اسانالى ءاشىموۆتىڭ تاۋىپ ايتقان ءازىل سوزدەرى

استانا. قازاقپارات- كورنەكتى رەجيسسەر، ايگىلى كينواكتەر اسانالى ءاشىموۆ بىردە تاكسيگە مىنەدى. اسانالىنىڭ جانىندا بالاسى ساعي بولسا كەرەك.

ءتيىستى جەرگە كەلىپ، ەسەپ ايىرىسقاندا 2 سوم 18 تيىننىڭ ورنىنا اسانالىنىڭ ۇساعى بولمايدى دا، 2 سوم 15 تيىن بەرىپ، شىعا بەرەدى. بۇعان ىڭعايسىزدانعان ساعي:

- ءوي، اكە، مەن ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولسام 3 سوم بەرەر ەدىم، - دەپتى. سوندا اسانالى:

- ارينە، سەن 3 سوم بەرە الاسىڭ، ويتكەنى سەنىڭ اكەڭ بار، ول ساعان جوقشىلىقتىڭ نە ەكەنىن بىلدىرمەي ءوسىردى. ال، مەن بولسام اكەسىز كوك جەتىممىن! - دەگەن ەكەن.

****

«ەگەمەن قازقستان» گازەتىنىڭ 1994 - جىلعى 2- ماۋسىم كۇنگى سانىنا اقىن ءجۇرسىن ەرماننىڭ ءبىر توپ ولەڭى جاريالانادى. بۇدان ءبىراز بۇرىن ءجۇرسىن جوعارعى كەڭەس دەپۋتاتتىعىنا سايلاۋدان وتە الماي قالعان. وسىعان وراي وكپە- ناز رەتىندە مىنانداي ولەڭ جازىپتى:

بولماسام دا ەڭ جۇيرىك، ەڭ ءدۇلدۇلىڭ،

ايتامىن دەپ ايعايلاپ ەلدىڭ مۇڭىن.

شىعىپ ەدىم ورتاعا اباي اعا،

اعايىننان تاياق جەپ كەلدىم بۇگىن.

تاۋىم قايتىپ، نە شارا، كەمىسە باق،

الا قويماس قازاقتىڭ ەلى ساباق.

قۇداي اتقان قازاقتىڭ بالاسىمىز

جەتكەن كەشە مۇراتقا سەنى ساباپ.

تاڭ قالمايمىز، دەپ بابام، سوتقار قالاي،

ەسكە الامىز وتكەندى كوپ قارعاماي.

ءبىز ەمەس پە جاقسىمىز قۇلاعىندا،

قۋاناتىن شۋىلداپ بوق قارعاداي.

ءبىز ەمەس پە قىزىل كوز ارلان قاسقىر،

ارلان قاسقىر سوناردى مالدانباس قۇر.

اقىنىنا كورسەتۋ كورەشەكتى -

بىزگە اتا- بابادان قالعان ءداستۇر.

قازاق قانا قازاقتىڭ بولدى اڭشىسى،

سونى ۇعىنار تاريحتى شولعان كىسى.

ءبىزدىڭ باستى جارماسا وكىنەر ەك،

ساعان تيگەن قازاقتىڭ سول قامشىسى.

نە بولادى ەل - كوڭىلدە كەك تۇنسا ءبىر،

نە بولادى ەل - قاستىققا بەت بۇرسا كىل،

اباي جەگەن تاياقتى مەن دە نەگە،

جەمەيمىن دەپ، توبا عىپ ەتتىم سابىر!..

وسى ولەڭدى وقىعان اسانالى ءاشىموۆ: «ابايدى ساباعان قازاق جۇرسىنگە قول بىلعاپ قايتسىن» - دەگەن ەكەن.

****

الماتى قالاسىنىڭ اكىمى زامانبەك نۇرقادىلوۆ پەن اسانالى ءاشىموۆ كەزدەسىپ قالادى. زامانبەك ءسوز اراسىندا: «بۇلار جاساعان جاقسىلىعىڭا راحمەت ايتۋدى دا بىلمەيدى» - دەپ ازىلدەيدى.

سوندا اسانالى: «مەن، ادەتتە، ءۇشىنشى جاقسىلىقتان كەيىن راحمەت ايتۋشى ەدىم» - دەگەن ەكەن.

****

ءبىر وتىرىستا ىشىڭكىرەپ العان جۇرت انانى- مىنانى ايتىپ وتىرىڭقىراپ قالسا كەرەك. سوندا اسانالى داۋىسىن شىعارىڭقىراپ: «دانىشپان ماركس ايتقان ەكەن!» - دەيدى. سونسوڭ، ماركستىڭ دانالىعىنا قايران قالعانداي ءۇنسىز تولعانىپ وتىرىپ قالادى. جۇرت «ە، نە دەپتى؟!» دەگەندەي ەلەڭدەپ وشارىلا تۇسەدى. سول كەزدە اسانالى: «دانىشپان ماركس كەز كەلگەن وتىرىس ءتۇپتىڭ- تۇبىندە ايتەۋىر ءبىر تارايدى دەپتى» - دەيدى.

سوندا عانا وتىرعاندار ورىندارىنان تۇرا باستاعان ەكەن دەيدى.

****

اسانالى ءاشىموۆ پەن كادىربەك ۋاليەۆ ءبىر- بىرىمەن كەزدەسكەن جەردە ازىلدەسە بەرەدى ەكەن. بىردە، مادەنيەت مينيسترلىگىندە ىستەيتىن كادىربەكتىڭ بولمەسىنە اسانالى كىرىپ كەلسە، كادىربەك: «ءاي، ساقال، نەگە ەسىكتى قاقپاي كىرەسىڭ؟!» - دەيدى.

سوندا اسانالى: «ە، ول نە ءتارتىپ، ەسىكتى قاعىپ كىرەتىن، سەن دارەتحانادا وتىر ما ەدىڭ؟!» - دەگەن ەكەن.

****

ءبىر ءۇيدىڭ كىتاپ سورەسىنە ماحامبەتتىڭ، ابايدىڭ، ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ سۋرەتتەرى قويىلسا كەرەك. مۇنى كورگەن ءاسانالى ءاشىموۆ: «قازاق حالقىنىڭ باسىنان وتكەن ورىس ەكسپانسياسىنىڭ ناتيجەسىن تانىتاتىن كورنەكى قۇرال سياقتى ەكەن» - دەپتى.

(ەكسپانسيا-تارتىپ الۋ، باسىپ الۋ، ىقپال ەتۋ)

****

اسانالى ءاشىموۆتىڭ ءبىر تانىسى اراق ءىشۋدى قويىپ جۇرگەنىن ايتىپتى. سوندا اسانالى: «سەن شىنىمەن اراقتى قويساڭ، سول ءۇشىن ءىشىپ كەتۋگە بولادى ەكەن» - دەپتى.

****

بىردە، قازاقستاننىڭ باس موللاسى، ءمۇفتي راتبەك قاجى نىسانباي ۇلى اسانالى اشىموۆپەن كەزدەسىپ قالادى دا، داۋىسىن ماقامداي سوزىپ: «اسسالاۋماعالايكۇم، اسەكە!» - دەپ قول بەرەدى.

سوندا، راتبەك قاجىنىڭ قولىن العان اسانالى: «موللا بول، شىراعىم!» - دەگەن ەكەن.

****

نادير جيرەنچەيەۆ دەگەن قىرعىز شەبەرى قازاققا كۇيەۋ، كەلىنشەگى قازاقتىڭ قىزى. بىردە، نادير اسانالىنىڭ بولمەسىندە وتىرعان اقسەلەۋ سەيدىمبەكتى ىزدەپ كەلىپ، ارنايى جاساپ اكەلگەن كۇمىس شاقشا بەرەدى. «جاقسىنى كورمەك ءۇشىن» دەگەن، وتىرعاندار قولدان- قولعا جۇگىرتىپ، اسەم جاسالعان كۇمىس شاقشانى تاماشالاي باستايدى. اقسەلەۋ ناديردى تانىستىرىپ، ونىڭ ءارى سۋرەتشى، ءارى زەرگەر، ءارى ۇستا، ءارى ءورىمشى ەكەنىن، ءوزىنىڭ قازاققا كۇيەۋ ەكەنىن ايتىپ، ريزا كوڭىلمەن ماقتايدى.

شاقشا اسانالىگە دە ۇنايدى، «ءبىز دە وسىنداي شاقشا ۇستاساق ارتىق بولماس ەدى» دەپ، ناديرگە قاراتا ايتىپ، ەمەۋرىن ەتەدى.

زەردەلى، ءازىلقوي نادير: «اسەكە، مۇنداي شاقشاڭىز بولۋ ءۇشىن اقسەلەۋ اعا سياقتى ءبىراز قامقورلىعىڭىزدى كورۋىم كەرەك!» - دەيدى.

سوندا اسانالى: «اپىر- اي، بۇرىنعىلار «ەكى اياقتىدا باجا تاتۋ» دەۋشى ەدى، وسى كۇنگىنىڭ باجالارى نە بوپ بارادى!» - دەيدى. نادير اڭ- تاڭ بولىپ: «قالاي، اسەكە، ءبىز باجامىز با؟» - دەپ سۇرايدى. سوندا اسانالى: «ارينە، باجامىز، بىلمەيسىڭ بە، باجا بولعاندا قانداي - سەنىڭ دە، مەنىڭ دە ايەلدەرىمىز قازاق ەمەس پە!» - دەيدى عوي.

نادير ريزا كوڭىلمەن كۇلىپ، ەرتەڭىنە اسانالىگە كۇمىس شاقشا جاساپ اكەلىپ بەرگەن ەكەن.

ەل اۋزىنان جيناعان: اقسەلەۋ سەيدىمبەك