ماڭگى جاسىل مالايزيا

استانا. قازاقپارات - ماڭگى جاسىل مالايزياداعى 10 كۇندىك ساپارىمىزدىڭ سوڭعى ەكى كۇنى ەل استاناسى كۋالا- لۋمپۋر قالاسىندا ءوتتى. قازىرگى تاڭداعى ازياداعى ەڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ءىرى مەگاپوليستىڭ  الەمگە ايگىلى پەتروناس ەگىز مۇناراسىنا بايلانىستى وتكەن ماقالامىزدا قىسقاشا ايتقان بولاتىنبىز.
None
None

كۋالا- لۋمپۋردا بۇدان باسقا دا كوز جاۋىن الاتىن كورىكتى جەرلەر بارشىلىق- اق. بۇگىنگى الەمگە ايگىلى مەگاپوليس 1857 - جىلى قالايى وندىرۋشىلەردىڭ شاعىن ەلدى مەكەنى بولاتىن.

وسى رەتتە ايتا كەتەتىن ءبىر ماسەلە، كۋالا- لۋمپۋر قالاسى تابيعي قالايى كەنى قىرتىسىنىڭ ۇستىندە تۇرعان كورىنەدى. سوندىقتان، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل قالادا جەر سىلكىنىسىنىڭ قاۋپى جوق. العاش قالايى كەنىشىن اشقان قىتاي وسى جەردە ۇلكەن زاۋىت سالعان. بۇل زاۋىت كۇنى بۇگىنگە دەيىن جۇمىس ىستەيدى. قازىر ول زاۋىتقا    العاش قالايى كەنىن اشۋشى قىتايدىڭ شوبەرە قىزى يەلىك ەتەدى.

 1880 -جىلى كۋالا- لۋمپۋر ەلدى مەكەنى سەلانگور سۇلتاناتىنىڭ استاناسى بولىپ جاريالاندى. ال 1895 - جىلى اعىلشىن وتارشىلدارى بۇل قالانى مالاي شتاتتارى فەدەراتسياسىنىڭ استاناسى دەپ جاريالادى.   1957 - جىلى كۋالا- لۋمپۋر اعىلشىن وتارشىلدارىنان ازاتتىق العان تاۋەلسىز مەملەكەت    -  مالاي فەدەراتسياسىنىڭ استاناسى بولىپ جاريالانسا، 1963 - جىلى مالايزيا استاناسى اتاندى.

 بۇل قالانىڭ اتى مالاي تىلىنەن اۋدارعاندا «لاس وزەك» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ياعني، كەلانگ جانە گومباك وزەندەرىنىڭ توعىسقان لايساڭ جەرىنە ورنالاسقان. قازىر مالايزيا استاناسىندا 2 ميلليونعا تارتا، ال قالا سىرتىنداعى ەلدى مەكەندەردى قوسقاندا 6 ميلليوننان استام حالىق تۇرادى. ەل استاناسىندا مالايزيا حالقىنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن 3 ءىرى ەتنوس ەرەكشەلىكتەرىن ايقىندايتىن    -      مالاي، قىتاي جانە ءۇندى حالىقتارى وكىلدەرى كوپ ورنالاسقان اۋداندار بار.

كۋالا- لۋمپۋر    -  تاريحي جانە بۇگىنگى زاماننىڭ ارحيتەكتۋرالىق ۇلگىلەرى ەرەكشە ۇيلەسىم تاپقان قالالاردىڭ ءبىرى. وسى رەتتە، بۋكيت- ناناس ورمان قورىعىنىڭ اۋماعىندا بوي كوتەرگەن كۋالا- لۋمپۋر مۇناراسىن ەرەكشە اتاپ ايتۋعا بولادى. زاڭعار كوككە تىك شانشىلعان بۇل مۇنارانىڭ ۇشار باسىنداعى اينالمالى مەيرامحانادا وتىرىپ بۇكىل قالا كورىنىسىن كوز الدىنان وتكىزۋگە بولادى. بيىكتىگى 421 مەتردى قۇرايتىن كۋالا- لۋمپۋر مۇناراسى الەمدەگى بيىكتىگى جاعىنان 7- ورىنداعى تەلەۆيزيالىق مۇنارا بولىپ سانالادى.

تۋريستەردى قىزىقتىراتىن تاعى ءبىر بۇگىنگى زامان عاجايىبى    -  پۋترادجاي قالاسى. ول    -  كۋالا- لۋمپۋردان 20 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان جاڭا اكىمشىلىك ورتالىق. بۇل جاڭا اكىمشىلىك ورتالىقتىڭ ىرگەتاسى 1995 - جىلى قالانىپ  ، 199  9 - جىلى پرەمەر- ءمينيستردىڭ رەزيدەنتسياسى جانە ۇكىمەتتىڭ كوشۋىنە بايلانىستى تىڭ قارقىنمەن دامىعان. قالانىڭ اتاۋى مالايزيانىڭ ءبىرىنشى پرەمەر- ءمينيسترى شىعۋ تەگى حانزادا بولىپ تابىلاتىن ابدۋل راحماننىڭ قۇرمەتىنە قويىلىپتى. قازىر بۇل جاڭا اكىمشىلىك ورتالىق 49 شارشى شاقىرىمعا سوزىلىپ، وزىق ارحيتەكتۋرا ۇلگىلەرىمەن سالىنعان نىساندارىمەن كوز تارتادى.

 بۇل رەتتە پۋترا مەشىتى مەن پۋترا كوپىرىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. ەل استاناسىنا كەلگەن ادام ءۇندى مادەنيەتىنىڭ ورتالىعى بولىپ تابىلاتىن اتاقتى باتۋ ۇڭگىرىنە سوقپاي كەتپەيدى. ول    -  قالا ورتالىعىنان 13 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان عاجايىپ تابيعي ەسكەرتكىش. باتۋ ۇڭگىرى بيىك تاۋدىڭ باسىندا تابيعات- انانىڭ ءوزى ورنەكتەگەن اتشاپتىرىم جابىق كەڭىستىك ەكەن. بۇل ۇڭگىر وسىدان 100 ميلليون جىل بۇرىن قالىپتاسقان دەيدى. سوڭعى بىرنەشە عاسىر بويى بۇل تابيعات عاجايىبى ءۇندى حالقىنىڭ قاسيەتتى ءدىني ورتالىعى بولىپ سانالادى. بۇگىندە بۇل    -  ءۇندى حالقىنىڭ قاسيەتتى حرامدارىنىڭ كەشەنى.

 ەل اۋزىنداعى شەجىرە بويىنشا، مالايزيانى وتارلاۋ كەزىندە  ۇلى بريتانيانىڭ    جاۋلاۋشىلارى كۋالا- لۋمپۋر ەلدى مەكەنىنىڭ ماڭايىنداعى قالايى وندىرىسىنە كوپتەگەن ۇندىلىك قۇلداردى اكەلگەن كورىنەدى. وسى ەرىكسىز كەلگەن ۇندىلەردىڭ قۇدايعا سيىناتىن ەشبىر ورنى بولماپتى. ءسويتىپ جۇرگەندە جاراتقان يەلەرى ولارعا وسى باتۋ ۇڭگىرىن سىيلاپتى. قازىر بۇل ۇڭگىر ءۇندى حارامدارى كەشەندەرىنەن تۇراتىن ۇلكەن ءدىني ورتالىققا اينالعان. ءدىني ورتالىقتىڭ تاريحى بويىنشا ۇڭگىرگە كوتەرىلەتىن باسپالداق 1920 - جىلى العاش رەت اعاشتان سالىنعان كورىنەدى. بۇگىندە بۇكىل الەمگە تانىلعان مۋرۋگا قۇدايىنىڭ ۇلى شيۆانىڭ نەگىزگى حرامىنا باراتىن 272 باسپالداق بەتوننان تۇرعىزىلعان. وسى باسپالداقتار ارقىلى كوتەرىلگەن ادام جەردەن ءجۇز مەتر بيىكتىكتەگى ءۇندى حرامدارىنىڭ كەشەنىنە كىرەدى.

Пещера Бату 2

باتۋ كەشەنىنە كىرەبەرىستە بيىكتىگى 43 مەتردى قۇرايتىن التىنداتىلعان مۋرۋگا قۇدايىنىڭ ءمۇسىنى الىستان كوز تارتادى. بۇل عاجاپ ءمۇسىن 2006 - جىلى تۇرعىزىلعان كورىنەدى. ونى تۇرعىزۋعا 1500 تەكشە مەتر بەتون، 250 توننا تەمىر ارماتۋرا، 300 ليتر التىنداتىلعان بوياۋ جۇمسالىپتى. بۇگىندە بۇل ءۇندى قۇدايلارىنىڭ الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ءمۇسىنى بولىپ تابىلادى. جىل سايىن باتۋ ۇڭگىر كەشەنىندە ءۇندى حالقىنىڭ ءدىني تايپۋسام اتتى مەرەكەسى وتكىزىلىپ، ۇڭگىرگە ءبىر ميلليونعا جۋىق تابىنۋشىلار كەلەدى ەكەن.

كۋالا- لۋمپۋر قالاسىنداعى تاعى ءبىر تاماشا تاريحي ورىن داتاران مەردەكا الاڭى بولىپ تابىلادى. داتاران مەردەكا مالاي تىلىنەن اۋدارعاندا «تاۋەلسىزدىك الاڭى» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. وسى جەردە العاش رەت مالايزيانىڭ ازاتتىعى جاريالانعان ەكەن. داتاران مەردەكا الاڭىندا ساۋلەت ونەرىنىڭ قايتالانباس ۇلگىسى بولىپ تابىلاتىن سۇلتان ابدۋل- سامادتىڭ سارايى ورنالاسقان. 1897 - جىلى سالىنعان بۇل ساراي ۇزاق ۋاقىت بريتان وتارشىلدارىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى بولىپ كەلدى.     بۇگىندە بۇل ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىن تويلايتىن كيەلى ورىنداردىڭ بىرىنەن سانالادى.

 مالايزيا مەملەكەتىنىڭ رەسمي ءدىنى ءسۇننيت باعىتىنداعى يسلام بولىپ تابىلادى. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، حالىقتىڭ 60 پايىزدان استامى وسى ءدىندى ۇستانادى. ەل استاناسىندا ءجۇرىپ، ءتىپتى مالايزيانىڭ قاي قالاسىنا بارساڭىز دا مۇنارالارى كوككە بوي تالاستىرعان مەشىتتەردەن كوز سۇرىنەدى. قالالارداعى مەشىتتەردىڭ بارلىعى دەرلىك ساۋلەت ونەرىنىڭ وزىق ۇلگىسىمەن سالىنىپ، مۇسىلماندىق رۋحتى پاش ەتكەن اسقاق ءدىني عيماراتتار كەيپىندە كوز تارتادى. جالپى، مۇسىلمان ءدىنىن تازا دا ادەمى ۇستايتىن ەل مالايزيا ەلى ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتكەندەي بولدى.

مالايزيا مەملەكەتى وتكەن عاسىردىڭ 70- جىلدارى ەلدەگى ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا مول قارجى قۇيعان كورىنەدى. بۇگىندە مالايزياداعى ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارى وتە جوعارى. 2020 - جىلى مۇندا جوعارى ءبىلىمدى ادامدار سانى 40 پايىزدان اسادى دەپ جوبالانۋدا. سوڭعى جىلدارى مەملەكەت جينالعان قورلاردى ازاماتتار تابىسىنىڭ كوبەيۋىنە، الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەردىڭ ارتۋىنا، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ كۇشەيۋىنە جۇمساپ كەلەدى. ءبىلىم سالاسىنا جۇمسالعان قارجى بولاشاققا سالىنعان ينۆەستيتسيا دەپ ەسەپتەلەدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ەرەكشەلىك، مالايزيادا ۇستازدار مەن وقىتۋشىلار وتە سىيلى دا بەدەلدى ماماندىق يەلەرى بولىپ تابىلادى.

ءيا، وڭتۇستىك- شىعىس ازياداعى وركەنيەت بيىگىنە باتىل قادام باسقان مالايزيا قازىر    الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق گۇلدەنۋ كەزەڭىندە. مالايزيا ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزىن ونەركاسىپ ءوندىرىسى (ءى ج ءو- ءنىڭ 46 پايىزى) ، قىزمەت كورسەتۋ سالاسى (41 پايىز) جانە اۋىل شارۋاشىلىعى (ءى ج ءو- ءنىڭ 13 پايىزى) قۇرايدى. بۇل ەلدە ەلەكتر جانە ەلەكتر تەحنيكالىق ونەركاسىپ قاتتى دامىعان. مالايزيا بۇگىندە ەلەكتروندى چيپتەر، تۇرمىستىق كونديتسيونەرلەر، پالما مايىن شىعارۋدان الەمدە ءبىرىنشى ورىن الادى.

 ەلدە اۆتوموبيل شىعارۋ ءوندىرىسى دە جوعارى قارقىنمەن دامۋدا. ۇلتتىق Proton جانە Perodua ماركالى اۆتوموبيلدەرى ۇلكەن سۇرانىسقا يە. بۇگىندە ەل استاناسى كۋالا- لۋمپۋردىڭ جانىندا الەمدەگى ەڭ ءىرى مۋلتيمەديالىق ءدالىز    -  سيليكون ايماعىنىڭ قۇرىلىسى سالىنۋدا. ەرتەڭىنە ەركىن باعىت ۇستاعان ماڭگى جاسىل مالايزيا تۋريستەر ءۇشىن دە بارىنشا تارتىمدى ەلگە اينالعان.

 جىلقىباي جاعىپار ۇلى
 
«ەگەمەن قازاقستان» 

سوڭعى جاڭالىقتار