ءماجيت اقساقالدىڭ قاسىرەتى

 استانا. قازاقپارات - (بۇل شىن وقيعا، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ باسىنان وتكەرگەن بوياماسىز شىندىعى. بۇعان قانىڭ تاسىماسا، جانىڭ اۋىرماسا قازاقتىعىڭا كۇمانىم بار).
None
None

ەل قۇلاعى ەلۋ دەمەكشى ارالاس ۇلتتار ۇيىسقان الاقانداي اۋىلداعى ازدى- كوپتى ۇساق- تۇيەك جاڭالىقتار شۇبار تىلدەر شۇبىرتا جونەلگەندە قازاقشاسى اۋدارىلىپ استارلانعان ماعىناسى تۋرالانىپ، تۋراسى تۇيمەدەيدەن تۇيەدەي بولىپ جاڭالىق يەسىنە اينالىپ كەلگەندە اۋزى اڭقيىپ ءبىراق قالاتىندى. سوندىقتان كەشەگى بۇلدىرگەن ءىسىمىزدىڭ ىسىگى قايتقانشا دەپ، تاڭ بوزىنان جولداسىم قالاعا جول تارتتى. اشەيىندە جۇماساسا بارماس مەن جالقاۋ، ساباقتان قالىپ اكەمنەن سۇرانىپ دالاداعى تابىنعا مالدىڭ كەزەگىنە كەتتىم. ايران شالابىمدى، ءبىر دوڭگەلەك تاندىر ناندى قوسا قورجىنعا سالىپ قانجىعاعا بايلادىم دا، ءالى تاۋىسپاعان سۇلىلى اتدوربانى باسىنان سىپىرىپ، اياز سورعان اۋىزدىققا ايىرباستاپ قارعىپ ءمىنىپ، ايعايلاپ مالدى ورىسكە ايداي جونەلدىم. مەنى اسىقتىرعان تۇندەگى جاڭالىقتىڭ ءتۇرلى قۇبىلىپ ءبىزدىڭ ۇيگە جەتىپ مەنى ۇستاپ قالماعى.

اۋىلدان الدەقايدا الىستاعى قارى كەتكەن تاۋ كۇنگەيىنە جەتىپ جۋساتىپ قويدىم. ءتۇس تاياپ قالعان. اتامنان قالعان قاسقىر ىشىكتى استىما سالىپ جانتايىپ جان- جاقتاعى تابىن باققان سيىرشىلاردى بارلادىم. جالعىزدىقتان زەرىككەن بولۋى كەرەك ءبىر كىسى اتىن جەتەكتەپ ماعان كەلە جاتتى. مەن قارادى- اۋ دەگەن كەزىندە قولىن بۇلعاپ، قامشىسىمەن ەكەۋمىزدىڭ ورتا تۇسىمىزداعى ارشا وسكەن جەرگە شاقىردى. ابزەل- قاجەتىمدى جيناپ، اتتى جەتەلەپ كەلە جاتىرمىن. جاقىننان ءبىر- ءبىرىمىزدى تانىعاندا ەكەۋمىزدە تۇرىپ قالدىق. مەن ول كىسىنىڭ ءبارىمىز قورقىپ جۇرەتىن ءماجيت اتا ەكەنىنەن، ول كىسى - بۇگىن اكەم ەمەس مەن بولعاسىن جاتىرقاپ قالسا كەرەك.

- اسسالاۋماعالەيكۋم اتا، - دەپ جەتىپ باردىم، باسقا نە ىستەرىمدى بىلمەي.

- ۋاعالەيكۋمۋسسالام، سەن بالا الگى ءسالىمنىڭ ۇلىمىسىڭ؟

- ءيا اتا، بۇگىن مەن، اكەمنىڭ جۇمىسى بولىپ قالعاسىن... - دەپ اۋزىما كەلگەن ءسوزدى ايتا سالدىم.

- كەشە اكەڭ ەكەۋمىز تۇسكە تاياۋ وسىندا جايعاسىپ تۇستەنە اڭگىمەلەسكەن ەك، نەشىنشى وقىپ جاتىرسىڭ؟

-11, اتا، كەلىڭىز مەندە تۇستەنەيىن دەپ وتىرعام، - دەپ قورجىنىمنان ايران ناندارىمدى ورتاعا قويدىم. اۋىل ۇلكەندەرى جاستاردى بۇل كىسىگە كوپ جاقىنداتپايتىن. نەگە ەكەنىن بىلمەسەكتە ءارقاشان قاتۋلى جۇرەتىن قاباعىنان بىزدە سەسكەنەتىنبىز. ۇنەمى تۇنەرىپ جۇرەتىن جۇمباقتا تۇيىق جاننىڭ مەنىمەن ەركىن سويلەسىپ اقتارىلىپ وتىرعانىنا ىشتەي تاڭدانىپ قالدىم.

 - اناۋ اراق ساتاتىن چەپل تاعى بىردەڭە بۇلدىرگەن بە، تاڭ اتپاي ءميليسسالاردىڭ ماشينەسى تۇرعوي قاقپاسىندا، جايشىلىق پا ەكەن، بىلەمىسىڭ؟ - دەدى وتىرماستان. ءميليسسا دەگەندە جۇرەگىم ءدىر ەتكەنى بولماسا، قالعانىنىڭ ءبارى ايان عوي ماعان.

- وي اتا، الگى پيتبۋل تۇقىمدى ءيتى بار ەمەس پە ەدى، سونىسى ءولىپتى.

- ەەەي، اتاسىنا نالەت، ونىسى نەسى- ەي، ءيتى ولسە ءميليسا كوڭىل ايتىپ، جەرلەۋگە كەلىپ پە؟ - دەپ ەزۋ تارتقان بولدى.

- جوعا اتا، بىرەۋلەر ءولتىرىپ كەتسە كەرەك، سوعان شىعار.

- ااا، باسە- باسە، بۇل ورىستار بالە، ءيت ولسە دە قۇن تولەتىپ زاڭ قۋالايدى، ناعىز يتتەر ءوزى. ءماجيت اتانىڭ ءتۇرى ءاپ ساتتە سۇستانىپ قولدارى قالتىراپ، ادام شوشىرلىق بولىپ كەتتى. ءسوزىنىڭ سوڭى قارعىسپەن بالاعات سوزگە اينالدى. قورقىپ كەتتىم.

- اتا نە بولدى، ءبىر جەرىڭىز اۋىردى ما؟ - دەپ ەبەلەكتەپ كەتتىم. اقساقال، ءبىراز ءۇنسىز تىستەنىپ وتىردى دا:

- ە، اللا، مەن بەيباقتى كەشىر، وزگە قازاققا ورىستان تيەر پالەسىنەن ساقتا! - دەپ جىلامسىراپ، كۇرسىنىپ الدى دا، اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى.

1986 -جىلعى «دەكابر» وقيعاسىنان كەيىن اۋىلداعى قازاقتارمەن ورىستاردىڭ قارىم- قاتىناسىنا سالقىن تۇسكەن ەدى. ول كەزدە كولحوزدىڭ بۇعالتىرى ۆولوديا دەگەن ورىس بولاتىن. كەمپىرىمىز ەكەۋمىز ەكىنشى نەمەرەمىزدىڭ 1 جاسقا تولعانىنا كىشى- گىرىم توي جاساۋ ءۇشىن، كەلىندى كلاستاسى بولعاسىن بۇعالتىرگە جىبەردىك. ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ بوس قايتىپ كەلدى. كورشىلەردىڭ جاعدايى دا ءماز ەمەس- ءتىن. باسقا امال جوق قولىمىز تازا بولماعاسىن، ارتىق قىلامىز دەپ تىرتىق قىلماس ءۇشىن ۇلىم كەشتە قوناققا شاقىرىپ سپيرت، سىرنەسىن بەرىپ اشۋىن باسىپ جايىمىزدى تۇسىندىرمەك بولعان. بۇل ۇسىنىسقا كەلىن كەلىسپەگەن ەدى. ۇلىمنىڭ «سەن نە اتا- ەنەڭنىڭ سوزىنەن اتتاماقسىڭ با؟ الدە قوناق كۇتۋگە جالقاۋلىعىن ۇستادى ما، كوپ سويلەمەي كەشكە دايىندال!» دەگەن...

كەشتە وزىمەن قوسا تەگىن اسپەن اراققا دوستارىن دا الا كەلىپتى. كەمپىر ەكەۋمىز ۇلكەن باسىمىزبەن قوناقتاردان ىڭعايسىزدانىپ كورشىنىكىنە كەتتىك.

قۇداي تاس توبەمىزدەن ۇردى عوي سول تۇندە. ءتۇن جارىمىندا ايقاي شۋ شىقتى. بريگاديردىڭ جۇرگىزۋشىسى ، بۇعالتىردىڭ دوسى الەكسەي كۋاگەردىڭ ايتۋىنشا ءبىزدىڭ قارالى ءتۇن بىلاي بولىپتى:

كۇندىز كەلىن بارعاندا كابينەتىندە قانى بۇزىق نەمە جەتوقساننان كەيىن قىزمەتىن پايدالانىپ قازاققا قالاي تيىسۋگە سىلتاۋ تاپپاي جۇرگەن ول، كەلىنگە بىردەن قىلمىڭداپ ارام ويىن ايتىپتى، ۇيالماستان. كەلىن دولدانىپ شىعا كەلگەندە الگى «ەندەشە، ماعان وكپەلە مە، كلاستاس بولساڭ قايتەيىن، ك س ر و- عا قارسى شىققان وزدەرىڭ، كولحوزداعى «كاسياكتارىڭمەن» قويماي قوسىمشا اقشا سۇرايسىڭدار، بالەن باس مالعا بايلاپ تاستايمىن، جوعالعان مالداردىڭ قۇنىن تولەيسىڭدەر» دەپ، ءتىپتى جالا جابۋعا كوشكەن سىڭايى بار ەكەن. كەلىننىڭ كوڭىلسىز كەلىپ، ۇسىنىسىمىزعا قارسى بولعانى سودان ەكەن. سەبەبىن ايتۋعا ۇيالىپ ءلاجسىزدان داستارحان دايىنداپتى عوي، اتتەڭ. جۇرەگى سەزگەن عوي جارىقتىقتىڭ.

داستارحان باسىندا بالالىق شاقتارىن، وتكەن كەتكەندى ايتىپ، دەكابر جايلى ايتقاندا ەرەگەسكە باسىپ، وشتەرىن اراقتان العان. قاندارىنا جىندى سۋ ارالاسىپ قىزىپ الىپ، قاتار ءىشىپ ماس بولعان ۇلىمدى ودان ءارى جارىسا زورلاپ ىشكىزگەن. اڭگىمە اراسىندا كەلىننىڭ كوزى تايا بەرە قاتىنىڭدى سەن ۇيلەنبەي مەكتەپتە جۇرگەندە ءبىز بۇلدىرگەنبىز. سەن «سونداي» قاتىن الىپ وتىرسىڭ... سەنىڭ كوزىڭە ءالى ءشوپ سالىپ ءجۇر. بالەنبايمەن كورگەم «ايتپاقشى كلاسستاسپىز عوي دەپ، جالىنعاسىن ساعان ايتپاۋشى ەم، قازىر سەنى اياپ وتىرمىن» دەپ قايداعىنى ايتىپ كەلىنگە ايداپ سالادى. «سەنى تىڭدامايدى، ەركەك ەمەسسىڭ ايتقىنىڭدى ىستەتسەڭشى، قانە بىرگە ءىشسىن شاقىر، ىشكىز. كوردىڭ بە قولىڭدى قايتاردى، سيلامايدى سەنى» دەپ تاعى قايراعان. كەلىن بولسا ويبايلاپ بەسىكتەگى بالاسىن ايتىپ باس تارتادى. وسى كەزدە مىنالاردىڭ الدىندا مەنىڭ ابىرويىمدى ءتۇسىردىڭ دەپ اشۋعا ءمىنىپ كەلىنگە قول كوتەرىپتى. وتقا ماي قۇيىپ، ابدەن قۋلانىپ العان نەمەلەر «قاتىنىڭا شاماڭ كەلمەيدى، ءىشىپ الساڭ باتىلىراق كورىنەسىڭ، سوندا عانا سەنەن قورقاتىن بولادى» دەپ ارام پيعىلىن اسىرا بەرگەن.

ۇلىمدى ەسسىز ماس قىپ ۇيىقتاتقان سوڭ، بىرەۋى ەسىكتى اشتىرماي ەكىنشىسى بالالاردى بولمەسىنە قاماپ، كەلىن كونبەگەن سوڭ بوتەلكەمەن باسىنان ۇرىپ تالدىرىپتى دا ويلارىنا كەلگەن حايۋاندىعىن ىستەگەن. ەش قايمىقپاستان قالعان اراقتارىن ءىشىپ وتىرا بەرىپتى. كەلىن ەسىن جيىپ، قاننان قاپەرسىز جاتقان ۇلىمدى جىلاپ ءجۇرىپ جۇلقىلاپ وياتىپتى. ماستىعىنان تارقاي بەرگەندە الگىلەر قايتا «كوردىڭ بە سەنىڭ ۇيقتاعاندا بىزبەن قالاي كوڭىل كوتەردى» دەپ، القام- سالقام بولىپ ابرويى توگىلگەن كەلىندى كورسەتىپ، مىسقىلدايدى. قازاققا جاقپايتىن كەسىرلى اراق اقىلىنان ايىرىپ جالعان نامىسقا بەرىلىپ اشۋىنا قايتا مىنگەن. ۇستەلدەگى پىشاقتى قولىنا العاندا انالاردىڭ زارە قۇتى قالماي شوشىپ كەتىپتى. اتتەڭ، رۋحتىڭ قۇلدانعانى عوي سوندا باستىق بولعان ورىستى پىشاقتاۋعا باتىلى جەتپەي كوزىنە وپاسىز كورىنگەن ءوز ايەلىنە سۇعىپ الىپتى. كىناسىز كوزىنەن اققان سوڭعى جاستارىمەن قانسىراپ سۇلىق تۇسكەن ايەلىنە قاراپ قاتىپ قالىپتى. قانتالاعان كوزىنە بولاشاعى بۇلىڭعىر بولىپ، قارا بەتىمەن ەندى قالاي جۇرمەكپىن، تەمىر توردىڭ ارجاعىنداعى ازاپتى كۇندەر كورىنگەن. ەندىگى ءومىرى مۇلدەم ءمانسىز بولارىن ءبىلىپ، ونسىزدا قينالىپ جۇرگەن ول، ءىلۋلى تۇرعان مەنىڭ مىلتىعىممەن وزىنە قول سالىپتى.

اتا- اناسىنىڭ ايعاي شۋىنان ۇيىقتاي الماعان ۇلكەن نەمەرەم ىلىنگەن ەسىكتىڭ تەسىگىنەن سىعالاپ تۇرىپتى عوي بەيشارا. اناسىن اكەسى ءولتىرىپ، اكەسى ءوزىن اتقان سۇمدىقتى كورىپ سودان بەرى ءتىلى كۇرمەلىپ مىنەزىندە اۋىتقۋ پايدا بولعان. بەسىكتە تۋعانىنا ءبىراق جىل بولعان بەيكۇنا ءسابيدىڭ دە پەرىشتەسى ۇشىپ كەتكەن- اۋ، زارلى ۇنىمەن شىرىلداپ جاتا بەرگەن، جاتا بەرگەن.

وسى ۋاقىتتا ايعاي شۋدان بىزدە، كورشى قولاڭدا جينالىپتى. ۇلمەن كەلىنىنىڭ ءمايىتىن كورگەندە كەمپىرىمنىڭ جۇرەگى جارىلىپ، ول دا كەتتى. وسىلاي ءبىر باسىمدا ورنى تولماس ءۇش قازا بولىپ، شاڭىراعىم ورتاسىنا ءبىراق ءتۇستى. الگى ءيت نەمەلەر «قاتىسىمىز جوق، قارۋ ۇستامادىق، وزدەرىن وزدەرى اراققا ماس بولعاسىن ءولتىرىپ الدى، ءبىز ارەڭ قۇتىلدىق» دەدى دە ورىستىعىن جاساپ سوتتان دا قۇتىلىپ، تاعى ءبىر قازاقتىڭ شاڭىراعىن شايقالتقان ەدى. كىشى ۇلىم دەكابريست بولىپ وقۋىنان شىقتى دا اۋىلعا كەلگەن. بىرنەشە ايعا دەيىن ەسەڭگىرەپ ءجۇردىم. سول كۇننەن كەيىن ۇلىممەن ەكى نەمەرەم ءۇشىن، سولاردىڭ كۇلكىسى ءۇشىن، بولاشاق باقىتى ءۇشىن ۇمىتتەنىپ ءومىر ءسۇردىم. قوناقجاي قازاقتىڭ ورتاسىندا ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ، بىرەۋدىڭ الدىندا، بىرەۋدىڭ ارتىندا ءجۇرىپ بۇگىنگە جەتتىك. قازاققا كورسەتكەن ورىستىڭ قورلىعىنىڭ تىم بولماسا بىرەۋىنىڭ كەگى قايتقانىن كورسەم دەگەن كەۋدەمدە قاتقان شەر بار. شۇكىر، سەندەر قازىر باقىتتىسىڭدار. تاۋەلسىزدىكتى، توقتىقتى، اتا- انانى قادىرلەي بىلىڭدەر...

كوزىمنەن جاس اعىپ كەتكەن ەكەن، ەسىمە الدەنە تۇسكەندەي بولىپ،

- سوندا ءسانيا اپاي مەن سابىر اعا ؟

- ءيا، ءسانيا سونداعى بەسىكتەگى ءسابي، قازىر بىلەسىڭ ءوزىڭنىڭ مەكتەبىڭدە ءمۇعالىم. ال سابىر سويلەي المايتىن بولعاندىقتان وسى مالدى باعىپ ءۇنسىز جۇرگەنىنەن باسقا امالى جوق، - دەپ كوزىنىڭ جاسىن ءسۇرتىپ تاعى كۇرسىندى دە: ۇلتىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى سەندەرسىڭدەر، بيىك بولىڭدار، رۋحتارىن تاۋەلسىز، جىگەرلى بولسىن! بالام، اراق پەن ورىستان اۋلاق بول! - دەدى.

باقىتكەلدى دۋمان

namys.kz

سوڭعى جاڭالىقتار