ءشامشى مەن نۇرعيسانى كومپوزيتور ەمەس دەسە، جەتىسكەن ەكەنبىز

دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمى.
وسىمەن التىنشى رەت وتكىزىلىپ وتىرعان رەترو فەستيۆالدىڭ قۇرمەتتى قوناقتارى مۇحتار شاحانوۆ، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، كوپەن امىربەك جانە نۇرلان ونەربايەۆ كومپوزيتور جونىندە جۇرەك تەربەيتىن ەستەلىكتەر ايتتى.
فەستيۆال اياسىندا وبلىستىق تاريحي- ولكەتانۋ مۇراجايىندا «ماڭگىلىك ءان قالدىرعان» كورمە اشىلدى. «ءشامشى الەمى» گۇلزارىندا اتاقتى كومپوزيتوردىڭ تولقىن ۇستىندەگى شابىتتى ءساتىن بەينەلەيتىن ەڭسەلى ەسكەرتكىشى بار. قوناقتار ەسكەرتكىشكە گۇل شوقتارىن قويعاننان كەيىن «جۇلدىزدار اللەياسىنا» ەسىمدەرى جازىلعان، بۇگىندە ونەرلەرىمەن بارشا جۇرتتىڭ ءسۇيىپ تىڭدايتىن انشىلەرىنە اينالعان زاتتىبەك كوپبوسىن ۇلى مەن قايرات نۇرتاسقا كۋالىك تاپسىرۋ ءراسىمىنىڭ كۋاسى بولدى.
وسىلايشا، اللەياعا اتى جازىلعان وڭتۇستىك ءانشى- سازگەرلەرىنىڭ سانى 50 گە جەتتى. فەستيۆالدا وبلىستىق فيلارمونيا مەن وبلىستىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ انشىلەرى، ج. شانين اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترى، وبلىستىق ورىس دراما تەاترى، وبلىستىق وزبەك دراما تەاترى، وبلىستىق ءازىل- سىقاق جانە ساتيرا تەاترى ۇجىمدارى، «وڭتۇستىك سيركى»، سۇگىر اتىنداعى قازاق ۇلت- اسپاپتار وركەسترى، «قازىنا»، «تۇمار» بي انسامبلدەرى جانە بالەت توبى ونەر كورسەتتى.
«ارىس جاعاسىندا» رەترو فەستيۆالىندە ءشامشىنىڭ وتىزعا جۋىق جاۋھار اندەرى ورىندالدى. شىمكەنت اسپانى ءان ىرعاعىنا بالقىپ، تىرشىلىكتىڭ مىڭ سان كۇيبەڭىن ۇمىتتىرىپ جىبەردى. ءان ارباعان، قوسىلا شىرقاعان تىڭدارمانداردا ەسەپ جوق. حالىقتىڭ سۇيىكتى ۇلىنا دەگەن ماحابباتىندا شەك جوق. ءانىن جاتقا ايتپايتىن قازاق جانە جوق. وسىندايدا ەسكە تۇسەدى. ايتپاي بۇگىپ قالۋعا جانە بولمايدى. كومپوزيتوردىڭ «اقسۋدان ۇشقان اققۋلار» انىنە بايلانىستى ۇلكەن داۋ تۋعان. الماتى وبلىسىنىڭ اقسۋ اۋدانىندا جولىنداعى قويتاستاردى جاڭقاداي دومالاتاتىن اقسۋ اتتى وزەن بار. اتاقتى ءىلياس جانسۇگىروۆ پەن اقىن سارانىڭ كىندىك قانى تامعان جەرى. ەلدە جازىق جوق، ەستىگەنىن، كورگەنىن ايتادى.
وسىنداعى اقىن- سازگەر «اقسۋدان ۇشقان اققۋلار» ءانىن ايتىپ جۇرەدى ەكەن. مەنىكى، ءوزىم شىعاردىم دەپ كەسىپ ايتپاعان. كىتاپتارىنا دا كىرگىزبەگەنگە ۇقسايدى. دۇنيەدەن وتكەن سوڭ سول اقىنعا مۇلدە تەلىنىپتى. ءبىر كۇنى «اقسۋدان ۇشقان اققۋلاردىڭ» ءسوزىن جازعان مۇحتار شاحانوۆ، ءانىن جازعان ءشامشى قالداياقوۆ بولىپ حابارلانعاندا الگى اقىننىڭ تۋىستارى شۋ كوتەرەدى. قىسقارتىپ ايتقاندا، ءشامشى مەن مۇحتار وزگەنىڭ تۋىندىسىنا جيەندىك جاساپتى- مىس. تۋراسىن ايتساڭ، ۇرلاپ العان. سەبەپ بار. ءشامشى وتكەن عاسىردىڭ ءان شىققان جەتپىسىنشى جىلدارى سول اقىننىڭ ۇيىندە ءبىراز قوناقتاپ جاتقان ەكەن. ورايى كەلىپ تۇر. قۇداي دەگەندە، مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءتىرى جۇرگەنى وتىرىكتى ورگە باستىرمادى.
«اقسۋدان ۇشقان اققۋلار» 1971 - جىلى ەمەس، 1968 - جىلى شىققان. ارىندى اقسۋ وڭتۇستىكتى بويلاپ اعاتىن وزەن. تولە بي اۋدانى، مادەني اۋىلى تۇسىنداعى اقسۋ ۇزىن جىرانىڭ تۇبىندە جىلتىراپ اعادى. كەي جەرىندە اتاقتى وزەننىڭ ەكى ساعاسىنا ەكى اياعىڭدى قويىپ تاماشالاي الاسىز. تىلىك جەردىڭ تۇبىندە سارقىراپ جاتىر. بىلاي وتە جالپاق جاعالاۋعا اينالادى. ءان وسى اقسۋعا ارنالعان. شاحانوۆتىڭ ۇتقان جەرى، ءانى مەن ءسوزى نوتاسىمەن بىرگە جەرگىلىكتى 1968 - جىلى «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنە شىققاندىعى.
ءاندى العاش ورىنداعان، راديوعا جازدىرعان سول كەزدە ستۋدەنت، بۇگىندە رەسپۋبليكاعا ءماشھۇر كاسىپكەر سەرىكجان سەيىتجانوۆ. وسىلايشا كوڭىلسىز داۋعا نۇكتە قويىلدى. ءشامشى بىرەۋدەن ءان ۇرلايتىن ادام با؟ ءبىز بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن كومپوزيتور ءىليا جاقانوۆتىڭ ءبىر ەستەلىگىنەن تاپقانداي بولعانبىز. بۇل ءوزى «اقسۋدان ۇشقان اققۋلار» داۋىنا دەيىن جازىلعان دۇنيە، وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارى تالدىقورعان وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ شاقىرۋىمەن ءبىر توپ اقىن- سازگەرلەر جەتىسۋ جەرىنە كەلەدى. اس تا توك اس. جارقىن قاباق، كىشىپەيىل كوڭىل. داستارقانعا اشى سۋ مىندەتتى تۇردە قويىلادى. شاكەڭنىڭ دۇركىرەپ جۇرگەن كەزى. كوڭىلى شالقىعاندا سالفەتكاعا نوتا جازىپ، «جىگىتتەر، مەن ءان جازدىم» دەيدى ەكەن. ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، بەس- التى رەت سولاي جاساسا كەرەك. ءىليا اعامىز ۇستەل ۇستىندە قالعان، جەرگە ەدەنگە ءتۇسىپ كەتكەن الدەنەشە سالفەتكا قاعازدى قالتاسىنا سالىپ الىپتى.
ارادا ەكى- ءۇش اپتا وتكەننەن كەيىن شاكەڭنىڭ ۇيىنە كەلەدى. ءسوز اراسىندا: «شاكە، مەن جاڭا ءان جازدىم»، دەيدى. ءشامشى ەلپ ەتىپ «ورىنداشى» دەيدى. ءبىرىنشى انىنە ماقتاۋ ايتادى. ەكىنشى ءانىن ورىندايدى. ءۇشىنشى. ءتورتىنشى. «ءىليا- اۋ، تاماشا اندەر جازىپسىڭ عوي»، دەيدى شاكەڭ شاتتانىپ. - شاكە اعا، شىنىمەن مىنا اندەردى تانىمادىڭىز با، سىزدىكى عوي دەسە، ءشامشى تاڭدانادى دەيدى. «مەن مۇنداي اندەر جازعان جوقپىن عوي» ، دەپ.
مىنە، تالدىقورعان ساپارى، انگە مۇحيت ءشامشىنىڭ بىرەۋدەن ءان ۇرلاماق تۇگىلى دوس كومپوزيتورىنا ءان سىيلاعانىن ەستىگەنبىز. ءشامشى تانۋشى سازگەر قالدىبەك قۇرمانالى: «ءشامشىنىڭ ءان ىرعاعى، وزىندىك ءستيلى اتاقتى ءبىر- ەكى كومپوزيتورلاردىڭ تۋىندىلارىنان بايقالىپ قالاتىنى راس. ءبىراق، كوزى تىرىسىندە ءشامشى ىڭعاي بەرمەگەننەن كەيىن، بۇل تاقىرىپقا ەندى ورالماۋعا كەلىسكەنبىز» دەگەن. دۇرىس، ەستى ءسوز. ءبىر ءاننىڭ ەكىنشىگە ۇقساپ تۇراتىندىعى بولادى. ول ۇرلاپ الدى دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. ءبىراق، بىزدە ارزان داقپىرت قۋالاعاندار كەيدە اسىرىپ جىبەرەدى.
كەزىندە تىنىشباي راحىموۆتىڭ «التايدىڭ ار جاعىنان كەلگەن ارۋ» ءانىن قىتايداعى قازاقتاردىڭ ءانى دەپ اقىندى ابدەن كۇيدىرىپ ەدى. كەيىنگىلەر ودان اسىپ ءتۇستى. اتاقتى كومپوزيتور نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ شوقتىعى بيىك تۋىندىسى «اتا تولعاۋىن» شىنجاڭداعى ىلە- قازاق اۆتونوميالىق وبلىسىنداعى بەلگىلى قارت كۇيشىگە تەلىدى. ءتىپتى، ءبىزدىڭ اتى شىققان بەلگىلى كۇيشىمىز: «نۇرعيسا تىلەنديەۆ- كومپوزيتور ەمەس، مىقتى ارلەۋشى»، دەگەندى باسپالاپ ايتىپ جىبەردى.
تاسادا جاتىپ تاس اتاتىندار ءشامشى مەن نۇرعيسانى كومپوزيتور ەمەس دەسە جەتىسكەن ەكەنبىز. بۇل ەكەۋى كەيبىر ءجۇز ميلليونداعان حالقى بار مەملەكەتتە جوق حاس تالانت، سۋ تۇبىندە جاتاتىن مارجان، رۋحاني بايلىعىمىز ەمەس پە؟! مۇنىڭ ءبارىن تاۋسىلىپ ايتپاس تا ەدىك، كەيبىر تىڭدارماندار جاقسىعا ءسوز لاقتىرعان ايتاققا سەنىپ قالادى. پالەنشەكەڭ مىقتى ما دەسەك، ۇرى ەكەن عوي دەيدى.
سونىمەن، 800 گە جۋىق وڭتۇستىك ونەرپازدارى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ تۋىندىلارى مەن وعان ارنالعان اندەردى ورىندادى. «مەنىڭ قازاقستانىم» ءان بايقاۋىندا ۇمىتكەرلەر بايقاۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە ءشامشىنىڭ ءبىر ءانىن، ەكىنشى كەزەڭىندە جەرگىلىكتى كومپوزيتورلاردىڭ ءانىن ناقىشىنا كەلتىرە ورىندادى. جەڭىمپازدار مەن جۇلدەگەرلەر استانا قالاسىندا وتەتىن ش. قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق «مەنىڭ قازاقستانىم» ءان بايقاۋىنا جولداما الدى. ءان- كۇيگە بوككەن ەكى كۇن وڭتۇستىك حالقىنىڭ عاجايىپ كۇندەرىنە اينالدى.