سىرباي ماۋلەنوۆ. ...دەگەن ەكەن

استانا. قازاقپارات - 1952 - جىلدىڭ قىسىندا اقىن سىرباي ماۋلەنوۆ، بەلگىلى جۋرناليستەر ءورجانوۆ پەن مۇسا دىنىشيەۆ ۇشەۋى باسپا جۇمىسىمەن موسكۆاعا بارا جاتادى.
None
None

جولاي پويەزد قىزىلوردانى باسىپ وتەتىن بولعان سوڭ سىرباي اسقار توقماعامبەتوۆكە تەلەگرامما بەرەدى. كۇن قاتتى بوران بولسا كەرەك. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا پويەزد قىزىلورداعا كەلىپ توقتايدى. مىنانداي بوراندا اسەكەڭ ۇيدەن شىعا الماس دەپ سىرباي ەكى ويلى بولىپ وتىرعاندا، ەدەندى سارت- سۇرت باسقان دىبىس ەستىلەدى. ايتقانشا بولمايدى جانىندا دراماتۋرگ قالتاي مۇحامەدجانوۆ بار اسقار اقىن كورىنەدى. قالامداس، تاعدىرلاس باۋىرلار شۇرقىراسا امانداسادى. «كەشە كەشكىلىك بولعان ءبىر تويدىڭ ءدامى ەدى» دەپ اسەكەڭ قورجىن اشىپ، داستارحان جايىپ تاستايدى.

سوندا اعا كوڭىلىنە جانى جادىراعان سىرباي اقىن ءارى- بەرى ىرعالا ءتۇسىپ، بەت- اۋزىن ۋقالاپ قويىپ:

 « ازىناعان اق بوران،

 ايقايلايدى جاتقىزباي.

 قىزىلورداعا توقتاعان

 پويىزىمىز اق مۇزداي.

جەر استاسقان اسپانمەن

 الاي- دۇلەي وكىرىپ،

ءمىندى قالتاي اسقارمەن

 تەپكىشەكتەن سەكىرىپ.

 

جولدان تەرىپ ءناسىپتى

 كەلە جاتقان ءبىر ءىشىپ،

كەلگەنشە ولار اسىقتى

 ءورجانوۆ پەن دىنىشيەۆ.

 

 اق شيشادا جاندى وت،

 اق تاباقتا قوي باسى،

بۇيىرعانعا داۋا جوق

 بۇل كەشەگى توي اسى.

 

جەتتى توگىپ شايقاۋعا

 بىتەلدى جوق- جۇقانا.

 دەدىك كەرى قايتاردا:

 « تاعى وسىلاي كۇت اعا!» - دەگەن ەكەن.

 ***

1944 - جىلى ەلدەن ارتىنىپ- تارتىنىپ الماتى ۆوكزالىنا سادىقبەك ادامبەكوۆ كەلىپ تۇسەدى. سادىقبەكتىڭ ۆوكزال باسىندا ءبىرىنشى ۇشىراتقان تانىسى سىرباي ماۋلەنوۆ بولادى.

 ول كەزدە قاليجان بەكحوجين سادىقبەك، سىرباي سياقتى جاڭا تالاپ قالامگەرلەردىڭ ءپىر تۇتاتىن اقىنى. ونىڭ ۇستىنە سادىقبەك قالەكەڭدى جاقسى تانيدى ەكەن. سونسوڭ دا ات باسىن قالەكەڭنىڭ ۇيىنە تىرەرمىن دەگەن ويمەن ەلدەن ءبىر قوي سويىپ، ءبىر قارىن ماي الىپ، قۇرت- ىرىمشىگىن ارقالاپ جەتكەن ءتۇرى بولسا كەرەك قوي.

- قالەكەڭ ءبىزدى جامان قابىلداماس، سەرىك بول، ءارى تانىساسىڭ، - دەيدى سادىقبەك.

سىرباي قارسىلىق بىلدىرمەيدى، ەرىپ جونەلەدى.

قالەكەڭ ۇيدە ەكەن. سادىقبەكتىڭ توق قورجىنىن كوزى اق كوڭىلى جادىراپ، « سارتەنتەگىم!» دەپ قارسى الادى. سوعىستان جارالانىپ قايتقان جۇدەۋباستاۋ سىربايدى كوزىنە دە ىلمەيدى، كىمسىڭ دەپ سۇرامايدى دا. بار ىقىلاسىن سادىقبەككە اۋدارىپ، ءتوردىڭ توبەسىنە وتىرعىزادى. سىرباي ەسىك جاقتاعى ورىندىققا تىزە بۇگەدى.

 الدەن ۋاقىتتا اماندىق- ساۋلىق سۇرالىپ بولىپ، سولىق باسىلعان كەزدە سادىقبەك سىربايدى تانىستىرادى.

- مايدان شەبىنەن كەلگەن مەنىڭ اقىن دوسىم سىرباي ماۋلەنوۆ، - دەيدى سادىقبەك.

قالەكەڭ « اقىن» دەگەن سوزگە ەلەڭ ەتىپ، سىربايدى باستان اياق ءبىر شولىپ وتەدى دە:

- كانە، بالا، اقىن بولساڭ ولەڭ وقى! - دەيدى.

ءسىرباي ىركىلمەيدى، جۋىردا عانا جازعان « قوش بول، توبىل ارۋى» اتتى ولەڭىن وقي جونەلەدى.

 « مەنمىن ادال ارۇلى ،

 قازعانىم جوق ساعان ور.

 قوش بول، توبىل ارۋى،

 قوش بول ەندى، امان بول.

 

ءسونىپ قالعان جالىنى

 ساعان دەگەن كۇز ءىشىم.

 قوش بول، توبىل ارۋى،

 اي دا تۋماس ءبىز ءۇشىن.

 

كىرلەپ بوسقا جانىمدى

 تاعا الماسسىڭ ماعان ءمىن.

تاپتاعام جوق ارىڭدى

 الداعام جوق، ادالمىن.

 

قالدىم امان جالىننان

 جاۋىنسىز جاز ورتەنبەي.

قالدىم امان اعىننان

 قۇشاعىندا ەرتە ولمەي.

 

 سەن كەزدەستىڭ بولىپ ۋ،

قايدان تابام ءدارىنى

قيىن ەندى جولىعۋ

 قوش بول، توبىل ارۋى.»

ولەڭ وقىلىپ بىتەدى. قالەكەڭ ءبىر ءسات ءتۇيىلىپ تۇرىپ:

- سادىقبەك، سەن بىلاي تومەن وتىر. سىرباي سەن بىلاي جوعارى شىق. اقىننىڭ ورنى توردە بولار. اقىن ەكەنسىڭ دەگەن ەكەن.

 ***

ۇلى ابايدىڭ ءازىمبايدان تارايتىن ۇرپاعى فاتيح ءدىنيسلاموۆ اقىندىق، اۋدارماشىلىق ەڭبەگىمەن تانىمال بولعان. كوپ جىلدار « جازۋشى» باسپاسىندا ەڭبەك ەتكەن.

بىردە فاتيح جۇمىسقا شەتەن قالپاق /قامىس، شي قالپاق/ كيىپ كەلىپتى. مۇنى كورگەن سىرباي ماۋلەنوۆ:

 « قالپاعىڭىز شەتەننەن،

 كەلدىڭىز بە شەتەلدەن،

 باسىڭىز دا مىقتى ەكەن،

 مۇنشا جۇكتى كوتەرگەن،

 ۇرپاعى دەپ ابايدىڭ،

 ايتپاپتى ەل بەكەردەن!» - دەگەن ەكەن.

 ***

 اقىندار سەكسياسىنىڭ ءبىر ماجىلىسىندە سىرباي ماۋلەنوۆ سويلەپ، كەيبىر جاس اقىنداردىڭ كەمشىلىگىنە توقتالىپتى. سولاردىڭ ىشىندە عابباس جۇمابايەۆ تا بار ەكەن. ول:

- جانىڭىزدا جۇرگەن جالعىز مەنى نەسىنە سىنادىڭىز، - دەپتى. سوندا سىرباي:

- جانىندا جۇرگەن جاقىنىن سىنامايدى دەمەسىن دەپ سەنى ارنايى ايتقانىمدى تۇسىنبەگەن ەكەنسىڭ، - دەگەن ەكەن.

 ***

ءبىر كۇنى ساتيريك سادىقبەك ادامبەكوۆ جازۋشىلار وداعىنىڭ سەكتسيا ماجىلىسىندە ءوزىنىڭ جاڭا كومەدياسىن وقىپتى. كومەديا تىم ۇزاق ەكەن. ماجىلىسكە قاتىسىپ وتىرعان اقىن سىرباي جالىعىپ، ءجيى- ءجيى كۇلە بەرسە كەرەك.

- ەي، سەن نەگە كۇلەسىڭ؟ - دەپتى سادىقبەك سىربايدىڭ كۇلگەنىن جاقتىرماي. سوندا سىرباي كۇلكىسىن تىيماي:

- كومەديا بولعان سوڭ كۇلمەگەندە قايتەمىز! - دەپتى.

 ***

اقىن تولەندى نۇرماعامبەتوۆ ءبىراز جىلدار بويى الماتى وبلىسىنىڭ نارىنقول اۋدانىندا يدەولوگيا بويىنشا سەكرەتار بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرەدى. سودان ءبىر كۇنى ءوز قولىمەن ارىز بەرىپ، جۇمىستان شىعىپ، موسكۆاداعى ەكى جىلدىق ادەبي كۋرسقا تۇسەدى. ونداعى ويى ءبىرىڭعاي، الاڭسىز بەرىلىپ، ادەبيەتتىڭ قىر- سىرىن مەڭگەرۋ بولسا كەرەك.

ارادا ەكى جىل وتەدى. تولەندى قالاعان وقۋىن ءبىتىرىپ، ەلگە ورالادى. ءبىراق، ءبىرازعا دەيىن جۇمىس تابا الماي جۇرىڭكىرەپ قالىپتى.

سوندا اقىن سىرباي ماۋلەنوۆ:

  « سەكرەتار تولەندى،

 جازامىن دەپ ولەڭدى،

 قىزمەتتەن بوسانىپ،

 موسكۆاعا جونەلدى،

 كەلىپ ەدى جۇمىس جوق،

 كەزدەستى كوپ كەدەرگى،

 سوندا وقۋ نە بەردى؟ !» - دەگەن ەكەن.

 ***

 تۇنىمەن بىرگە باس قوسىپ، كوڭىل كوتەرىلىپ تاراسقان جاقان سىزدىقوۆ دوسى عابدول سلانوۆتى ىزدەۋگە شىعادى. تابا الماي قالجىرايدى.

 سوندا سىرباي ماۋلەنوۆ:

 « جاقان ىزدەپ عابدولدى،

 تابا المادى دال بولدى،

ءسۇزىپ ءجۇرىپ ءسۇرىندى

 عابدول بارار بار جولدى» ، - دەگەن ەكەن.

 ***

 بىردە بەلگىلى اكتەر قانابەك بايسەيىتوۆ تالدىقورعانعا سامولەتپەن ۇشقالى تۇرسا اقىن قابىل بورانبايەۆ كەزدەسە كەتەدى. ءارى- بەرى سويلەسكەن سوڭ، اڭگىمەلەرى جاراسىپ، قانەكەڭمەن بىرگە قابىل دا تالدىقورعانعا تارتىپ وتىرادى.

 سودان قابىلدى ءۇي- ءىشى شارق ۇرا ىزدەپ، الەككە تۇسەدى. قابىل اقىن قاليجان بەكحوجينمەن ارالاسادى ەكەن، ءۇي- ءىشى سول كىسىگە تاۋىپ بەرۋگە كومەكتەسىڭىز دەپ جىلىنادى. قاليجان دا مازاسى كەتىپ، سۇراستىرماعان ادامى قالمايدى عوي. اقىرى كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە اقىن- جازۋشىلار اراسى ابدەن قۇلاقتانىپ، دۇرلىگىسىپ جۇرگەندە تالدىقورعاننان قابىلدىڭ ءوزى دە كەلەدى.

سوندا اقىن ارىپتەسىن ويلاپ، الاڭداپ جۇرگەن سىرباي ماۋلەنوۆ:

 « قاليجان ىزدەپ قابىلدى،

 قانشا تاۋلىك سابىلدى،

 قانابەككە ەرگەن سول قابىل،

 تالدىقورعاننان تابىلدى،

 بورانبايەۆ ىزدەرى،

 بورانمەنەن جابىلدى» ، - دەگەن ەكەن.

 ***

 ءبىر كۇنى سىربايمەن كورشى تۇراتىن ايتجان بايقوجايەۆ دەگەن ارتيست الدە ءبىر سەبەپپەن جۇمىسقا بارماي قالادى. كەلەسى كۇنى بارسا تەاتر ديرەكتورى رايحان جۋمين ونىڭ الدىنا قىزمەتتەن شىعارىلعاندىعى تۋرالى بۇيرىقتى تاستاي سالادى. ايتجان مۇڭىن شاققالى سىربايعا كەلەدى. سوندا سىرباي جۋمينگە ارناپ تابان استىندا ولەڭ شىعاردى. جۇرتقا تاراپ كەتكەن ول ولەڭ مىناۋ ەدى:

  « كوشەسىندە ماسانشى،

 تۇرۋشى ەدى جاس ءانشى.

 شىرىلداتپاي بايعۇستى،

 قايتا ورنىنا الساڭشى».

 ***

 جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتى ءبىر تاپسىرماسى بويىنشا بۇرىنعى اقمولا،قازىرگى سەلينوگراد قالاسىنا اللاجار تەمىرجانوۆ، امانجول عابباس جۇمابايەۆ، سىرباي ماۋلەنوۆ باستاعان ءبىر توپ اقىن- جازۋشى كەلەدى. الدىن- الا دايىندالعان قوناق ۇيگە ءتۇسىپ، تۇستىك ىشۋگە اسحانا- رەستورانعا كەلەدى عوي.

سول جەردە اللاجار ارىپتەس دوستارىن سىيلاماقشى بولىپ، داياشىعا قاجەت تاماقتاردى ايتىپ شىعادى دا، سوڭىن الا ءبىر كونياك بولسا دەيدى. الايدا رەستوراندا كونياك بولماي قالسا كەرەك.

 سوندا وسى قالادا اقىن قابىكەن مۇقىشيەۆتىڭ تۇراتىنىن، ونىڭ ءالى سالەم بەرۋگە كەلمەي جاتقانىن كوڭىلىنە الىپ وتىرعان سىرباي ماۋلەنوۆ:

 «قابىكەن تۇرعان اقمولادا،

 كونياك تۇرسىن اق بولا ما،

 نەعىلاسىڭ ىزدەپ سونى،

 باسىڭا ودان باق قونا ما،» - دەگەن ەكەن.

 ***

 سىرباي ماۋلەنوۆتىڭ ءبىر ءوتىنىش- تاپسىرماسىن كاريكاتۋريست- سۋرەتشى ەركىن نۇرازحانوۆ كەشىكتىرسە كەرەك.

ءسوندا سىراعاڭ:

- ەندى تەز ورىنداماساڭ سەنىڭ كاريكاتۋراڭدى ءوزىم سالامىن، - دەگەن ەكەن.

 ***

بىردە كيسلوۆودسكىدە دەم الىپ جاتقان اقىن مۇزافار الىمبايەۆ ادەتتەگىدەي سەرگەكتىگىمەن اقىن سىرباي ماۋلەنوۆكە ۇزاق حات جازادى. حات سوڭىندا جاۋاپ جازۋىن قاتتى ءوتىنىپتى.

ءسوندا سىرباي اماندىق حابارىن بىلدىرە كەلىپ، حاتىنىڭ سوڭىنا « پۋشكينگە، لەرمونتوۆقا ءھام الىمبايەۆقا تاعزىم ەتۋشى - ماۋلەنوۆ!» - دەپ قول قويعان ەكەن.

 ***

 بىردە امانتاي بايتانايەۆ ۇلكەن ءبىر رومان اۋدارىپ، جارىق كورەدى. ارىپتەس دوستارى « ەڭبەگىڭ قۇتتى بولسىن!» دەگەن سوڭ، قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ، سىرباي ماۋلەنوۆ باستاعان ءبىر توپ اقىن- جازۋشىنى اسحاناعا ەرتىپ كەلەدى.

 قاس قىلعانداي اسحانادا دۇنعان لاپشاسىنان باسقا تاماق بولماي شىعادى عوي.

سوندا سىرباي ماۋلەنوۆ:

« سالعان بۇرىش، سارىمساق،

قۋاندىقتىڭ لاپشاسى،

امانتايدىڭ جانىن ساپ،

جاراتاتىن جاقسى اسى.

سامسا، مانتى، باۋىرساق. . .

بولار ما ەدى باسقاسى. . .

امان بولسا باسپاسى،

امانتايدا تاۋسىلماس،

اۋدارمانىڭ اقشاسى»، - دەگەن ەكەن.

 ***

ءبىر جينالىستا سىرباي ماۋلەنوۆتىڭ بايانداماسىنا مۇحامەدجان قاراتايەۆ ءمىن تاعا سويلەي كەلىپ:

 - مەن سىرباي بالدىز بولعان سوڭ ادەيى باتىرا ايتىپ تۇرمىن، - دەپتى. سوندا سىرباي:

- مۇقا، بۇل بالدىزدار مەن جەزدەلەردىڭ جينالىسى ەمەس قوي، - دەگەن ەكەن.

 ***

قاراعاندىلىق اقىن ماقسۇت بايسەيتوۆ اراقتى قويىپ، دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ءبىرىڭعاي جەمىس شىرىنىنا كوشەدى. بۇرىنعىداي كەۋدە قاعىپ ولەڭ وقىماي، قىزۋ مىنەز كورسەتپەي، ءبىرتوعا سابىرلى كۇيگە تۇسەدى. ولەڭى دە تەنتەكتەۋ مىنەزىن قويىپ، ويلى- ۇستامدى سارىنعا اۋىسقانداي بولادى.

بىردە جازۋشىلار وداعىندا پوەزيا كەشى بولىپ، ماقسۇت تا ولەڭ وقيدى. ولەڭى تىڭداۋشىلارعا ونشا اسەر ەتە قويمايدى.

سوندا ولەڭ ءسوز دەسە ارقاسى قوزىپ وتىراتىن، ولەڭدى دە، اقىندى دا جان- تانىمەن شىرىلداپ قورعاپ جۇرەتىن سىرباي ماۋلەنوۆ:

« « سامترەسپەن» سانتىرەسكەن ەر ەدى،

ەندى مىنە شىرىن- شالاپ قورەگى،

ءشىرىن- شالاپ سەكىلدى تىم جىلىمشى،

« سامترەستەي» اقىرمايدى ولەڭى!» - دەگەن ەكەن.

***

 سىرباي ماۋلەنوۆ ءبىر كۇنى « ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىنىڭ رەداكتسياسىنا كەلسە بارلىق بولمە جابىق تۇرسا كەرەك. تەك ماشينيستكالار عانا سارتىلداتىپ ماتەريال باسىپ وتىر ەكەن دەيدى. جۋرنالدىڭ باس رەداكتورى اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆتىڭ « جەلتوقسان وقيعاسىنا بايلانىستى» جۇمىستان بوساعانىنا ءبىر ايداي بولىپتى. بۇعان سىرباي ىشتەي رەنىشتى ەكەن. ەندى مىنا جاعدايعا كەز بولىپ، ءار ەسىكتى ءبىر تارتىپ ءجۇرىپ ماشينيستكالارعا كەلگەندە: « بۇل رەداكتسيانىڭ ءبىلىمى كەتىپ، ەڭبەگى عانا قالعان با!» - دەگەن ەكەن.

 ***

 1946 - جىلى يۋل ايىنىڭ اياق كەزىندە ەسەنتۋكيدەگى « تسەنترسويۋز» ساناتوريىندە دەم الىپ جاتقان قىرعىزدىڭ حالىق اقىنى قۋانىشبەك مالىكوۆ كورشى « كوممۋنيست» ساناتوريىندە دەم الىپ جاتقان دوسى، قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى سىرباي ماۋلەنوۆكە كەلىپ: « بۇگىن كيسلوۆودسكىگە سەرۋەندەپ بارىپ قايتايىق» - دەپ ۇسىنىس جاسايدى. دەم الىپ جاتقان ادامعا سەيىل- سەرۋەن كەرەك. ەكى اقىن پاتۋالاسىپ، كەشىكپەي جولعا شىعادى.

كيلوۆودسكىگە جەتۋ ءۇشىن اۆتوبۋسقا ءمىنىپ تەمىر جول ۆوكزالىنا دەيىن بارۋ كەرەك ەكەن دە، ودان ءارى ەلەكتريچكاعا وتىرۋ قاجەت.

جولشىباي اۆتوبۋسقا مىنەردە سىرباي ماۋلەنوۆ ىلكىمدىرەك قيمىلداپ: « قۋانەكە، ساسپاي وتىرا بەرىڭىز، مەن بارامىن عوي!» دەيدى دە 15 تيىننان 30 تيىنعا بيلەت الادى. ءدال سولاي ەلەكتريچكاعا مىنگەندە دە: « قۋانەكە، ساسپاي وتىرا بەرىڭىز، مەن بارامىن عوي!» دەپ قويىپ، 20 تيىننان 40 تيىنعا بيلەت ءالادى.

ءبىر مەزگىلدە كيسلوۆودسكىگە دە كەلىپ جەتەدى. سوندا قۋانىشبەك تۇرىپ:

- ەندى قايدا بارامىز؟ - دەيدى.

- وسىندا « وردجەنيكيدزە» ساناتوريىندە اكادەميك قاجىم جۇماليەۆ دەم الىپ جاتىر. سول كىسىگە بارىپ سالەم بەرە شىققانىمىز تەرىس بولماس، - دەيدى سىرباي.

قيسىنى كەلىپ تۇرعان ىسكە قۋانىشبەك قارسى بولمايدى.

سودان ەكى اقىن « وردجەنيكيدزە» ساناتوريىنە كەلسە، قاجىم ءوز بولمەسىندە ەكەن. شۇرقىراسا امانداسىپ، ەسەندىك- ساۋلىق سۇراسا باستاعاندا- اق سىرباي ولەڭدەتە جونەلەدى:

 « ەرتە شىقتى قىرعىزدىڭ شوڭ اقىنى،

 جالعىز تولەپ كەلەمىن جول اقىنى،

 تولەي- تولەي قالتادا تۇك قالمادى.

 قاجەكەڭە ارتپاسام قوناقىنى».

 جاراستىقتى ءازىل- ولەڭگە ءماز بولعان قاجىم: « كەتتىك ەندەشە!» دەيدى دە، « حرام ۆوزدۋحا» دەپ اتالاتىن رەستورانعا قوناقتارىن ەرتىپ كەلەدى.

 ءدام ۇستىندە قۋانىشبەك:

 - ماعان توست كوتەرۋگە بولا ما؟ - دەيدى.

 - بولادى! - دەپ قاجىم جىميادى. سوندا قۋانىشبەك:

- مەن تالاي اداممەن جولداس بولىپ ەدىم. نەبىر جانى جومارت، قولى اشىق جايساڭداردى كورگەنىم بار. ءبىراق، وسى جاسىمدا مىنا وتىرعان سىربايداي جومارت ادامدى كورگەن ەمەسپىن. بىرىنشىدەن، قۇيىنداي ۇشىپ ءجۇرىپ، 15 تيىنعا اۆتوبۋس بيلەتىن الدى. ەكىنشىدەن، بوتاداي ەلپىلدەپ ءجۇرىپ، 20 تيىنعا ەلەكتريچكاعا بيلەتىن الدى. ۇشىنشىدەن، اقىسىز- پۇلسىز بىزگە ولەڭ شىعاردى. بۇل نە دەگەن مارتتىك! - دەپ قايران قالىپ وتىرعان جايىم بار. كانە، دوستار، سىراعاڭ ءۇشىن، مارتتىگى ءۇشىن كوتەرەيىك! - دەگەن ەكەن.

***

ءبىر جينالىستا بەلگىلى عالىم ىسقاق دۇيسەنبايەۆتىڭ ارتقى جاعىنداعى ورىندىققا سىرباي ماۋلەنوۆ وتىرىپ قالىپتى.

 سوندا سىرباي اقىن ىسەكەڭنىڭ ءبىتىمىن مەڭزەپ:

 « جەلكە جاعى جەتى ادىر،

 جىلقى جايساڭ جەتكەندەي.

 توبە جاعى تاپ- تاقىر،

 تايلاق تايىپ كەتكەندەي»، - دەپ ازىلدەگەن ەكەن.

 ***

 سىرباي مەن قاپان ساتىبالدين جازۋشىلار وداعىندا ءبىر جىلدارى كونسۋلتانت بولىپ بىرگە ىستەپتى. قاپان قاسىندا وتىرعان سىربايعا:

- ءبىر پەسا جازىپ ەدىم. سونداعى ەكى كەيىپكەردى ولتىرسەم دەپ ويلايمىن، - دەپتى. سوندا سىرباي:

- ءبارىن قىرىپ تاستاساڭىز دا ءوز قولىڭىزدا تۇرعان جوق پا، قاپەكە، ونى مەنەن نەسىن سۇرايسىز، - دەگەن ەكەن.

 ***

ءبىر توپ اقىن- جازۋشى كاسسادان گونورار الىپ تۇرسا كەرەك. ىشىندە بالامەر ساحاريەۆ پەن سىرباي ماۋلەنوۆ تە بار. كەزەك بالامەرگە كەلىپ، اقشاسىن الىپ، شىعىپ بارا جاتقاندا سىراعاڭ ادەتتەگىدەي ولەڭدەتە ءتىل قاتادى:

 « ساحاريەۆ بالامەر،

 اقشاڭ بولسا الا بەر.

ارتىڭنان اعاڭ جەتەدى

 رەستورانعا بارا بەر» .

 سوندا كۇتپەگەن جەردەن بالامەر دە بىلاي دەپ جاۋاپ قايىردى دەيدى:

 « اسسالاۋماعالايكۇم، سىرباي اعا،

 اقشادان بولىپ ءجۇرمىن جۇرداي، اعا،

 سىلقيتىپ سارى سىراعا ءبىر تويدىرساڭ،

 الدىڭدا جورعالار ەم قۇرداي، اعا!»

تۇرعاندار دۋ كۇلەدى. سىراعاڭ « جەڭدىڭ، جەڭدىڭ!» دەپ قارقىلداي كۇلىپ، بالامەردىڭ قولىن الادى.

 ***

 ءابۋلاقاپ رايىمبەكوۆ ءبىر كەزدە 40 مىڭ جولدىق پوەما جازىپتى. اركىم ءار ءتۇرلى ايتسا، ءابۋلاقاپ توقتاماپتى. اقىرى قولجازبا سىربايدىڭ قولىنا تيەدى. سوندا جەزقازعان شاحتاسىندا ىستەپ جۇرگەن ءابۋلاقاپقا ءبىر اۋىز ولەڭ جازىپ، پوەماسىن وزىنە قايتارادى:

 « جەزقازعان شاحتاسىنىڭ شىڭىراۋىندا،

قايرات قىل، قاجىما دوس، شىدا، شىدا!

ءبىز ەمەس ولەڭىڭدى حالىق سىنار،

40 مىڭ جول ءبىر قىرعا الىپ شىعار».

 ***

 اسقار توقماعامبەتوۆ پەن سىرباي ماۋلەنوۆ كەزدەسىپ قالسا ەكەۋى سويلەر ءسوزدى ولەڭمەن ايتىپ وينايدى ەكەن.

بىردە قىزىلورداعا جولى تۇسكەن سىربايدى اسەكەڭ جانىنا ەرتىپ، سىر بويىنان قىرعاۋىل اتۋعا شىعادى. اسەكەڭ سەكسەۋىل اراسىندا ءبىر- ەكى رەت وق شىعارعان ەكەن، ءبىراق قىرعاۋىلعا دارىمايدى.

كەشكە ۇيگە كەلگەن سوڭ اسەكەڭنىڭ بايبىشەسى قۇرالاي جەڭگەي:

- اسەكە، اتىپ العان قۇسىڭ كورىنبەيدى عوي، - دەيدى.

- ءبىر شال كەزدەسىپ، سوعان بايلاپ كەتتىم، - دەپ اسەكەڭ سىربايعا كوزىن قىسادى.

 سوندا سىرباي وتىرىپ:

 « سىرداريانى قۇرساۋلاپ،

 قاڭتار مۇزى تورلاعان،

 اسقارمەن شىقتىق قۇس اۋلاپ،

 ايازدا قىزىلوردادان.

 

 قارا بۇلت كوكتە قابارىپ،

 شاقىرعانداي كۇن داۋىل.

 نايزاداي شەڭگەل قادالىپ،

 جازدىرمايدى قۇم باۋىر.

 

 ەڭبەگى ەش بوپ دالادا،

 قارا كەشكە ەڭبەكتەپ.

قايتتى اسەكەڭ قالاعا

 تابانى توزىپ تەرلەپ تەك.

 

 قۇرەكەڭ اپ قۇرساۋعا،

 سويلەپ جاتىر ەكپىندەپ.

ايتتى اسەكەڭ: « ءبىر شالعا

 قۇستى بايلاپ كەتتىم» ، دەپ» ، - دەگەن ەكەن.

سوندا اسەكەڭ وتىرىگىنىڭ اياق استىنان جاريا بولعانىنا بالاشا قىسىلىپ:

- سەندە ولەڭ بولمايتىن نارسەنى ولەڭ ەتەدى ەكەنسىڭ! - دەپتى دەيدى.

  ***

 زەيىن شاشكيننىڭ ۇيىندە ءسابيت مۇقانوۆ، جۇبان مولداعاليەۆ، سىرباي ماۋلەنوۆ باستاعان ءبىر توپ اقىن- جازۋشى قوناقتا بولادى. سابەڭنىڭ ۇلكەن ءدام ۇستىندە ەت اساتاتىن ادەتى بولادى ەكەن. سول ادەتپەن تاباقتاعى ەتتەن ءبىر قىلاڭ، ءبىر باراننان تەرىپ الىپ، جۇبانعا ۇسىنادى عوي.

- ويباي، سابە، كەشىرىڭىز، مەنىڭ گاستريتىم بار ەدى! - دەپ جۇبان شىر- پىر بولادى.

 سوندا سىرباي ورنىنان اتىپ تۇرىپ:

- سابە، ماعان اساتىڭىز، جۇباننىڭ ىشىندە گاستريت بولسا، مەنىڭ ىشىمدە قاسقىر يت بار، - دەگەن ەكەن.

 ***

 جازۋشىلار وداعىندا اقىندار قاليجان بەكحوجين، حاميت ەرعاليەۆ، سىرباي ماۋلەنوۆ ۇشەۋى كەزدەسىپ قالىپتى. سول كۇندەرى قاليجاننىڭ تۋعانىنا 60  جىل تولاتىن مەرەيلى جينالىستىڭ جاقىنداپ قالعان كەزى بولسا كەرەك. بايانداماشى حاميت ەكەن. حاماڭ ادەتتەگىدەي اق جۇرەگىن جايىپ سالىپ: « ءاي، قاليجان، باعىڭدى اسپانداتاتىن بايانداما دايىن بولدى! سونى جۋمايمىسىڭ!» - دەيدى عوي. بۇعان قاليجان دا ءماز بولىپ: « حاميت- اۋ، مەن تۋرالى وڭ ءسوزدى سەنەن ارتىق كىم ايتا الۋشى ەدى، ە- ە، جۋامىن- جۋامىن! الگى بىزدەن قور جيناپ، وسىندايدا دەمەپ جىبەرەتىن قايرات قايدا؟» - دەپ، اقىن قايرات جۇماعاليەۆتى ىزدەي باستايدى. وداقتىڭ ءار بولمەسىن « قايرات قايدالاپ» ءبىر- ءبىر تارتىپ شىعادى. قايرات جوق. اقشا سوندا. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟!

وسى كەزدە سىرباي ءبىر شۋماق ولەڭ ايتىپ جىبەرەدى عوي. الدىندا عانا حاميتتىڭ قالتاسىندا 10 سوم جۇرگەنىن بايقاپ قالسا كەرەك. سىرباي سول 10 سومدى ەمەۋرىندەپ:

 « دەيسىڭدەر، « قايرات قايدا؟ قايرات قايدا؟»

 قايراتسىز كۇن شىقپاي ما، اي باتپاي ما؟

 حاماڭنىڭ قالتاسىندا ون سوم جاتىر،

 سول ون سوم قايراتسىز دا سايراتپاي ما؟!» - دەگەن ەكەن.

 ***

 بىردە اقىن قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ پەن دراماتۋرگ يگور ساۆۆين ەكەۋى قوناقتا بولىپ، ءبىراز شارشاڭقىراپ قالسا كەرەك. ەرتەڭىندە قۇرىس- تۇرىستارىن جازۋ ءۇشىن مونشاعا كەلەدى. ءسويتىپ، مونشادا ءىشى- سىرتتارىن بىردەي جىلىتىپ، جادىراپ وتىرعاندا سىرباي ماۋلەنوۆ كەلىپتى.

 سول جەردە ەكى دوستىڭ ءمان- جايىن بايقاعان سىرباي:

 - قۋاندىق تاۋىپ يگىردى،

 مونشاعا اكەپ كۇيدىردى.

 قايتا- قايتا ۋقالاپ،

 جون تەرىسىن ءىي قىلدى.

 سىلاپ سالقىن سىرامەن،

 تاس تامىرىن ءيدىردى.

 اراق بەرىپ ارتىنان،

 اقىل- ەسىن جيدىردى! - دەگەن ەكەن.

  ***

 جاھاندىق سوعىستا رەيحستاگقا العاش تۋ تىككەن ايگىلى باتىر راحىمجان قوشقاربايەۆتىڭ « الماتى» قوناق ءۇيى مەن ونىڭ مەيرامحاناسىنا ديرەكتور بولىپ جۇرگەن كەزى بولسا كەرەك. بىردە راحىمجان ءوزىنىڭ كابينەتىندە سىرباي باستاعان دوستارىمەن بىرگە وتىرعاندا:

 - وسى، ءمۇيىز شىعاتىن بولسا سوعىس تۋرالى جازىلىپ باقتى عوي، جازعىش بولساڭدار، مەنىىڭ قازىرگى قىزمەتىمدى جازبايسىڭدار ما؟ ! - دەپ بازىنا ايتىپتى.

 سوندا سىرباي تابان استىندا:

 - مەيىرىڭ - نۇرى مول ساراي،

 مىنەزىڭ - بەيعام بالاداي.

 جۇرەگىڭ - ىستىق مونشاداي،

 كوڭىلىڭ - مەيرامحاناداي! - دەگەن ەكەن.

 ***

 سىرباي ماۋلەنوۆ جامبىل وبلىسىن ارالاپ ءجۇرىپ، ءبىر اقىن جىگىتتىڭ ۇيىندە قوناقتا بولادى. اقىن جىگىت جەلپىنىڭكىرەپ سويلەپ، ايتار ءسوزىن ولەڭ جولدارىمەن ايتۋدى ماشىق ەتەدى ەكەن. ءبىر ءسوزدىڭ ورايىندا:

 - سىراعا، وتىرايىق ولەڭدەتىپ،

 ءار جولىن ولەڭ ءسوزدىىڭ كولەمدى ەتىپ، - دەپ ءسوز باستايدى.

 سوندا، سىراعاڭ:

 - ولەڭدى جەڭىل- جەلپى ايتا سالىپ،

 باعاسىن نە قىلامىز تومەندەتىپ! - دەگەن ەكەن.

 ***

كەڭەس زامانىنداعى جالاڭ ۇرانعا، جىلتىراق ماقتاۋعا تولى گازەتتەردى اقتارىستىرىپ وتىرىپ، سىراعاڭ باسىن شايقاپتى. مۇنى بايقاعان جانىنداعىلاردىڭ ءبىرى:

 - سىراعا، جايشىلىق پا؟ - دەپ سۇرايدى.

 سوندا، سىراعاڭ:

 - الدىندا بوگەت جوعىن كوردى- داعى،

 بۇل كۇندە بىلگىش بولدى ەلدىڭ ءبارى.

 وسىنشا شەشەندەر مەن كوسەمدەردى،

 قالايشا كوتەرىپ تۇر جەردىڭ شارى! - دەگەن ەكەن.

 ەل اۋزىنان جيناعان: اقسەلەۋ سەيدىمبەك

«ادەبيەت پورتالى»

سوڭعى جاڭالىقتار