مۇناي ارزانداعان سايىن دوللاردىڭ قۇنى ارتا تۇسەدى - ۆ. تەلنوۆ

جانە شىنىمەن دە قىمبات مۇناي ءداۋىرىنىڭ ءتامامدالۋى مۇمكىن بە دەگەن ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ بەردى.
جالپى، ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەيتىندىگى جايلى الىپ- قاشپا اڭگىمەنىڭ سوڭعى ەكى جىل بويى ەلدى دۇرلىكتىرگەنىمەن، ونىڭ قۇنىنىڭ ناقتى قۇلدىراۋى وتكەن جىلدىڭ جاز ايىنان باستالعان. سول كەزەڭدە «قارا التىننىڭ» نارىقتاعى قۇنى 114 دوللاردى قۇراسا، بۇگىندە 48 دوللارعا دەيىن تومەندەپ وتىر.
«ول كەزدە ءبىز فيۋچەرستىك باعا جايىندا ايتقان ەدىك. ياعني، مۇناي جەتكىزۋ ەرتەرەكتە جاسالعان كەلىسىمشارتتار نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلىپ كەلگەن بولاتىن. ارينە، سول كەزەڭدە ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز مۇنى سەزبەگەن ەدى. ال قازىر، 2015 - جىلى وتكەن جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جاسالعان فيۋچەرستەردى ورىندايتىن مەزەت جەتتى. سوندىقتان دا ءبىز وسى تومەندەۋدى بايقادىق جانە ءبىزدىڭ ەكسپورتىمىز قىسقاردى»، - دەدى ول.
ساراپشىنىڭ العا تارتقان دەرەكتەرىنە قاراعاندا، ەگەر وتكەن جىلدىڭ العاشقى جارتىجىلدىعىندا ەكسپورت كولەمى 42,3 ميلليارد دوللاردى قۇراسا، 2015 - جىلدىڭ ءدال سول كەزەڭىندە قازاقستان تەك 24,4 ميلليارد دوللاردىڭ عانا «قارا التىنىن» سىرتقى شىعارا الدى. مۇنداي جايت ەلدىڭ بيۋدجەتىنە، كومپانيالاردىڭ تابىسىنا اۋىر سوققى بولىپ ءتيىپ، ولاردىڭ وڭتايلاندىرۋ مۇمكىنشىلىكتەرىن قىسقارتۋعا ءماجبۇر ەتتى.
«دوللار بۇل ەشتەڭەمەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن قاعاز، دەيدى. بۇل مۇلدەم دۇرىس ەمەس. ارينە، قازىرگى ۋاقىتتا ول «التىن ستاندارتىنان» الشاقتادى. ءبىراق، دوللار قۇنى مۇناي قۇنىمەن تىعىز بايلانىستا تۇر. سوندىقتان مۇناي ارزانداعان سايىن دوللاردىڭ قۇنى ارتا تۇسەدى. ال قازىرگى قولدانىستاعى الەمدىك قارجىلىق جۇيە دوللاردى نىعايتا تۇسۋگە نەگىزدەلگەن. سول سەبەپتى الەمدىك قارجى جۇيەسىنىڭ بارلىق كۇش- جىگەرى مۇنايدىڭ تومەن باعاسىن ۇستاپ تۇرۋعا باعىتتالاتىن بولادى. ءدال وسى جايتپەن دوللارعا قاتىستى بارلىق ۇلتتىق ۆاليۋتالاردىڭ السىرەۋىن تۇسىندىرۋگە بولادى» ، - دەدى ۆ. تەلنوۆ.
بۇعان قوسا، ول دوللاردىڭ ارزان تۇرعان كەزەڭى ءوتىپ، ەندى قۇندى دوللار ءداۋىرى كەلە جاتقاندىعىن اتاپ ءوتتى. ءدال وسى جاعدايعا بەيىمدەلە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستەرى رەسەي مەن قىتاي وزدەرىنىڭ ۆاليۋتالارىن السىرەتۋگە ءماجبۇر بولعان. «قازاقستان باسەكەسىزدىك جاعدايىنا تاپ بولدى. ارينە، بۇل جايت بىزدەردەن سايكەسىنشە جاۋاپتى تالاپ ەتتى» ، - دەيدى ول.
نەگىزگى الەمدىك ەنەرگەتيكالىق ءونىمنىڭ قارقىندى قۇنسىزدانا ءتۇسۋىنىڭ سەبەبىن تۇسىندىرە كەلە ساراپشى مۇناي باعاسىنىڭ ءوسۋى مەن قۇلدىراۋى ورتاشا ستاتيستيكالىق ەسەپپەن 30 جىلدىق سيكلگە ءتان ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. ياعني، 30 جىل بويى ونىڭ باعاسى كوتەرىلىپ، ءتۇسىپ وتىرادى. ال ونىڭ شىرقاۋ شەگى 2014 -جىلدىڭ ماۋسىمىنا ساي كەلگەن بولاتىن. ال ەندىگى ۋاقىتتا تومەندەۋ ءۇردىسى ورىن الۋدا. سوندىقتان ساراپشىلار مۇنايدىڭ تومەن باعاسى تاياۋ 5-15 جىل بويى ساقتالادى دەگەن بولجام جاساۋدا.
«مەن مىنا ءبىر ساتكە دە باسا نازار اۋدارتقىم كەلەدى: ءبىرقاتار ساراپشىلار مۇناي ءداۋىرى مۇلدەم اياقتالدى دەپ سانايدى. وزدەرىڭىز دە بىلەتىندەي، مۇنايدىڭ 80 پايىزى جانارماي رەتىندە پايدالانىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا جاڭاراتىن ەنەرگيا كوزدەرى قارقىندى دامۋ ۇستىندە. ءبىزدىڭ ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەمىز ءدال وسى ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن بولادى.
5 جىلدان كەيىن الەمدە دۆيگاتەلدەردىڭ 10 پايىزى وسى ەنەرگيا كوزىمەن جۇمىس ىستەي باستايدى دەپ سانايدى. ياعني، ءۇردىس ايقىن بايقالىپ وتىر. بۇعان قوسا، و پ ە ك مۇنايدىڭ باررەلىن 30 دوللاردان دا ساتا الاتىندىعىن مالىمدەۋدە. يراننىڭ سانكسيالاردىڭ بۇعاۋىنان بوساپ شىعۋى دا الەمدىك نارىققا 2 پايىز ۇستەمە مۇنايدى قوسادى. قازىرگى ساتتە الەمدەگى مۇنايدىڭ كادەگە جاراتىلۋى بالا تۋۋىمەن، كولىكتەردىڭ ارتۋىمەن بايلانىستى نەبارى 0,7 پايىز ءوسىمدى كورسەتەدى. سوندىقتان بۇل مۇناي نارىعىنداعى احۋالدى كۇرت وزگەرتىپ جىبەرەدى. مۇناي ارزانداسا مەتالل دا قۇنسىزدانا تۇسەدى. ويتكەنى، ونىڭ ءوندىرىسىنىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى جانارماي عوي»، - دەيدى ەكونوميست.
دەگەنمەن دە احۋالدىڭ بۇدان ارى ۋشىعا ءتۇسۋ قاۋپىن، ياعني مۇناي قۇنىنىڭ «شىڭىراۋ تۇبىنە» كەتۋىنە جول بەرمەيتىن شەكتەۋشىنىڭ بار ەكەندىگى ءۇمىت وتىن ۇرلەيدى. ماسەلەنىڭ ءمان مىنادا: سوڭعى ۋاقىتتا ا ق ش تاقتا تاس مۇنايىن ءوندىرۋدى ەسەلەپ جىبەرگەن بولاتىن. ال ونىڭ ءوندىرۋ كەزىندەگى وزىندىك قۇنى 60 دوللاردى قۇرايدى. دەمەك، الەمدىك نارىقتاعى مۇناي باعاسى قولدانىستاعى شەكتى دەڭگەيدەن تومەندەپ كەتەر بولسا، وندا ا ق ش- قا تاقتا تاس مۇنايىن ءوندىرۋ جانە وعان دەمەۋقارجى ءبولۋ ءتيىمسىز بولارى انىق.
«مۇناي باعاسىنىڭ ۇزدىكسىز قۇلديلاي بەرۋى مۇمكىن ەمەس. ول باررەلىنە 60 دوللاردان تومەن سىرعي باستاعان كەزدە كوپتەگەن كاسىپورىندار جابىلا باستادى. سەبەبى مۇنداي جاعدايدا جۇمىس ىستەۋ پايداسىز جانە ەشكىم دە شىعىنعا جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. كەزىندە مۇناي باعاسى 30، ءتىپتى 20 دوللاردان تومەن بولدى دەيتىندەر بار. ءبىراق، وزدەرىڭىز ويلاپ كورىڭىزدەرشى، وسىدان 10-20 جىل بۇرىن دوللاردىڭ قۇنى قازىرگىدەي بولمادى عوي. سوندىقتان دا بىزدەر ەڭ تومەنگى شەك 40 دوللاردان تۇسپەۋى ءتيىس دەپ ويلايمىز. مۇنان ارى تومەندەتۋ مۇمكىن ەمەس. وسى رەتتە مەنىڭ ويىما ءبىر ەكونوميستىڭ ءسوزى كەلىپ وتىر. ول تاس ءداۋىرى تاستىڭ تۇگەسىلۋىمەن ەمەس، جاڭا وندىرىستىك جۇيەنىڭ تالاپ ەتۋىنەن اياقتالدى، دەيدى. قازىرگى جاعدايدا دا ءدال سولاي»، - دەدى ۆ. تەلنوۆ.
اۆتور: مارلان جيەمباي