قازاقستان تەڭگەنىڭ ەركىن ايىرباس باعامىن ەنگىزىپ، ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋگە كوشتى
«قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك الەمدىك ەكونوميكاداعى تەرىس فاكتورلاردىڭ كۇشەيۋىن ەسكەرىپ، ەكونوميكا مەن جۇمىسپەن قامتىلۋدىڭ تۇراقتى ۇزاقمەرزىمدى ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قۇرىلىمدىق رەفورمالار توپتاماسىن ازىرلەۋدە»، - دەدى وتىرىستى اشقان پرەمەر- مينيستر.
ك. ءماسىموۆتىڭ اتاپ وتۋىنشە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا ۇلتتىق بانك اعىمداعى جىلى ورتاشا مەرزىمدى بولاشاقتا ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋگە كوشۋ بويىنشا كەشەندى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسكەن. اعىمداعى جىلدىڭ 15 -شىلدەسىندە ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ ايىرباس باعامىن بارىنشا وڭتايلى ءارى، ەركىن قالىپتاستىرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ۆاليۋتالىق ءدالىزىن كەڭەيتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان.
«دەگەنمەن، جاھاندىق ەكونوميكاداعى احۋال ناشارلاۋىن جالعاستىرۋدا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ نەگىزگى ەكسپورتتىق ونىمدەرى - مۇناي مەن مەتاللدىڭ الەمدىك باعاسى تومەندەۋدە. بۇل ج ءى ءو ءوسىمى قارقىنىنا تەرىس اسەر ەتىپ، وتاندىق ەكونوميكانىڭ سىرتقى ىقپالعا وسالدىعىن ارتتىرادى. ەكسپورتتىق كىرىستىڭ تومەندەۋى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت پەن ەلدىڭ تولەم تەڭگەرىمىنە كەرى اسەر ەتەدى»، - دەگەن ۇكىمەت باسشىسى ءوز سوزىندە الەمدىك ەكونوميكاداعى ىرگەلى تەرىس وزگەرىستەر جاعدايىندا جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات ەكونوميكالىق ءوسىم مەن باعا تۇراقتىلىعى اراسىنداعى تەڭگەرىمدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاڭا اقشا- نەسيە ساياساتىن تالاپ ەتەتىندىگىن اتاپ ءوتتى.
«وسىعان وراي، ق ر ۇلتتىق بانكى مەن ۇكىمەتى 2015 -جىلدىڭ 20 -تامىزىنان باستاپ، ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋ رەجىمىنە، ۆاليۋتالىق ءدالىزدى الىپ تاستاۋعا جانە ايىرباس باعامىن ەركىندىككە جىبەرۋگە كوشۋگە نەگىزدەلگەن جاڭا اقشا- نەسيە ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسۋ شەشىمىن قابىلدادى»، - دەدى ۇكىمەت باسشىسى.
ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، ەندىگى ۋاقىتتا ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ ايىرباس باعامىن دەڭگەيىنىڭ قالىپتاستىرۋىنا ارالاسپايدى. ءبىراق، ەلدىڭ قارجىلىق جۇيەسىنىڭ تۇراقسىزدانۋ قاۋپى تۋىنداعان جاعدايدا ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيا جۇرگىزۋ جولىمەن ىشكى ۆاليۋتا نارىعىنا قاتىسۋ مۇمكىنشىلىگىن وزىنە قالدىرادى. مەملەكەت تاراپىنىڭ ارالاسۋىنسىز نارىق سۇرانىسى مەن ۇسىنىس نەگىزىندە ايىرباس باعامىن قالىپتاستىرۋ ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ ساۋىعۋىنا، نەسيە جانە ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىكتىڭ ارتۋىنا، جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ قۇرىلۋىنا، ورتا مەرزىمدى بولاشاقتا ينفلياتسيانى 3-4 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋگە قاجەتتى العىشارت قۇرادى.
«ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋ رەجىمىنە نەگىزدەلگەن جاڭا قارجى نەسيە ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارىن وتاندىق ەكونوميكانىڭ ۇزاقمەرزىمدى تۇراقتى وسىمىنە قول جەتكىزۋگە، ينفلياتسيانىڭ تومەن دەڭگەيىنە، جۇمىسپەن قامتۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە ەل حالقىنىڭ ءال- اۋقاتىن جاقسارتۋعا جاردەمەسەتىن بولادى»، - دەدى ك. ءماسىموۆ.
جيىن سوڭىندا پرەمەر-مينيستر تەڭگە باعامىنىڭ ەركىندىككە جىبەرىلۋىنە بايلانىستى باعانىڭ نەگىزسىز كوتەرىلۋىنە جول بەرمەۋدى تاپسىردى. «ءوڭىر اكىمدەرى شتابتارعا باسشىلىق جاساپ، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك جانە تۇرعىن ءۇي كومەكتەرىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋ ارقىلى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك از قامتىلعان توبىنا قولداۋ شارالارىن قابىلداۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار باعانىڭ، اسىرەسە، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق- تۇلىكتەر مەن قىزمەتتەرگە باعانىڭ نەگىزسىز وسىمىنە جول بەرمەۋ بويىنشا ۇيىمداستىرۋشىلىق شارالارىن قابىلداۋدى تاپسىرامىن»، - دەدى ۇكىمەت باسشىسى. ك. ءماسىموۆ سونىمەن قاتار جەدەل شارالاردى جالپى ۇيلەستىرۋدى ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتايەۆقا، ال الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى ورىنباسارى بەردىبەك ساپاربايەۆقا جۇكتەدى.
وسىدان كەيىن ۇكىمەت باسشىسى باستاعان مينيسترلەر كابينەتىنىڭ مۇشەلەرى ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىنە كەلىپ، باسپا سوزگە ارنايى بريفينگ بەرۋمەن قاتار، جۋرناليستەر تاراپىنان تۋىنداعان بارلىق ساۋالدارعا جاۋاپ بەردى. «ءبىز مۇناي، مەتالل باعاسىنىڭ تۇراقتى وسىمىنە ۇيرەنىپ الدىق. وكىنىشكە وراي، بۇل كەزەڭ اياقتالدى. ءبىز كەمىندە تاياۋ 5-7 جىل، مۇمكىن مۇنان دا ۇزاق مەرزىمدە وزگە ەكونوميكالىق جاعدايدا ءومىر سۇرەتىن بولامىز»، - دەگەن ول قازاقستاندىقتار مۇنايدىڭ باعاسى باررەلىنە 30-40-50 دوللار بولعان جاعدايداعى وزگە ەكونوميكالىق احۋالدا ءومىر سۇرۋگە ۇيرەنۋى تيىستىگىن باسا ايتتى. «قازاقستاندا بار مەتالل جانە باسقا دا شيكىزاتتىڭ باعالارى بارىنشا تومەن دەڭگەيدە بولادى. سوندىقتان، بۇل جاعدايلاردا مەملەكەت پەن ۇكىمەت سايكەسىنشە ۇلگىدە ارەكەت ەتىپ، ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن قابىلداۋى ءتيىس»، - دەدى ۇكىمەت باسشىسى.
كەلەسى كەزەكتە ءسوز العان ق ر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ب. ساعىنتايەۆ اۆتوموبيل جاساۋشىلاردى قولداۋعا مەملەكەت تاراپىنان تاعى دا 10 ميلليارد تەڭگە قارجى بولىنەتىندىگىن، بىلىكتى مامانداردىڭ قىسقارعان جۇمىس ساعاتتارىن سۋبسيديالاۋ تەتىكتەرى ەنگىزىلەتىندىگىن، قارا مەتالدار مەن قۇرامىندا التىنى بار شيكىزاتتى شەتكە شىعارۋعا تىيىم سالىناتىندىعىن، ال مۇناي مەن گاز ءوندىرۋ كولەمىنىڭ قىسقارمايتىندىعىن اتاپ ءوتتى. مۇنان وزگە قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ، ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆ، ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆ شاعىن بايانداما جاساپ، ۇكىمەت الدىندا تۇرعان ناقتى مىندەتتەرگە كەڭىنەن توقتالدى.
وسىدان كەيىن باسپا ءسوز ءماسليحاتىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى باستالىپ، ونىڭ بارىسىندا ۇكىمەت مۇشەلەرى ب ا ق وكىلدەرىنىڭ ساۋالدارىنا تۇشىمدى جاۋاپ بەردى. ماسەلەن، ب ا ق وكىلدەرىنىڭ الداعى داعدارىستى ەڭسەرۋگە ۇلتتىق قور قارجىسىنان تاعى دا قارجى الىنا ما دەگەن ساۋالىنا پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءوزى جاۋاپ بەرە كەلە: «ءبىز يراننان سانكسيالار الىنعان ساتتەن باستاپ، مۇنايدىڭ 1 باررەلىنىڭ باعاسى 10 دوللارعا دەيىن قۇلدىراۋى مۇمكىن دەپ سانايمىز. بۇل دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن باسقا دا ساراپشىلاردىڭ دا ۇسىنىسى. سوندىقتان، ءبىز بارىنشا كونسەرۆاتيۆتى سەناريدى الامىز، كەلەر جىلعا ورتاشا باعا - باررەلىنە 40 دوللار. ۇلتتىق قورعا قاتىستى ايتار بولسام، ءبىز قيىن كەزەڭ ءالى دە تۋىنداۋى مۇمكىن دەپ سانايمىز. سوندىقتان، ۇلتتىق قوردان قوسىمشا قارجى المايمىز. ۇلتتىق قور بىزگە ءالى دە قاجەت بولادى. ءبىز بۇگىنگى كۇنى كەلىسىلگەن ۇلتتىق قور قارجىسىن الۋمەن عانا شەكتەلەمىز»، - دەدى. ال ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا قاتىستى ساۋالعا ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى جاۋاپ بەردى. «بەلگىلى بولىپ وتىرعانداي، زەينەتاقى سالىمدارى ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى «شاتىرى» استىنا بىرىكتىرىلىپ، ۇلتتىق بانك باسقارۋىنا بەرىلگەن. جوعارى كىرىستىلىك بار. كىرىستىلىكتىڭ ينفلياتسياعا قاتىسى دا ماڭىزدى. 1 -تامىزداعى ينفلياتسيا 3,9 پايىز. سوندىقتان دا، ۇلتتىق بانك ينۆەستيتسيالىق ستراتەگيالارعا سايكەس ينۆەستيتسيالايدى. نەگىزىنەن، قارجى مينيسترلىگىنىڭ نەگىزگى قۇندى قاعازدارى، ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك قۇندى قاعازدار ماقۇلدانعان. ءبىز 1,5 جىلدىق باسقارۋ كەزىندە ب ج ز ق كىرىستىلىگى جاقساردى جانە جاقسارتا تۇسەتىن بولامىز»، - دەدى ق. كەلىمبەتوۆ.
ءوز كەزەگىندە پرەمەر-مينيستر ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتە جۇمىستاردى كۇشەيتۋى ءتيىس 2 باعىت بار ەكەندىگىن باسا اتاپ ءوتتى. «ءبىرىنشى باعىت - ەكونوميكانى دوللارسىزداندىرۋ، ۇلتتىق ۆاليۋتانى پايدالانۋ. ەكىنشىسى، قازاقستاندىق بانكتەردى نەسيەنى تەڭگەمەن الۋ مۇمكىندىگى. ياعني، وسى ەكى ماسەلەنى، قايرات نەمات ۇلى، بىزدەرگە شەشۋ قاجەت. وسىدان كەيىن ەكونوميكا باعام ساياساتىنا نازار اۋدارا قويمايتىن بولادى»، - دەدى ك. ءماسىموۆ.
باسپا ءسوز ءماسليحاتى سوڭىندا ب ا ق وكىلدەرىنە ريزاشىلىعىن بىلدىرگەن پرەمەر-مينيستر الداعى ۋاقىتتا ۇكىمەتتىڭ اقپاراتتىق ساياساتىنا وزگەرتۋلەر ەنگىزىلەتىندىگىن اتاپ ءوتتى.
حالىقتىڭ ايىرباس باعامىنىڭ وزگەرۋىنەن شەككەن شىعىنى وتەلەدى
كەشە ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ الداعى شارالارى جونىندەگى كەڭەس وتكىزدى. كەزدەسۋگە ەلدىڭ ءىرى ەكسپورتتاۋشىلارى، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى مەن قازاقستاننىڭ ىسكەر توپتارىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. «داعدارىس بارلىق باعىتتا - شيكىزاتتىق تاۋارلار، ۆاليۋتا جانە قارجى نارىقتارى باعىتىندا دا دەندەپ بارادى، دامۋشى جانە دامىعان ەلدەردى دە قامتىدى. بۇل «داۋىلدان» ەشكىم سىرت قالمادى. دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى الەمدىك ەكونوميكا ءوسىمى جونىندەگى بولجامدارىن تاعى دا 2,8 جانە 3,5 پايىزعا تومەندەتتى. مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسى قۇلدىراي تۇسۋدە. ول بىلتىرعى ماۋسىمداعى 115 دوللارلىق شەكتى مولشەردەن 48,5 دوللارعا دەيىن تومەندەدى. 2011 -جىلى باستالعان مەتالل قۇنىنىڭ قۇلدىراۋى دا بايقالىپ وتىر، باعا يندەكسى 45,5 پايىزعا تومەندەدى. تەك بيىلدىڭ وزىندە مىستىڭ ءبىر تونناسىنىڭ باعاسى 6300 دوللاردان 5100 دوللارعا دەيىن قۇلدىرادى»، - دەدى ق ر پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى الەمدىك ەكونوميكادا قالىپتاسقان مۇنداي جاعدايدا ەل الدىندا ءىس- قيمىلدىڭ ءۇش نۇسقاسىنىڭ ءبىرىن تاڭداۋ مىندەتى بولعانىن ايتتى. «ءبىرىنشىسى - ەشتەڭە ىستەمەي، تەڭگە باعامىن ۇستاپ تۇرۋ جانە جاعدايدىڭ جاقسارعانىن كۇتۋ. الايدا مۇنداي ساياساتتىڭ وتەمى ءوندىرىستى قىسقارتۋ، جۇمىس ورىندارىنان ايرىلۋ جانە التىن- ۆاليۋتا قورىن تۇگەسۋ بولادى. ەكىنشى نۇسقا - تەڭگە باعامىن بىرتىندەپ السىرەتۋ. سىرتقى نارىقتارداعى احۋال ناشار ءارى بەلگىسىز بولىپ تۇرعاندا مۇنداي جول دا التىن- ۆاليۋتا قورىن كوپ شىعىندايدى. سوندىقتان، بار مۇمكىندىكتەردىڭ ءبارىن ەسەپتەي كەلە، مەيلىنشە دۇرىسى تەڭگەنىڭ ەركىن ايىرباس باعامىن ەنگىزۋ جانە ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋگە كوشۋ بولماق»، - دەگەن ن. نازاربايەۆ مۇنىڭ ءماجبۇرلى شارا ەكەنىنە باسا نازار اۋداردى.
مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە ازاماتتىق قىزمەتكەرلەرگە ەڭبەكاقى تولەۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن ەنگىزۋدى، اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جالاقىسىن جانە مۇگەدەكتەرگە جاردەماقىنى، شاكىرتاقىنى كوبەيتۋدى قوسا قامتيتىن الەۋمەتتىك باستامالاردى ىسكە اسىرۋ شاراسىن قازىرگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ 2017 -جىلدان 2016 -جىلعا اۋىستىرۋدى ۇسىندى. سونداي-اق، ۇلتتىق بانككە حالىقتىڭ ايىرباس باعامىنىڭ وزگەرۋىنەن شەككەن شىعىنىن ازايتۋ ماقساتىمەن جەكە تۇلعالاردىڭ 2015 -جىلعى 18 -تامىزداعى جاعدايعا سايكەس تەڭگەمەن اشىلعان جانە ەسەپشوتتارىندا 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىنگى قالدىق سوماسى بار شۇعىل دەپوزيتتەرى ءۇشىن وتەماقى تولەۋ تەتىگىن ەنگىزۋدى تاپسىردى. «ازاماتتارعا ولار سالىمدارىن ارناۋلى ەسەپشوتتارعا قايتا رەسىمدەپ، ونى بانكتەردە ءبىر جىل بويى ساقتاعان جاعدايدا وتەماقى رەتىندە ايىرباس ايىرماسى تولەنەتىن بولادى. بۇل شارا 1 ميلليون 700 مىڭ ادامدى نەمەسە بارلىق سالىمشىنىڭ 86 پايىزىن قولداۋعا كومەگىن تيگىزەدى»، - دەگەن مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سالىمشىلارىنا قاتىستى تەتىكتى دە ويلاستىرۋدى تاپسىردى.
كەڭەس بارىسىندا «سامۇرىق- قازىنا» ءا ا ق» ا ق باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى ءو. شوكەيەۆ، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى ا. مىرزاحمەتوۆ، سونداي-اق قازاقستاننىڭ ءىرى كاسىپورىندارىنىڭ باسشىلارى ءسوز سويلەدى. ولار مەملەكەت باسشىسىنا وتاندىق كومپانيالاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ ارتۋىنا وڭ ىقپال ەتەتىن قولداۋ شارالارى قابىلدانعانى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى. كاسىپورىندار باسشىلارى وزدەرىنىڭ جۇمىس ورىندارىن ساقتاۋ، الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ، وندىرەتىن ونىمدەرىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ جونىندەگى نيەتتەرىن جەتكىزدى.
اۆتور: مارلان جيەمباي
