نارىقتا ءبىزدى نە كۇتىپ تۇر؟

تەڭگە قانشا تەگەۋرىندى دەپ ماقتانساق تا، ونىڭ دا تالتىرەكتەي باستاعانى اڭعارىلا باستادى. دەسەك تە، بىزگە قاراعاندا قوس الىپ كورشىمىزدەگى جاعداي ونشا ءماز ەمەس.
باتىستىڭ سانكسياسىنا ۇرىنعان رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ كوبەسى سوگىلدى. كەرۋ كەتۋ كوپ. كوپتەگەن كاسىپورىندار بانكروتتىق جاعدايدا. جۇمىسسىزدىق ارتۋدا. بۇعان مۇناي باعاسىنىڭ تومەن قۇلديلاۋىن قوسىڭىز.
قارا التىننىڭ باعاسىنا تاۋەلدى بۇل ەل ءۇشىن ناعىز قيامەت- قايىم وسى. مۇناي باعاسى تومەندەگەن سايىن، رۋبل قۇنسىزدانۋدا. دەمەك، رەسەيدى الدا قيىن كۇندەر كۇتىپ تۇر دەۋگە بولادى. رەسەيلىك ساراپشى ۆلاديسلاۆ جۋكوۆسكي وسىنداي پىكىردە. ءتىپتى ول «ءبىز جويقىن داۋىلعا ەندى عانا بەتتەپ كەلەمىز. قازىردىڭ وزىندە 5 اسا ءىرى داعدارىس جاعدايىندا تۇرمىز. ولاردىڭ ەكەۋى - رەسەيلىك، ۇشەۋى - عالامدىق. ولارعا توقتاۋ سالۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ، جۇرتتى قارادان قاراپ ۇركىتۋدە. جاعدايدىڭ بۇلاي ۋشىعۋىن مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداۋىمەن تۇسىندىرگەن قارجىگەر «قازىرگى كەزدە رەسەي ءرۋبلىنىڭ قۇنسىزداناتىنى ءسوزسىز» دەيدى. جۋىردا ول «دوللارىنا 85 رۋبل بولادى» دەگەن بولجام جاساۋدا.
كىم نە دەسە دە، باتىستىڭ سالعان سانكسياسىمەن مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداۋى رەسەيگە سوققى ۇستىنە سوققى بولىپ ءتيىپ جاتقانى بەلگىلى. بۇل قانشالىققا سوزىلادى؟ بەلگىسىز. ال ەكونوميكاسى الەمدە اقش- تان كەيىن ورىن الاتىن قىتايدىڭ جاعدايى رەسەيدەن وق بويى الدا. سوعان قاراماستان، سوڭعى اپتالاردا بۇل ەلدىڭ قارجى جانە قور بيرجالارىندا جاعىمسىز وقيعالار بەلەڭ الا باستادى. الدىمەن ىشكى قور نارىعىندا قۇندى قاعازداردىڭ قۇنىزدانۋى ورىن الدى. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، ميللياردتاعان (800 ميلليارد) كاپيتالدىڭ سىرتقا جىلىستاۋى كۇشەيۋدە. ۇشىنشىدەن، ەكونوميكالىق ءوسىم تەجەلدى. تورتىنشىدەن، سوڭعى
20 جىلدان كەيىن ءۇش كۇن ىشىندە ۇلتتىق ۆاليۋتا يۋان بىرنەشە پايىزعا دەۆالۆاتسياعا ۇشىرادى. مۇنىڭ ءبارى «عاجايىپ ءوسىم بەرىپ تۇرعان» قىتاي ەكونوميكاسىندا دا ۇلكەن تۇيتكىلدەر ورىن الا باستادى دەگەن ءسوز. قازاقستان وسى ەكى ەلمەن دە تىعىز بايلانىستا. اسكەري- ساياسي قارىم- قاتىناس ءوز الدىنا، ماڭىزدىسى ساۋدا- ساتتىق جاعى. ەگەردە قىتاي مەن رەسەي ەكونوميكاسى تۇرالاپ جاتسا، اقشالارى قۇنسىزدانسا، ونىڭ اسەرى قازاقستانعا دا تيەرى حاق.
قوعامدىق پروبلەمالاردى تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى مەرۋەرت ماحمۋتوۆا باسپاسوزگە بەرگەن پىكىرىندە بىلاي دەيدى: «دەۆالۆاتسيا - قىتايدىڭ ەكسپورت پوزيتسيالارىن جاقسارتۋعا تىرىسقان امالى. بۇل - ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ باياۋلاۋىمەن كۇرەسۋ ادىستەرىنىڭ ءبىرى. بۇلار - الەمنىڭ ەڭ ءىرى ەكونوميكالارى اراسىنداعى تارتىس. ال ءبىز ءۇشىن قىتاي - مينەرالدى رەسۋرستارىمىزدى تۇتىنۋشى رەتىندە ماڭىزدى. قىتاي ەكونوميكاسى ءوسىمىنىڭ باياۋلاۋى ءبىزدىڭ شيكىزاتقا سۇرانىستىڭ ازايۋىنا ۇلاسادى. رەسەي رۋبلىنىڭ قۇلدىراۋى، مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداۋى، قىتاي ەكونوميكاسى ءوسىمىنىڭ باياۋلاۋى جانە يۋان باعامىنىڭ ءتۇسۋى تەڭگە كۋرسىنا اسەر ەتەدى. مۇنىڭ ءبارىن ەسكەرسەك، قازاقستاندى قيىن كەزەڭ كۇتىپ تۇر، ەكونوميكا ءوسىمى باياۋلاپ، ەكسپورت پەن يمپورت كولەمى ازايادى، سوندىقتان جاعداي ءماز ەمەس».
ال قارجىگەر- ساراپشى ىلياس يسايەۆ وزگە ۆاليۋتالاردىڭ تەڭگەگە، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا اسەرىن بىلاي جەتكىزدى: «يۋاننىڭ تەڭگەگە ەش اسەرى جوق. ويتكەنى قىتايمەن ساۋدا- ساتتىق تەك دوللارمەن عانا جۇرەدى. سوندىقتان بىزگە كەلىپ كەتەر اسەرى شامالى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاننىڭ رەزەرۆتىك ۆاليۋتاسى دوللارمەن، ەۆرومەن ساقتالعان. سول سەكىلدى رۋبلدىڭ قۇنسىزدانۋىنان قورقۋدىڭ قاجەتى شامالى. سوڭعى كەزدە رەسەيمەن ساۋدا- ساتتىق كوپ تومەن- دەپ كەتتى.
قىسقاسى، كورشى ەلدەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتالارى قۇلادى ەكەن دەپ، ءبىز تەڭگەگە قىساستىق جاساماۋىمىز كەرەك. ماسەلەن، 1970 -جىلدارى جاپون ەلى يەندى قىمباتتاتا وتىرىپ، ىشكى ءوندىرىسىن جاقسارتتى. ينۆەستيتسيالىق كليمات جاسادى. سونىڭ ارقاسىندا وزىق تەحنولوگياعا يە بولدى. قازاقستان دا سول جولمەن ءجۇرۋى ءتيىس. ءبىز تەڭگەنى دەۆالۆاتسياعا ۇشىراتپاي، كەرىسىنشە، يمپورت كاپيتالىنا جول اشۋىمىز كەرەك. بۇل جاڭا تەحنيكا، جاڭا تەحنولوگيا جانە ءزارۋ ماماندىق يەلەرى. بىزگە كەرەگى وسى. سونداي-اق قازاقستان ەكونوميكاسى رەسەيدىكىندەي پۇشايمان حالدە دەپ ايتا المايمىن».
سەيسەن امىربەك ۇلى
«ايقىن»