ءجۇسىپ اقشورا: «شانشاردىڭ» ومىرگە كەلۋىنە مۇحتار شەرىمنىڭ ءرولى ەرەكشە بولدى

ءجۇسىپ تەمىرالى ۇلى ارتىستىك شەبەرلىگىمەن حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ، كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن جول تابا ءبىلدى. جيىرما جىلدان بەرى «شانشار» ءازىل- سىقاق تەاترىندا ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. ول ونەر جولىنداعى العاشقى قادامىن ساتيرالىق ەمەس، درامالىق تەاتردان باستاعان. ساحنادا ءجۇرىپ، تالاي وبرازدى ەرەكشە سومداپ جۇرگەن اكتەردى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
- ءجۇسىپ تەمىرالى ۇلى، جالپى، ونەر سالاسىنا قالاي كەلدىڭىز؟
- جەتىساي قالاسىنداعى مادەني اعارتۋ تەحنيكۋمىنا 1978 -جىلى وقۋعا ءتۇستىم. تەحنيكۋمدا وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدە مۇحتار شاحانوۆ ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋگە كەلدى. سودان ديماش دەگەن اپايىم ماعان «ولەڭ وقيسىڭ» - دەدى. مەن بىردەن باس تارتتىم. سەبەبى، وعان دەيىن ۇلكەن ساحناعا ءبىر رەت بولسا دا شىعىپ كورمەگەنمىن. الايدا، اپايىم العان بەتىنەن قايتپادى. ءسويتىپ مۇحتار اعامىزدىڭ «عۇمىر» دەگەن ولەڭىن وقىدىم. قالاي وقىعانىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. ساحنادا تۇرعان كەزىمدە قولدارىم قارىسىپ قالدى. ەرتەسىنە اتالعان كەزدەسۋ قۇرمانبەك جانداربەكوۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا جالعاسىن تاپتى. بۇل ولەڭدى تەاتردا دا وقۋعا تۋرا كەلدى. ونى مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءوزى ايتىپتى. اسقار دەگەن اعايىما «عۇمىردى» ەمەس، «عاشىقتىق عالاماتىن» وقىعىم كەلەتىنىن جەتكىزدىم. البىرت شاقتىڭ بۋىنى عوي ەندى. ءبىراق، ول ولەڭدى تولەگەن قىستاۋبايەۆ وقيدى ەكەن. سودان ەرتەسىنە ساحنادا ءوزىمدى ەركىن ۇستاپ، قولىمدى ارى دا، بەرى دە سەرمەپ، «عۇمىردى» وقىپ شىقتىم. بىتىرە سالىسىمەن قۋلىققا كوشتىم. «كەلەسى تىڭدايتىندارىڭىز «سەيحۋنداريا» پوەماسىنداعى گاۋحارايدىڭ قوشتاسارداعى ايتقان سوزىنەن ءۇزىندى» دەدىم دە:
امالىڭ نە، تاستى سوقپاق كەشتىڭ بە،
امالىڭ نە، جانباي جاتىپ ءوشتىڭ بە؟
تەك باسىڭدى جوعارى ۇستا، ولسەڭ دە،
تەك ءوزىڭدى مۇسىركەتپە ەشكىمگە» دەپ زۋلاتا وقي جونەلدىم.
جۇرگىزۋشى مارقۇم الىبەك مەيىربەكوۆ اعاي ماعان تاڭدانا قاراپ قالعان. قاراعاننان باسقا نە ىستەيدى، كوپشىلىكتىڭ الدىندا ساحنادان ءتۇسىرىپ جىبەرە المايدى عوي. ولەڭدى ءبىتىرىپ، اسىعىپ ساحنادان ءتۇسىپ بارا جاتسام، الىبەك اعاي مەنى شاقىردى. قاراسام، مۇحتار اعامىز ماعان گۇل الىپ كەلە جاتىر ەكەن. گۇلمەن قوسا ءوزىنىڭ قولتاڭباسى بار «سەنىم پاتشالىعى» دەگەن كىتابىن بەردى. وسى كۇننەن كەيىن ستۋدەنت بولىپ ءجۇرىپ، تەاترعا جۇمىسقا كىرىپ كەتتىم. مىنە، ونەر جولىن وسىلايشا ءازىل- سىقاقتان ەمەس، دراما تەاتردان باستادىم.
- ۋاليبەك ءابدىرايىموۆ ەكەۋىڭىز وسىدان جيىرما جىل الدىن «شانشار» تەاترىن اشتىڭىزدار. ايتىڭىزشى، حالىق اراسىندا وزىندىك ورنى بار «شانشار» تەاترى قالاي قۇرىلدى؟
- جەتىسايداعى وقۋىمدى بىتىرگەننەن كەيىن ءوز اۋىلىما كەلىپ، (وتىرار اۋدانى، كوكساراي اۋىلى) مادەنيەت ءۇيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ جۇمىسقا كىردىم. سول جەردە جىل سايىن اۋداندىق كوركەم ونەرپازدار ۇجىمدارىنىڭ بايقاۋىنا قاتىسىپ جۇردىك. ۋاليبەك سايىستا ءادىلقازى بولىپ وتىراتىن. ول كەزدە ۋاكەڭ اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى ەدى. سودان مەنى ءوزىنىڭ «وتىراردىڭ تاماشاسى» اتتى ءازىل- سىقاق تەاترىنا شاقىردى. اراسى وتىز شاقىرىم جەرگە ەكى جىلداي قاتىناپ، سوندا جۇمىس ىستەپ ءجۇردىم. كەيىننەن مەنى اۋداندىق مادەنيەت ۇيىنە اۋىستىرىپ الدى. سودان ەكەۋمىز شاردارا، بايدىبەك، سوزاق، وتىرار وسى ءتورت اۋداندى ارالاپ ازىلدەرىمىزدى قويىپ جۇردىك. ودان بولەك قويشىلارعا كونسەرت قويۋعا شىعامىز. وسىلاي بەس جىل جۇردىك. ءسويتىپ، وبلىستىق سايىسقا قاتىسا باستادىق. وندا ءۇش جىل قاتارىنان ءبىرىنشى ورىن الدىق.
ءبىر كۇنى الماتىعا باراتىنىمىزدى مۇحتار شەرىم «ت ت ت» تەاترىندا ونەر كورسەتەتىنىمىزدى ايتتى. ول «تاماشا» تەاترى ەمەس، «قازاقستان» تەلەارناسىنىڭ ىشىندەگى تەاتر ەكەن. اتالعان تەاتر مۇحتار شەرىمنەن ساتيرالارىن سۇراعان. ال ول «ەگەر ولاردى وڭتۇستىكتە قويىپ جۇرگەن ارتىستەرىمە قويۋعا رۇقسات بەرسەڭدەر، كەلىسەمىن» دەپتى. ءسويتىپ ۋاليبەك ەكەۋمىز الماتىدان ءبىر- اق شىقتىق. «قوشقار اتادان بالىق اۋلاۋ» مەن «وتىرىك ايتسام، ءولىپ كەتەيىندى» ورىنداپ شىقتىق. ءبىزدى ەفيردەن كورسەتىپ ءجۇردى. بۇل 1993 -جىلدار ەدى. كەيىننەن «ت ت ت» تەاترى جابىلىپ قالدى. جابىلعاننان سوڭ ءوزىمىز تەاتر اشايىق دەپ شەشىپ، «قازاقستان- شىمكەنت» تەلەارناسىنا باردىق. ءبىزدى بايدۋللا قونىسبەك اعامىز جىلى قاباقپەن قارسى الدى. سودان تەاتردىڭ اتىن «شانشار» دەپ قويىپ، ءۇش رەت ەفيرگە شىقتىق. حالىق الدىندا ساحنالاپ ۇيرەنىپ قالعاندىقتان، ج. شانين اتىنداعى دراما تەاترىنا اۋىستىق. وسى رەتتە «شانشاردىڭ» ومىرگە كەلۋىنە مۇحتار شەرىمنىڭ ءرولى ەرەكشە ەكەنىن ايتا كەتكىم كەلەدى.
- سىزگە قانداي ءرولدى ويناۋ وڭاي جانە قاي ءرولدى ۇناتپايسىز؟
- ءىشىپ العان ادامنىڭ ءرولىن قينالماي ورىندايمىن. راحات قوي. بەلگىلى ءتارتىپ جوق. قيسالاڭداپ جۇرە بەرەسىڭ. نەگىزىندە، ونىڭ دا قيىنشىلىعى بار. ءبىراق ماعان وڭاي. ال جانىما جاقىن ەمەس وبراز جايلى ايتسام، ايەلدىڭ كەيپىنە كىرگەندى ۇناتپايمىن. انىق ويناۋ كەرەك بولسا، امال جوق وينايمىن عوي. ءبىر رەت ەكىقابات ايەلدىڭ ءرولىن سومداعانمىن.
- ساحنادا ۋاليبەك ءابدىرايىموۆ ەكەۋىڭىز ءبىر- ءبىرىڭىزدى تولىقتىرىپ تۇراسىزدار. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ونەر جولىندا ۋاكەڭ كەزدەسپەگەندە وسىنداي جەتىستىكتەرگە جەتە الار ما ەدىڭىز؟
- ۋاليبەك بولماعاندا وسى كۇنگە جەتپەس ەدىم. «ارمانشىل ادام قيالداپ جۇرگەندە، تاۋەكەلشىل ادام جولدان وتەدى دە، كەتەدى» دەگەندەي، ۋاليبەك تاۋەكەلشىل. ال مەن قيالشىلمىن. وسى سوزىمنەن- اق كوپ نارسەنى اڭعارۋعا بولادى...
- ءازىلدى قالاي تاباسىزدار؟
- حالىقتىڭ اراسىنان وبراز جيناپ جۇرەمىز. ازىلىنە قاراپ، زامانىنا باعا بەرۋگە بولادى. سوندىقتان بوياماسىز ومىردەن سويلەگىمىز كەلەدى. ءبىز قوعامداعى قاراپايىم ادامداردىڭ كورە الماي تۇرعان كۇلكىلى جايتتاردى بايقاپ قويۋىمىز كەرەك. كەيىن سونى قيالمەن سۋرەتتەپ، ساحناعا الىپ شىعامىز. ياعني، ءبىزدىڭ قارۋىمىز - قيال. سوندىقتان فانتازيامىزدى جوعالتىپ الماۋعا تىرىسامىز.
كوبىنەسە بىزدە ءازىلدى ۋاليبەك پەن عالىمجان قاپپاروۆ جازادى. كەي- كەزدەرى كورشى اعايىنداردان دا الىپ جاتامىز. الايدا، ونى وزىمىزگە لايىقتى ەتىپ وزگەرتىپ الامىز.
- قازىرگى حالىقتى كۇلدىرۋ وڭاي ما؟ جالپى، بۇگىنگىنىڭ ءازىل- سىقاق تەاترلارىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
- مويىنداۋ كەرەك، بۇگىنگى كۇندە ءبىز كورەرمەندەردى ەرتىپ جاتقان جوقپىز، ولارعا ەرىپ جاتىرمىز. سولاردىڭ ىڭعايىنا بەرىلۋدەمىز. بۇل دۇرىس ەمەس. بۇگىنگى كۇندە استارلى وي، سالماعى بار ازىلدەر از. قازىرگى حالىق استارلى ءازىلىڭدى ەمەس، تىكەلەي ءازىلىڭدى تىڭداعىسى كەلەدى. ءبىز وعان جول بەرمەۋىمىز قاجەت. تەاترلار جايىنا كەلسەم، «الۋان- الۋان جۇيرىك بار، الىنە قاراي شاباتىن» دەپ ايتىپ كەتكەندەي ءارقايسىسى قولدارىنان كەلگەندەرىن جاساپ ءجۇر. اراسىندا تالانتتىلارى كوپ. مەن سولاردىڭ ىشىندە نۇرجان تولەنديەۆتى ەرەكشە اتاپ وتەر ەدىم. نۇرجان جان-جاقتى. وتە ىزدەنىمپاز. كەرەك وبرازداردى جاقسى تابادى. ءازىل- سىقاق تەاتر سالاسىندا ءوسىپ كەلە جاتقان بۋىننىڭ ودان الارى كوپ.
- اكتەرلىك جالاقىڭىز ءسىزدى قاناعاتتاندىرا ما؟ الدە، قوسىمشا تابىسىڭىز بار ما؟
- قاناعاتتاندىرادى عوي. ۋاليبەك بارىمىزگە كومەگىن بەرىپ جاتىر. ءبىراق، اقشا دەگەن قانشا كوپ تاپساڭ دا جەتپەيدى. ەڭ الدىمەن ادامعا قاناعات كەرەك ەكەن. «شانشاردان» بولەك، «ءازىل- سىقاق» تەاترىندا ىستەيمىن. كينوعا ءتۇسىپ، تەلەارناعا شىعىپ جاتامىز. تويعا دا بارامىز. ايتار ەدىم، بارلىق ويدى اقشامەن بايلانىستىرىپ قويۋعا بولمايدى. ءبىزدى ەرەكشە ماحابباتپەن جاراتقان اللامىزدى تانۋدى ۇمىتىپ كەتپەۋىمىز قاجەت. وزىمىزگە اقىل جەتپەي جاتسا دا، بىرەۋگە ايتۋعا قۇمارمىز عوي. دەگەنمەن، قىسقا ومىردە رۋحاني دۇنيەمىزدى بارىنشا كەڭەيتە تۇسسەك نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
- ءبىز ءسىزدى تەك ساحنادان عانا تانيمىز. ال ومىردە قاندايسىز؟ ماسەلەن قوعامدىق كولىكتەردە كوپ جۇرەسىز. جاياۋ جۇرەتىنىڭىزدى دە جۇرت جاقسى بىلەدى. الدە، وسىلاي جۇرگەن وزىڭىزگە ۇنايدى ما؟
- كولىكتى جاقسى جۇرگىزە المايمىن. ونىڭ ۇستىنە جاياۋ جۇرگەن دەنساۋلىعىما دا پايدالى. كوشە كەزىپ، جاياۋ جۇرگەن ساتتە ويىڭا كوپ نارسە كەلەدى. قيالىڭ ويانادى. ادام تۋعاندا جانە ولگەندە تەڭەلەدى، ەكى ورتادا ءارتۇرلى دارەجەدە بولادى. ءبىراق ادامنىڭ ادامنان ارتىقشىلىعى جوق قوي. سول سەبەپتى قاراپايىم حالىقتىڭ ءبىرى رەتىندە جۇرگىم كەلەدى. ال جۇرت مەنى قوعامدىق كولىكتەن كورىپ قالىپ، «جاياۋ ءجۇرسىز عوي» دەپ جاتادى. مەن بولسام، «جاياۋ ەمەس، اۆتوبۋسپەن ءجۇرمىن» دەيمىن. نەگىزىندە مەنىڭ جۇزىمە قاراسا، جاياۋ جۇرگەنگە بولا بەرەتىن سياقتى. ال ەندى ۋاليبەك پەن بىزدەگى نۇرجاندى ايتا المايمىن... (كۇلدى).
نەگىزى ۇيدە «Toyota Camry» - 25 اۆتوكولىگىمىز بار. ءبىراق، ول بالالاردان ارتىلمايدى.
- بالالار دەمەكشى، وتباسىڭىز جايلى ايتا وتىرساڭىز.
- ءۇش ۇلىم، ءبىر قىزىم، ءبىر ايەلىم بار. ۇلكەن ۇلىم مالايزيادا ساۋلەتشى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الىپ كەلدى. ەكىنشى ۇلىم ۇيلەنگەن. قىزىم جوعارى وقۋ ورنىندا، ال كەنجەمىز بيىل 9-سىنىپقا ءوتتى. ايەلىم ءۇي شارۋاسىندا. بالالاردىڭ تاربيەسىمەن اينالىسادى. ءوزىم دە بالالارىما مۇمكىندىگىمشە تاربيە بەرىپ وتىرامىن.
- كۇيبەڭ تىرشىلىكتەن شارشاعان ساتتەردە نە ىستەيسىز؟
- ۇيدە تىنىعامىن. ويعا باتامىن. جۇرەگىمە جاقىن، ەسىمدە بار ولەڭدەردى وقىپ جاتامىن. ايەلىم «تۇك ىستەمەي نەگە جاتىرسىڭ؟» دەسە، «ويلانىپ جاتىرمىن» دەيمىن. ءوزى-اق سوسىن كۇلىپ جىبەرەدى. ايەل زاتى ويلانۋىڭا دا مۇمكىندىك بەرمەيدى عوي.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان - ءادىلحان اباي ۇلى
kazrabat.kz