نەگە «اللا بارلىق جەردە» دەپ ايتۋ دۇرىس ەمەس؟

ولار: «اللا بارلىق جەردە دەۋدەگى ماقسات - تىكەلەي ماعىناسى ەمەس، استارلى ماعىناسىندا. ياعني، اللا بارلىق جەردى ءبىلۋشى، بارلىق جەرگە بيلىگىن جۇرگىزۋشى دەگەندى بىلدىرەدى»، - دەسەدى. ايتسە دە، اتالمىش اعىمنىڭ ىشىندە الگى تۇجىرىمدى شىنايى ماعىنادا، تىكەلەي قابىلدايتىن عالىمدارى دا بولعان[2].
«اللا بارلىق جەردە» دەگەن ءسوزدى قانداي ماعىنادا بولسا دا، ايتۋدى عالىمدارىمىز قوش كورمەگەن. مۇنى تۋرا ماعىناسىندا ايتۋ - كۇپىرلىك. سەبەبى، «تاۋحيد» سەنىمىنە كولەڭكە تۇسىرەدى[3]. ال، استارلى ماعىنانى ءبىلدىرۋ ءۇشىن دە «اللا بارلىق جەردە» دەۋدىڭ قاجەتى جوق.
بۇل جايىندا ءماتۋريدي اقيداسىنىڭ بەدەلدى كالامشى عالىمى ءابۋ مۋين ءان-ءناسافي (ق. ج. ح/507 ج. م/1114ج. ) ءوزىنىڭ «ءتابسيراتۋل ءاديللا» اتتى ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى:
«ءمۇعتازيليت جانە ءناججاريا اعىمى: «اللا بارلىق جەردە. ونىڭ ماعىناسى بارلىق جەردى ءبىلۋشى، بارلىق نارسەگە كۇشى- قۇدىرەتى جەتۋشى، بارلىعىنا بيلىگىن جۇرگىزۋشى»، - دەيدى. ولار ءبىزدىڭ «اللانىڭ مەكەنى جوق» دەگەن سەنىمىمىزدى ماقۇلدايدى. ءبىز دە ولاردىڭ «اللا بارلىق جەردى ءبىلۋشى، بارلىق جەرگە بيلىگىن جۇرگىزۋشى» دەگەن سەنىمىنە كەلىسەمىز. ارامىزداعى ايىرماشىلىق - ايتىلۋىندا («اللا بارلىق جەردە» دەۋلەرىندە).
ءبىراق اللانىڭ بارلىق جەردى ءبىلۋشى ەكەنىن تۇسىندىرۋلەرى ءۇشىن «اللا بارلىق جەردە» دەگەن تۇرپايى ءسوزدى قولدانۋعا مۇقتاج با ولار؟ تىكەلەي ماعىناسى كۇپىرلىك پەن اداسۋشىلىقتى تۋدىراتىن مۇنداي ءسوزدى قولدانۋعا نە نارسە ءماجبۇر ەتتى؟ ولاي ايتۋدى قاجەت ەتتىرگەن نە نارسە؟ وسىنداي سويلەم بىردە- ءبىر اياتتا، بىردە- ءبىر ءماشھۇر حاديستە كەلمەگەن. ايات- حاديس ايتپاعان جەردە اللانىڭ ءار نارسەنى بىلەتىنىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن الگىندەي تۇرپايى ءسوزدى قولدانۋدان ۇزاق تۇرۋىمىز قاجەت. جەتىستىك تە، جاردەم دە اللادان» [4]
ەندەشە قانداي ماعىنادا بولسا دا «اللا بارلىق جەردە» دەپ ايتۋ دۇرىس ەمەس. ونىڭ ورنىنا «اللا بارلىق نارسەنى ءبىلۋشى. ودان ەش نارسە جاسىرىن ەمەس» دەگەنىمىز ءجون.
وسى تۇرعىدا مىنانى دا ايتا كەتەلىك: ءاھلي ءسۇننا اقيداسى بويىنشا، اللا تاعالانىڭ مەكەنى، ورنى جوق. پاك اللا ورىن جاراتىلماي تۇرىپ بار ەدى. بۇكىل ورىندار جويىلادى (ماڭگى ەمەس) ، ال اللا تاعالا ازالدە قانداي بولسا سولاي قالا بەرەدى. ول ارشتا دا، اسپاندا دا ەمەس. ونىڭ (توبەدە نەمەسە ون جاقتا، سول جاقتا ت. ب. دەيتىندەي) تاراپى، تۇسى جوق[5]. ۇلى جاراتۋشىمىزدىڭ مەكەنى بار دەۋ، ونىڭ «قيدام - اۋەلسىز جانە سوڭسىز» سيپاتىنا كولەڭكە تۇسىرەدى. سەبەبى، مۇنداي ۇيعارىمداردا جاراتىلىستىڭ بەلگىلەرى بار.
يمام ءماتۋريدي بىلاي دەيدى: «...شىنىندا دا، ۇلى اللاعا ورىن بەلگىلەۋ نەمەسە «اللانىڭ ءوزى (بي ءزاتيھي) بارلىق جەردە» دەپ سيپاتتاما بەرۋ - اللا قانداي دا ءبىر جەرگە ورنىعۋدى، تۇراقتاۋدى كەرەك ەتەدى دەگەن ءسوزدى مەڭزەگەن بولادى. قۇددى، ءبىر جەرگە ورنالاسىپ، سول جەردە وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتاتىن، بەلگىلى ءبىر مەكەندى ورنىعۋدى كەرەك ەتەتىن دەنەلەر ىسپەتتى...» [6]
ەڭ دۇرىسى - اللاعا ءمالىم!
[1] ءمۇعتازيليت - اقىلدى ناقىلدان (ايات- حاديستەن) ۇستەم تۇتقان ءدىني فيلوسوفيالىق اعىم.
[2] ءابۋل يۋسر ءال- ءبازداۋي: ۋسۋلۋددين - 40 -بەت. كاير.؛ ءابۋ مۋين ءان- ءناسافي: ءتابسيراتۋل ءاديللا - 1/329 بەت. «ءال- ماكتاباتۋل ءازھاريا ليت تۋراس». 2011 ج. كاير.
[3] ءابۋ مۋين ءان- ءناسافي: ءباحرۋل كالام - 120 -بەت. «دارۋل فۋرفۋر» 2000 ج. داماسك- سيريا.
[4] ءابۋ مۋين ءان- ءناسافي: ءتابسيراتۋل ءاديللا - 1/335 -بەت. «ءال- ماكتاباتۋل ءازھاريا ليت تۋراس». 2011 ج. كاير.
[5] ءابۋل يۋسر ءال- ءبازداۋي: ۋسۋلۋددين - 40 -بەت. كاير
[6] يمام ماتۋريدي، كيتابۋت تاۋحيد-132 -بەت. بەيرۋت.
"اللانى ارشتا" دەۋ جايىندا مىنا سىلتەمەدەن وقي الاسىز: http://islam.kz/kk/questions/aqida-senim/imam-maturidi-arsh-ayatyn-qalai-tusingen-48/
ابدۋسامات قاسىم
islam.kz