ورىس كەيىن شەگىنىپ، بىرەۋى قولىن كوتەرىپ: "راز، دۆا، تري!" دەپ قالۋى- اق مۇڭ ەكەن، التىاتارلارىن قولىنا ۇستاسىپ تۇرعان ەكى قوشقار باسىپ- باسىپ جىبەردى. ءتۇتىن بۇرق ەتتى. ورىستار تۇرا ۇمتىلدى. اقبىلەك ەندى نە بولار ەكەن دەپ، ار جاعىندا تۇرعاندا، مىنا جاعىنان قارا مۇرت ورىس جۇگىرىپ كەلىپ قۇشاقتاي الدى. ولگەن جيرەن ورىستى كوپ سولدات الىپ كەتتى. اقبىلەكتى بەلىنەن قۇشاقتاپ، سۇيەمەلەپ، قارا مۇرت قوسقا اكەلدى. وزىنە تالاسىپ، ەكى ورىس ءبىرىن- ءبىرى ولتىرگەنىن اقبىلەك سوندا ءبىلدى. ءبىراق توبەلەسىپ ولتىرىسپەي، الىستان اتىپ ولتىرىسكەنىنە تۇسىنە المادى. قارا مۇرت شىعىپ كەتىپ ەدى، ءبىر ۋاقىتتا قالپاعىن شەكەسىنە سالعان سەنسەڭ باس، تەكە كوز، بۇجىر سارىنى الىپ كەلدى. تەكە كوز كەلە اقبىلەككە: - امان، قارىنداسىم؟ - دەپ قولىن ۇسىندى. قازاقشا سويلەگەنى قۇلاعىنا جىلى ءتيىپ، قولىن ۇسىنا ءتۇستى دە، قايتا تارتىپ الدى، جەپ قوياتىنداي، سۇزە قارادى. تەكە كوز قازاقشا بىلەتىن ءتىلماش ەكەن. اقبىلەكپەن سويلەسۋگە شاقىرىپ اكەپتى.

- مىنا تورە سەنى جاقسى كورگەن. بۇل ءوزى ۇلكەن تورە. قورىقپايتىن كىسى. سەنى كورگەندە (جۇرەگىن ءتۇرتىپ) ، مىنا جەرى شىداماعان. اناۋ جىگىتتەن سەنى ماعان بەر دەپ سۇراعان. ول بەرمەگەن. ول كىشكەنە تورە عوي. ەكەۋى داۋلاسقان، شاتاق شىققان. سودان دۋەلگە شىعىپ، اتىسقان. ءوزىڭ كوردىڭ عوي. بۇل سەن ءۇشىن ولەم دەگەن، سوندا دا شىداعان. سەن بۇرىن ورىستى جاقسى كورمەگەن، دالاداعى قازاقتىكى قىزسىڭ. سەن قورىقپا. ساعان ەشكىم تيمەيدى. مىنا تورە سەنى ەشكىمگە بەرمەيدى. بۇل سەنى قاتىن قىلادى. وزگە تورەلەر سەنى ءبارىمىز قاتىن قىلامىز دەپ ەدى، بۇل كىسى وعان بولمادى: ول جارامايدى، وندا ءبارىمىز حايۋان بولامىز دەدى. بۇل كوپ بىلەتىن اقىلدى جىگىت. بۇل دا وزىڭدەي ادامنىڭ بالاسى. قۇداي بىرەۋ، جان بىرەۋ. سەن بۇدان قورىقپا، جاقسى كور. بۇل كىسى سەنى جاقسى كورەدى. سەنى كۇتەدى. ساعان تاماق، كيىم اپەرەدى، ساعان جۇمىس قىلدىرمايدى. قازاقتىكى قاتىن نەمەنە؟ مالاي عوي. بايى ۇرادى، سوعادى، جۇمىس قىلدىرادى، ءبارى كىر بولىپ، جامان بولىپ جۇرەدى. بىزدىكى ورىس زاكونى جاقسى: قاتىندى ۇرمايدى، (قولتىقتاعاندى كورسەتىپ) بىلاي ۇستاپ جۇرەدى، تەاترعا اپارادى. گۋليايت قىلادى، - دەپ اقبىلەكتى ءۇيىر قىلام دەپ، تەكە كوز كوپ سويلەدى.

اندا- ساندا قارا مۇرت وعان ءسوز ۇيرەتىپ تۇردى. اقبىلەك كونەتوز جاسىل بيقاساپ شاپانىن كوزىنە تۇسىرە بۇركەنىپ، بەتى باكىشە بۇكتەلىپ، باس- اياعى كىرپىشە جيىرىلىپ، كۇنىسىپ، جاسى مولدىرەگەن قارا كوزىن جىپىلىقتاتىپ، قارا مۇرتقا اندا- ساندا كوز قىيىعىن ءبىر جىبەرىپ، ۇرەيلەنە تىڭدادى. ورىس سويلەپ تۇر. ونىڭ كوپ ءسوزى ميىنا قونبايدى. ۇلكەن تورە دەپ ماقتايدى. "تورە" بولسا قايتەيىن؟ مۇنىڭ ىزدەگەنى ورىستىڭ تورەسى مە ەدى؟ كيىم، تاماق اپەرەدى دەيدى. سولارعا زار بولىپ، وسىلاردان سۇراۋعا كەلىپ وتىرعانى- اۋ! شارۋانى قاتىن ىستەمەيدى دەيدى. ەندى كىم ىستەمەكشى؟ بەكبولاتقا تيسە، اقبىلەك مالاي بولار ما ەدى؟ ءوزى دە ىستەر ەدى، مالشى قاتىن دا الار ەدى، بايى ۇرىسپاسا، ۇرماسا، قاتىن قايدا كەتپەيدى؟ قاتىن نە ىستەمەكشى؟ .. مۇنىڭ ءبىر دە ءبىرى قۇلاعىنا بارمادى. جالعىز- اق اقبىلەك ءۇشىن قارا مۇرتتىڭ جانىن قيعانى راس. ەندەشە، جاقسى كورگەنى راس. ەندەشە، جاقسى كورگەندەي، اقبىلەك سۇلۋ ەكەن. قازاك تۇرسىن ورىستىڭ بوزداق جىگىتى دە قىزىعادى ەكەن، جانىن قيادى ەكەن. ايەلگە بۇدان ارتىق كۇن بولا ما؟ ونىڭ ۇستىنە اقبىلەك ەندى كوپ ورىستىڭ تالقىسىنا تۇسپەيدى، اسىل قازىناسىن ءبىراق كىسىگە قيادى. قانداي كىسىگە؟ ءوزى ءۇشىن جانىن قيعان ەر جىگىتكە.. . ءبىراق، ويباي- اۋ! ەر جىگىت دەپ وتىرعانى اۋزى تۇكتى كاپىر عوي! الگى دارەتسىز، سۇندەتسىز، تۇرەگەپ سيەتىن، شوشقا ەتىن جەيتىن، اراق ىشەتىن، تەمەكى ساسىعان، ەلدى قىران جاپقانداي قىلىپ، قامشى- قىلىش، مىلتىق ويناتاتىن، مەيىرىمسىز، شادىر مىنەز ورىس وسى ەمەس پە؟ شىنىمەن، وسى ورىستى يىسكەگەنى مە؟ شىنىمەن، اق توسىنە ارام دەنەنى ويناقتاتىپ، اشىلماعان قاۋىنىن ارام پىشاققا جارعىزعانى ما؟ سونى ويلاعان كەزدە اق تورعىن ماڭدايىنان ەكى تىك سىزىق كورىنە قالادى. اپاسى ەسىنە تۇسەدى دە، كوزىنەن ەكى مونشاق دومالاپ كەتەدى.. .

جان اپاسى بۇل ءۇشىن ءولىپ كەتتى- اۋ! تىم بولماسا ءبىر اۋىز ءتىل قاتۋعا دا مۇرشاسىن كەلتىرمەدى- اۋ! جان اپاسىنان ماڭگىلىك ايرىلىپ، باسى قارالى، ءجۇزى جارالى بولىپ وتىرىپ، نس بەتىمەن باي ىزدەگەن؟ اپاسىن ءولتىرىپ كەتكەن، ءوزىن تارتىپ اكەلگەن، اۋىلىن شاپقان، تالاعان ورىستىڭ تۇقىمىنا نە عىپ ءوز ەركىمەن كونگەنى؟ ەل قايدا؟ بۇل قايدا؟ اكەسى، اۋىلى نە كۇيدە؟ اقبىلەك تۋرالى ولار نە ويلاپ جاتىر دەسەيشى؟ .. "سورلى قىزىمدى ءولتىرىپ تاستادى ما، ءالدس نە قىلدى؟ "- دەپ اكەسى نە عىپ جانى شىداپ وتىر ەكەن؟ .. كۇيەۋ كەلمەك ەدى، تۇندەگى قۋعان، وققا ۇشقان الدە سول ەمەس پە ەكەن؟ ءتىرى قالىپ، قۇداي جازىپ، كورەتىن كۇن بولسا، كۇيەۋىنە نە بەتىمەن جولىقپاق؟ .. "ويپىرماي! مۇنداي دا سورلى، مۇنداي دا ماسقارا بولعان قازاقتا ايەل بار دەيمىسىڭ؟ بۇل قورلىقتى كىم كوردى دەيسىڭ؟ وسىنىڭ بارىنە شىداپ، نەعىپ ولمەي، ءتىرى وتىر؟ .. تۇندەگى وق اپاسىنا تيگەنشە، بۇعان تيمەگەنىن قاراسايشى.. . الدى- ارتى تۇيىق، قاراڭعىلىق، نە بولارى بەلگىسىز.. . سوندادا اقبىلەك ءتىرى، اقبىلەك سۇلۋ.. . ول ەلدەن استى: قازاق تۇرسىن، اتاعىن ورىس ەستىپ، ىزدەپ كەلىپ، الىپ قاشتى.. . ورىس بىتكەن بۇعان بولا قىرقىستى. كىم بىلەدى، ءتىرى بولسا، ءۇمىتسىز سايتان.. . ءوز ەركىمەن كەلىپ وتىرعان جوق.. . قارا كۇشكە، تاعدىرعا نە شارا؟ جاماندىعىنان مۇنداي بولعان جوق. اقبىلەكتى كىم جازعىرا الادى؟ مالىنا، جانىنا يە بولىپ وتىرعان قاي قازاق بار؟ ازار بولسا، جازىقسىز قۇربان بولىپ جاتقان كوپ قورعانسىزدىڭ، كوپ سورلىنىڭ ءبىرى شىعار...

ويدان وي قۋىپ، باسى داڭ بوپ شاپانىنىڭ ەتەگىندەگى ماي تامعانىنا قادالا قاراپ وتىرعانىندا، تىم- تىرىس كۇتە قالعان قارا مۇرتتىڭ ىستىق قولى قولىنا كەلىپ ءتيدى. اقبىلەك قاباعىن اۋىر ءبىر قاعىپ، "مەندە نە ەرىك بار؟ .. " دەگەندەي، تەرەڭ قاسىرەتپەن ونىڭ بەتىنە قارادى. قارا مۇرت تىلماشىنە يەك قاعىپ، شىعارىپ جىبەردى دە، اقبىلەكتىڭ قولىن ەپتەپ وزىنە تامان تارتىپ، ەرنىنە اپاردى. اقبىلەك قاسارىسقان جوق.. . تۇندەگى ايقاي- سۇرەن، الاساپىراندا مۇقاشتىڭ قولىندا جەتەكتەۋلى - ەكى ات، ويىندا - امان قۇتىلۋ، كوزگە تۇسپەۋ عانا بار ەدى. اتتاردى، پورسەنى، قىزدى امان- ەسەن ورىستارعا اكەلىن تاپسىرىپ، "مۋكاشكە، مولودەتس!" دەگىزىپ، الاكەۋىندە اۋىلىنا قايتىپ كەلە جاتقاندا، ويىنا الدەنەلەر كەلدى. مامىربايدىڭ بالاسىنا ەگەسىپ، قارىنداسىن ورىسقا شىعارىپ بەرىپ، وپ- وڭاي كەك الا قويماق ەدى. قىزدى الام دەپ جۇرگەندە، بۇل يتتەر شەشەسىن اتىپ ءولتىرىپتى. مۇنىڭ ارتى ۇلكەن دۇربەلەڭگە شاپپاسىن كىم بىلەدى؟ قۋعىنشىلاردان دا كىسى ولگەن بولۋ كەرەك.

بۇل شىركىندەر جۇرگەن جەرىن قىزىل جوسىن قىلماي كەتپەيدى. كىم بىلەدى، تۇندەگى وققا ۇشقان الدە ءوز اعايىندارىنىڭ، ءوز تىلەۋلەستەرىنىن ءبىرى مە؟ ەلدى وسىنشا قىرعىپعا ۇشىراتقان مۇقاش نەتكەن قان ىشەر؟ ياپىر- اۋ، مەن قازاقپىن با؟ قازاق بولسام، ءوز قانىما نەدەن مۇنشا وشىكتىم؟ وزگەم وزگە عوي، "اعاتايلاپ" جالىنىپ، قولىن سوزىپ كەلە جاتقان اقبىلەكتىڭ بىلەگىن كەككە سوزعىلاپ، جۇيكەسىن قۇرتىپ، ورىستارعا ۇستاپ بەردىم- اۋ! اعاسى بولماسا، بۇ قىزدا نە جازىق بار ەدى؟ .. تەگى، مەن ولەرىمدى بىلمەيتىن اقىماق شىعارمىن. ايتپەسە، ەلدى وسىنشا شابىنشىلىققا ۇشىراتىپ، وسىنشا قان قاقساتىپ، زارلاتىپ، قارعىس الىپ، جەكسۇرىن بولعاندا، قايدا سىيام، قالاي تىرشىلىك ەتەم دەپ ويلادىم ەكەن. وسىنىڭ ءبارىن ىستەتىپ جۇرگەن مەن ەكەنىمدى بىلسە، بىلمەي تۇرا ما، ەل مەنى ءتىرى قويعانى ما؟ .. قوي، مەن جىندانعان ەكەنمىن. مەنى سايتان ازعىرعان ەكەن.. . ءبىراق ەندى ءىستى تۇزەتۋگە بولا ما؟ بولمايدى: شىنىمدى  ايتسام دا، باسىمنان اسىپ كەتتى. ەلدىڭ مەنەن جاۋىز دۇشپانى، ارام ءسۇت ەمگەن، ارامزا ۇلى بولۋى مۇمكىن ەمەس.. . ەندى بۇل بەتتەن قايتۋعا وتكەل جوق.. . داۋا جوق.. . وسى كەتكەنى كەتكەن.. . شىنىندا بايلارعا نە وبال بار؟ ولار ەلدى جەمەي ءجۇر مە؟ باي نەلىكتەن باي بولادى؟ مالايدىڭ ارقاسى، ەلدىڭ ارقاسى عوي ولاردىڭ قۇتىراتىنى. تورتتۇلىك مالىن مالشى باقپاسىنشى، ءشوبىن مالاي شاپپاسىنشى، وتىن جاقپاسىنشى، قۇدىعىن ارشىماسىنشى - كورەيىن بايدىن باي بولعانىن. اسقانعا توسقان دەپ، سوۆەت ۇكىمەتى بايلاردىڭ پەيىلىنە بولا كەلگەن ءبىر توسۋ عوي. كىم بىلەدى، مەنى دە بايلارعا قۇداي جۇمساپ تۇرعان شىعار.. . مەن بولماسام دا وسىناۋ ءوز ەتىن ءوزى جەگەلى جاتقان اقتىڭ بىلەۋىتتەرى ەلدى تىنىش قويار ما ەدى؟ مەن بولماسام دا اعايىنعا وكپەلەگەن ءبىر قازاق كەك الام دەپ، ورىسقا شاپپاس پا ەدى؟ ءسوز جوق، ونداي بىرەۋ تابىلا كەتەر ەدى. ارينە، مۇنداي جۇمىس ەكىنىڭ ءبىرى، ەگىزدىڭ سىڭارى، جالپىلاما ادامنىڭ قولىنان كەلمەس. ءبىراق مەندەي بىرەۋ تابىلۋى حاق.. . تالاي اسكەر شاۋىپ كەتتى. تالاي قازاقتار ەلگە "ۇلىق" بوپ كەلىپ، الىپ تا، جەپ تە ءجۇر. سولارعا ەل نە قىلا الدى؟ تۇك قىلعان جوق.. . ءوزىم كومەنەس. قولىمدا - مىلتىق. ون كىسىگە الدىرمايمىن. مىلتىك اتۋ ءادىسىن ورىستاردان ۇيرەنىپ، مەرگەن بوپ الدىم. كۇندىز ساق جۇرەمىن. تۇندە جۇمىسىمدى بىتىرەمىن.. . مەن نەسىنە قورقامىن؟ قورقارىم بار، بۇل ىسكە اۋەلدە كىرمەۋىم كەرەك ەدى. كىسىلىك ىزدەۋ، ياچەيكەگە بارۋ، مىلتىق الۋ كەرەك ەمەس ەدى. جوق، ءولىم بىرەۋ، نە دە بولسا، قۇدايعا تاپسىردىم. ەندى مەنىڭ ەلگە كىشىرەيۋىم - ءولىم؛ جىگىتتىگىمە كەمشىلىك.. . مەنى جۇرت وتكىر، قايسار، ەر جىگىت دەپ ويلاپ ءجۇر. سول اتتان ايرىلماۋىم كەرەك.. . وسىنداي ويلارمەن مۇقاش اۋلىنا تاياندى.

 اۋلى - ۇلكەن تاۋدىڭ كۇنگەي بەتىندەگى، ويپانداعى ءتورت- بەس تاس قورا. ول قورالار وزىمەن نەمەرە، شوبەرەلەس اعايىندارىنىكى، وسى اۋىلدىڭ باس كوتەرەرى - مۇقاش، اقساقالى - تەزەكباي مولدا. مولدا دەگەن اتى بولماسا، تەزەكباي كىسى اتىن دا جازا المايدى. بارلىق وقۋى "قىرىق قادىستەن" ەسىندە قالعان "قالاننابي عالايسسالام - ايتتى پايعامبار عالايسسالام". بار بىلگسن قۇلشىلىعى - ولىككە، شەلپەككە، ءولى تيگەن مالعا "جاسىن" وقۋ، تاراۋىق وقىعاندا، "القامعا" قوسىپ "ەتگەكازەليگە" دەگەن بىردەڭەنى مىڭگىرلەتۋ. بار بىلەتىن دۋاسى -" ءاياتىل- كۇرسى". قۇرباننىڭ مالىنا نەمەسە ايعا باتا قىلسا دا وسىنى وقيدى، كوزىنە اقتۇسكەن ايەلدەرگە دە وسىنى ايتىپ ۇشكىرەدى. ءوز اعايىندارى بولماسا، تەزەكبايدى سىرت قازاق مولدا دەپ تە سانامايدى. جەگجات جەردىڭ ولىگى بولماسا، جاماعايىننىڭ جانازاسىنان، "جاقسىلاردى جاناعان" قوجا- مولدالاردان اسىپ، تەزەكبايعا نەسىبە ءتيىپ كورگەن ەمەس. تەزەكباي ەل قىدىرىپ، زەكەت، ساداقا دا جيناماعان؛ ەت، قىمىز ىزدەپ، ءتۇتىن اڭدىماعان كىسى. ونداي سۇقىم، سىمتىك شالداردى قايتا ىشىنەن جاراتپاي: "نە بار ەكەن؟ جاتسايشى!" دەپ وتىراتىن. تەزەكباي تىسقا شىقسا - اق تاياعىن بەلىنە قىستىرىپ، سيىرىن، بۇزاۋىن كوزدەپ، ۇيگە كەلسە، كەمپىردىڭ كيىم جاماعانىن، كوجە قىلعانىن جاراتپاي: "ءىسىنىڭ ءبارى بالشى، ءىسىنىڭ ءبارى بالشى" دەپ دىبىرلاۋدان باسقا، اۋىل- ۇيگە زيانى جوق ادام. وپىسى دا قارتايعاندا ەرلى- بايلى ادامنىڭ بىرىنەن- ءبىرى جيرەڭشى تارتاتىن ادەتتەن عوي، ايتپەسە كەمپىرىنەن اسىپ، ونەر تاباتىن تەزەكبايدا نە قاۋقار بار دەيسىز.. . ايتسە دە وسى مولدانى ءوز اۋىلى سىيلايتىن. قىستاۋعا قونسا، باتا وقۋ بولسا، مال ولسە، قۇرباندىق بەرسە، باس پەن جامباس مولدانىڭ الدىنا تارتىلاتىن، ءسۇتتىڭ ۋىزىن، 92 قىمىزدىڭ تۇنىعىن مولداعا تاتتىراتىن، مولدا جوق بولسا، نامازى قازا بولعانداي، كەلىندەر دە "مولدانى شاقىر" دەپ وتىراتىن. مۇقاش قانداي ەلدسن شىققان، قۇدايدان بەزگەن، سورلى بولسا دا مولدانى سىيلايتىن، مولداعا سويلەسپەي وزىنەن- ءوزى يمەنىپ، سىرتتان جۇرەتىن. جولىعىپ قالسا سالەم بەرەتىن، ءبىراق بايىمداپ تۇرا المايتىن. مۇقاشتىڭ ونىسىن سەزىپ، مولدا دا ءسوز قاتپاي، دوڭ ايباتپەن جۇرەتىن. سويلەسىپ، ءتىلىن شىعارىپ، بەتىنەن العىزعاننان دا انادايدان ىعىسىپ جۇرگەندى ءتاۋىر كورەتىن ۇلكەن كىسىلەردىڭ ءبىر ادەتى عوي.

 اۋىلعا تايانا بەرگەندە مۇقاشتىڭ ءبىر قىسىلعانى: "وسى مولدانىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالام با؟ " ەدى. تومپەيدەن شىعا بەرىستەگى، كۇن شىعىس جاقتاعى قورا مۇقاشتىكى ەدى. تومپەيدەن ورالىپ شىعا بەرگەندە جاپىرايعان تاس قورالاردىڭ كۇنگەي بەتتەرى تاڭنىڭ قىزعىل ساۋلەسىنە شومىلىپ، كۇلىمسىرەپ تۇر ەكەن. مولدانىڭ قوراسى ەرگەنەگى شالجيىپ، اۋزى اشىلىپ جاتىر ەكەن. بوساعادا جاتقان قىزىل ءيت تاستاقتاعى اتتىڭ تىقىرىن ەستىپ، ۇرە باستادى. مۇقاش قاتتىراق اتتىڭ، قورانىڭ دالداسىنا تۇسۋگە اسىقسا دا، شەكپەنىن جامىلىپ، اياعىنىڭ باسىنا كەبىس ءىلىپ، دارەتكە شىققان مولدانىڭ ءبىر كوزىن جۇمىپ، سىعىرايا قاراۋىنان قۇتىلا المادى. مولدا ويىنداعىسىن ءبىلىپ قوياتىنداي، مۇقاش تۋرا قاراي الماي، قىزارىپ، قىرىنداپ كەتتى. تەزىرەك تەبىنىپ، قوراسىنىڭ تاساسىنا تۇسكەندە، قوراداعى اق كۇشىگى دە شاۋىلدەپ قويا بەردى. كۇپىسىن جامىلىپ، قارا دومالاق كەلىنشەگى - التىناي تىرپىلداپ كەلىپ ەسىك اشتى. جاراتپاعان كىسىشە، بەتىنىڭ ءبىر جاعىن تىرجيتىپ: "سەنبىسىڭ؟ " دەدى دە، تىسقا جونەلدى. مۇقاش اقىرىن "مەن" دەدى دە، اتىن قوراعا كىرگىزىپ، قاداعا بايلاپ، ۇيىنە كىردى. ءبىر كوزى سوقىر، جالعىز اينەكتى، تاپالتاق، كىشكەنە ءۇيىنىڭ دىمىققان، كۇلىمسىلەۋ، تەرسىماق ءيىسى مۇرنىنا جىپ- جىلى ءتيدى. جامان تەكەمەت ۇستىڭدەگى قىزىل شىت كورپەدەن مونتيعان قولدارى شىعىپ، دومالانىپ، تومپيعان، ءۇش جاسار مەدەۋدىڭ تاناۋى دەلديىپ، اۋزى اشىلىپ، ەرنى قوجالاقتانىپ، شوت ماندايى توقىرايىپ، جىلتىراپ جاتقانى دا جاراستىقتى كورىندى. بالاسىن يىسكەيىن دەپ وقتاندى دا، ويىنا بىردەمە ءتۇسىپ كەتكەندەي توقتاي قالدى. كۇناعا باتپاعان، پەرىشتەدەي سابيگە جامان قولىن، ارام دەمىن، ارام ەرنىن تيگىزۋگە باتىلى بارمادى. مولدادان دا، ۇيىقتاپ جاتقان نارەستەدەن، نارەستە ەمەس، وزىنەن ۇيالعانى كۇشتىرەك تارىزدەندى. اڭداۋسىزدا اياق استىنان الدەبىر ءيت ارس ەتكەندەي- اق، مۇقاشتىڭ تۇلا بويى شىمىر ەتە ءتۇستى. ءيتتى تۇمسىققا ءبىر تەۋىپ، بەتىن قايىرۋعا اسىعىپ، بەلىن شەشىپ، كەلىنشەگىنىڭ باسىنداعى قىزىل جاستىقتى جۇلىپ الىپ، اينەك تۇبىندەگى بۇرىشقا تاستاپ بەردى دە، قولىن ىشىنە الىپ، بۇركەنىپ، جانتايا كەتتى.

سابان توسەۋلى بالشىق ساكىنىڭ ەرنەۋىندە جاۋلىعىن شالقايتىپ قويىپ، التىناي كويلەكشەڭ دارەت الىپ وتىرىپ، مۇرنىن قاتتى- قاتتى سىڭبىرە بەردى. قىزىل الاقاندارى قوشقار مۇيىزدەن كەستەلەنتەن الدەقاشانعى جىرتىلعان اق ورامالىنا بەتى- قولىن ءسۇرتىپ جاتىپ: - بۇك ءتۇسىپ جاتا قالعانى نەسى! اتىڭدى قايتۋشى ەدىڭ؟ - دەپ توڭق ەتتى. مۇقاش باسىن كوتەرمەستەن: - تۇسكە تامان جىبەرە سال!- دەدى. التىناي بايىنا وقتى كوزىمەن ءبىر قاراپ: - تۇرىپ، ىستىق سۋىڭدى ءىشۋشى مە ەڭ؟ - دەدى. مۇقاش: - جوق، - دەدى، باسىن قىمتاي ءتۇستى. سونىمەن ءسوز ءبىتتى. ءتۇن بالاسىندا مۇقاشتىڭ جوعالىپ كستىپ جۇرگەنى ءبىر بۇگىن ەمەس، ۇيرەنشىكتى ادەت تارىزدەنىپ، التىنايدىڭ ورشەلەنبەيتىنى سول ەدى. كىشكەنە بالاسىمەن ەكەۋدەن- ەكەۋ ءبىر قورادا جالعىز جاتۋ العاشقى كەزدە قورقىنىشتى كورىنسە دە، جۇرە- جۇرە وعان دا ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن. كىمگە جالىنسىن، كىمگە سەنسىن؟ التىناي مالىن ساۋادى، وگىزدى كوزدەيدى، بايلايدى، وتىنىن تەرەدى، وتىن جاعادى، سۋىن اكەلەدى، كۇل شىعارادى، تاماعىن ىستەيدى، كيىمىن ءوزى تىگەدى، ءۇيىن جيادى، سىپىرادى، قوراسىن تازالايدى. مۇنىڭ ءبارى وعان قۇدايدىڭ بۇيىرعان جۇمىسى ءتارىزدى. "جۇمىسىم اۋىر بولدى- اۋ، جانىما باتتى- اۋ"- دەپ ول قاباعىن شىتپايدى. كوزىن تىرناپ اشقاننان ۇيقىعا بارعانشا كۇيبەڭدەپ، نە قولىندا، يە اياعىندا ءبىر دامىل بولا ما ەكەن.. . جو- جو- جوق. جۇمىستان قالت ەتىپ قولى بوساسا، ەسىك الدىنا شىقسا، اۋىل ءۇيدى قىدىرسا، بولماسا ابىسىن اجىندارىمەن اڭگىمەلەسسە، قولىنان ۇرشىعى تۇسپەيدى. التىنايعا تاماعى توق، كويلەگى ءبۇتىن بولسا بولعانى. ونان وزگەنى ىزدەمەيدى. ءۇي مىندەتى - ايەلدە، ءتۇز مىندەتى - بايىندا. بۇل - قۇدايدىڭ بۇيرىعى. بۇرىنعىداي ەمەس، التىناي تۇرمىسىنا ەندى ريزا. ريزا بولماي نە عىپتى؟ بايى اتقا ءمىنىپ، كىسى بولدى. كىسى بول- عالى، ءۇيى ءۇي بولىپ كەلەدى. ءومىرى بىتپەگەن قارا الا سىر- ماق تا، اق كيىز دە تور الدىندا پايدا بولدى. بۇرىنعىداي ەمەس، التىناي جىمىڭ قاعىپ، كوك الا ابدىرەنىڭ اۋزىن دا كوبىرەك اشا بەرەتىن كۇيگە ۇشىرادى.

 التىنايدا اق باتەس 94 كويلەك، جاسىل جەڭسىز دە پايدا بولا باستادى. التىناي ابىسىندارىنا ماقتانىپ تا قويادى. ويتكەنى ول ەندى "ۇلىقتىڭ" قاتىنى عوي. بۇرىن بۇيىعى، جامان التىنايدىڭ ەندى ءتىلى دە شىعۋعا اينالدى. قاتىندار: "كۇيەۋىڭ قايدا كەتكەن؟ " دەسە، "قىزمەتپەن بولىس اۋىلىنا كەتتى" نەمەسە "اۋىلناي شاقىرتقان ەكەن" دەپ، تۇمسىعىن كوتەرىڭكىرەپ، ەرنىن ءبىر جىمىرىپ قوياتىندى شىعاردى. الدەبىرەۋ كىسىدەگى الا الماي جۇرگەن اقىسىن، نە قورلىق كورىپ جۇرگەن، ۇزاتقان قىزىن ءسوز قىلسا، التىناي كولدەنەڭنەن قىستىرىلىپ "ونىڭدى ءبىزدىڭ الگىگە نەگە ايتپايسىڭ؟ " دەپ قوياتىن بولدى. التىنايدىڭ اۋزىنا ەندى "الگى" كوبىرەك تۇسەدى، ويتكەن ونىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىس بار دەپ بىلمەيدى. بايىن سونداي كورىپ جۇرگەن التىنايدىڭ بۇگىن مىنەزىنىڭ ءتىپتى ءدامى جوق قوي. باسە دەيمىن- اۋ! جوق، التىنايدىن وزىنشە ءدامى ابدەن بار. التىنايعا قۇدايدىڭ بەرگەن ءبىر مىنەزى - اندا- ساندا قىلتىڭ ەتىپ، كەگجيىپ قالاتىن ار جاعىندا پالەندەي ءزىلدى ەكپىنى بولماسا دا، كۇيەۋى ءىشى ريزا بولسا دا بەر جاعى، سىرتى ءوپ- وتىرىك قىرتىڭداعان نارازى كىسىسىپ، سىر بەرمەيتىن. سونىسى ما، نەمەسە التىنايلىعىن، جان ەكەندىگىن، مەدەۋدىڭ اپاسى ەكەندىگىى كورسەتكىسى كەلد مە، ويتپەسە "الگى" تىسقا شىعىپ كەلگەن دە، قانجىعاسىنىڭ قۇر قايتقانىنا كوڭىلى تولمادى ما ايەل شىركىننىڭ قاي بۇلتاق- سىلتاعى ەكەنىن كىم بىلەد قالايدا كۇيەۋىنە ءبىر تارس ەتە ءتۇسۋدى وزىنشە دۇرىس كوردى. دارەت العانى بولماسا، التىناي ناماز وقىعان جوق بايىنا ەلىكتەدى دەيسىزدەر مە؟ جوعا.. . وقىمايتىن ءبىر رەتى كەلگەندە. ناماز وقىعاندا دا، التىنايلاردىڭ اۋزى جىبىرلاتىپ، جىعىلىپ، تۇرىپ جاتقاندا، نە ايتىپ، نە قوياتىنىن ءبىر قۇداي بىلمەسە، پەندەنىڭ كوزى نەگە جەتسىن التىناي توسەگىنىڭ اياق جاعىنا وتىرىپ، ءماسىسىن كيىپ جاتىپ، كۇندەگى ادەتىنشە شۇلىعىنداعى تەسىككە سۇق قولىن تاعى ءبىر باتىردى. وسى تۇسكىردەن قاشان قۇتىلار ەكەن  ۇلىقتىن قاتىنى باسى مەن باقايى جىلتىلداپ جۇرگەنى نەسى جاقسى دەيسىڭ؟ ءبىراق "الگى" ءتىرى بولسا، بۇتىندەلەر دەگەن وي كەلدى دە، تەزىرەك ورنىنان تۇردى. ويتكەنى سيىرىن ساۋۋعا اسىقتى.

تارعىل شولاق سيىردىڭ بۇزاۋى ەمىپ جاتقانعا جۇگىر بارىپ، باسىن جۇلىپ الىپ قاراسا، ارام قاتقىر، قاقتاپ تۇرىپ ەمىپ قويىپتى. بۇيىرگە ءبىر نۇقىپ، اشاعا تامان جەتەكتەپ ەدى، باس ءجىبى شولتاڭ ەتە ءتۇستى. باسىن شايقاپ، تاڭدايىن ءبىر قاقتى دا، جالعاپ بايلاپ، قاسقا سيىر مەن وكىرەكتى ساۋۋعا كىرىستى. التىنايدىڭ جارىلعان كۇس قولدارى جىپ- جىپ ەتەدى. ەمشەكتى سۋىرا تارتقاندا، سيىردىڭ كوتەنشەگىن سولقىلداتادى. ساۋعان سايىن ءسۇت مولايىپ، شەلەگى كۇر- كۇر ەتىپ ءان سالادى، شەلەكتىڭ ءانىن تىڭداپ وتىرىپ التىناي قىزىل بۇزاۋىنا مىقتى باس ءجىپ قايدان تابىلار ەكەن دەگەن ويعا باتادى. قويى جوق ۇيگە ءجىپ- شۋ دەگەن ناردىڭ پۇلى ەمەس پە؟ ودان- بۇدان شىمقىتىپ سۇراپ العان ءجۇن قاي ءبىر جارىتادى؟ كىشى اۋىلداعى جامالدىڭ اپاسىنان سۇراماسا، بۇل اۋىلدا اتىمەن جوق قوي. ءجىپ- جاڭا، اتتاي ءبىر باس ءجىپتى جاڭا تاققانى سول ەدى، سىرتقى اۋىلدىڭ بالالارى الا قويىپ، كوزىن اعارتىپ كەتكەنى؟ .. قولىنا قۇلعانا شىققىر؟ قايسىسى عانا الا قويدى ەكەن؟ ءبىر قولىن شوشايتىپ، شۋ- شۋلەپ، سيىرلارىن قورادان اۋلاعىراق ايداپ سالعان سوڭ التىناي ۇيگە كەلىپ، شەلەكتەگى ەكى سيىردىڭ ءسۇتىن قارا تاباق پەن ەسكى سارى تەگەشكە ءبولىپ قۇيدى. جۇقالاپ جايپاق ىدىسقا قويسا، قايماق كوپ تۇراتىنىن التىناي الدەقاشان بىلگەن عوي. نە دەگەنمەن التىنايدىڭ قولى بەرەكەلى قاتىن. جىلىنا تىستەي قاتىپ، تىرناقتاپ ءجۇرىپ، ءۇش سيىردان 3-4 قارىن ماي الادى. ءولىپ بارا جاتسىن، اۋزىنا ءبىر سالمايدى. قايماق بىلعاپ وتىرعاندا مەدەۋجاننىن الاقانىنا دا بوياۋ ساتقان باقالشىعا ۇقساپ شىمشىپ قانا سالادى. وندا دا زورىن تاپسا. اققا قالاي اۋىز ءتيدى، سولاي ىرىمشىك، قۇرت قايناتام دەپ ارپالىسادى. ونىڭ ەسەسىنە قىستىگۇنى سورپاعا، كوجەگە سارقاسقا قىلىپ قۇرت ەزىپ، تويىپ السا، قورا ىشىنە قامزولمەن كويلەكشەڭ شىققاندا بويى قىز- قىز قايناپ جۇرەدى. مايىنىڭ ارتىعىن ساتىپ، كيىم- كەشەك، ءۇن- شايعا جۇمسايدى. اۋىلداعى كەكسە قاتىندار شارۋاعا قىرباي كەلىندەرىنە ۇرىسقاندا: "جيدىگەن، شىرىك كۇڭ! انا التىنايدى كورمەيمىسىڭ، بيت تەرىسىن بيالاي قىپ وتىرعانىن!.. قازاقتىڭ قاتىنى سونداي كەلەدى"، - دەپ ۇرساتىن.

مۇقاشتىڭ دا كوبىنەسە تۇزدە ءجۇرىپ، شالىقتاپ، وعان- بۇعان ۇرىنا بەرەتىنى التىنايدىڭ ارقاسى عوي. قاتىنى ءۇيىن تاپجىلتپاي، بار- جوعىن بىلدىرمەي وتىرعاندىكى دە. ءبىراق مۇقاش ونىڭ قادىرىن بىلەدى دەيمىسىن؟ التىناي ىرىسى بار كەدەيدىڭ ماڭدايىنا بىتەتىن قاتىن عوي. دۇنيەدە "بايىنىڭ تاۋىپ اكەلگەنىن ۇقساتا الماي، اس- سۋىندا ءبىر بەرەكە بولماي، بايىن بورىشقا ۇرىندىرىپ، ءبىرىن- بىرىنە قوسپاي، قاتىنىڭ سالدىبالاقتانىپ، ىزىڭداپ وتىرار ما، كاپىر! ودان قىرسىق نە بار دەيسىڭ؟ ءسۇتىن جايلاپ، ىلەگەنىن توگىپ، كۇلىن شىعارىپ، ىدىس- اياعىن جۋىپ بولعان سوڭ، التىناي پەشتىڭ تۇبىندەگى شەكپەن جاپقان قارا اياققا ۇن سالىپ الىپ، جۇرەسىنەن وتىرىپ، توقىرانداپ باۋىرساق يلەدى. قولدارى ماشيناشا جىپىلداپ، دەرەۋ ەسىپ كەستى دە، شوشالاعا بارىپ وت جاقتى. مولدانىڭ ءۇيىنىڭ ۇلكەن باقىرىن اكەپ، القىمىنا كوسەۋ تىرەپ، قوڭىرسىتىپ، باۋىرساق ءپىسىرىپ وتىرعاندا تالتاڭداپ، قالتالاقتاپ كوزىن اشىپ- جۇمىپ، ماناۋراپ، جالاڭ بۇت مەدەۋجانى دا كەلدى.- تۇردىڭ با، ساۋلەم؟ - دەپ التىناي وڭ قولىمەن قولتىعىنا قىسىپ، ماڭدايىنان ءسۇيدى. مەدەۋجان باقىراشتاعى قىزارا ءبورتىپ كەلە جاتقان، ورتاسى تەسىك جالپاق باۋىرساعىنا قاراپ: - اپا، جالپاعىم.. . - دەپ ءۇرتى سالبىراپ، ماڭقيىپ، اۋىزىن اشتى. - يە، كۇنىم، سەنىن جالپاعىڭ، - دەپ اپاسى شي وتكىزىپ، جالپاعىن قولىنا ۇستاتتى. تومپيعان، ماۋباس مەدەۋ وتقا بوربايىن قاقتاي، شومەتەيى سالبىراپ، جۇرەسىنەن وتىرىپ، ءشيدىڭ ەكى باسىنان ۇستاپ، اۋزىن ىرجيتىپ، بەتىن تىرجيتىپ، ىستىق باۋىرساقتىڭ شەتىنەن تىستەي باستادى. وت مازداپ جانىپ، ماي شىجىلداپ، باۋىرساق بىجىلداپ جاتىر. مەدەۋجانى جانىندا...

جالعاسى بار 

سوڭعى جاڭالىقتار