قازاقتىڭ ءار قىزى - مەنىڭ قارىنداسىم

استانا. قازاقپارات - جاقىندا فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە ءبىر قاراكوز قارىنداسىمىزدىڭ باسىنان وتكەرگەن سۇمدىق وقيعاسى جاريالاندى. جاپ-جاس قىز ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت تۇرمىستا بولىپ ۇلگەرگەن.

قارىنداسىمىز دىنگە جاقىن، ناماز وقيتىن كورىنەدى. ەڭ سوراقىسى، ونى شاريعات اتىمەن الداپ سوققان. مۇنى وقىعان كەزدە ادام بويىن ەرىكسىز ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى ارالاس سەزىم بيلەيدى ەكەن.

بىرەسە قىزعا جانىڭ اشيدى. بىرەسە اشۋلاناسىڭ. كىنالى ادامدى جەك كورەسىڭ. ءبىراق، كىم كىنالى؟ قىز تاعدىرى ۇلت تاعدىرى ەمەس پە؟ قىز دا، اتا-اناسى دا، الداپ سوققان «كۇيەۋى» دە - كىنالى. سوتسيۋم رەتىندە ءبىزدىڭ دە كىنامىز بار.

وكىنىشتىسى، مۇنداي وقيعا سوڭعى كەزدەرى جيىلەپ كەتتى. ونىڭ باستى سەبەبى، ولار جالدامالى پاتەردە ءدىن ۇيرەنەدى. تەك «سەسترا» نەمەسە «احيلارىن» عانا تىڭدايدى. مەشىتكە بارمايدى. بارسا دا ۇستازداردان ءتالىم الۋ ءۇشىن ەمەس. قىزدارعا اتا-اناسىن كاپىر دەپ «ۇكىم» شىعارادى. دۇرىس ءدىني اقپاراتتان وقشاۋلانعان «قۇرباندار» ايتقانعا كونگىش، ايداۋعا جۇرگىش بوپ قالادى. وقيعالارى ۇقساس. بۇل - شۇبار جىلان جات اعىمنىڭ زالالى.

مەدرەسەدەگى ۇستازداردىڭ «ايەل توزاققا كەتسە، وزىمەن بىرگە ءتورت كىسىنى: اكەسىن، كۇيەۋىن جانە اعا-ءىنىسىن الا كەتەدى» دەگەن ءسوزى ەسىمە ءتۇستى. ونىڭ سەبەبىن ايەلدىڭ تاربيەسىنە، ونىڭ ءومىر جولىنداعى ءجۇرىس-تۇرىسىنا وسى ءتورت كىسى جاۋاپتى دەپ تۇسىندىرەتىن.

وسىندايدا پايعامباردىڭ (س. ع. س.): «كىمنىڭ ءۇش قىزى بولسا، ولاردىڭ تاربيەسىندە سابىرلىق تانىتىپ باعىپ-قاعىپ وسىرسە، قيامەت كۇنى بۇل ءىسى ونى توزاقتان قورعايتىن پەردە بولماق»، [1] - دەگەن وسيەتىنىڭ ءمان-ماعىناسى قانشالىقتى تەرەڭدە جاتقانىن ۇعىنادى ەكەنسىڭ. حاديستىڭ جالعاسىندا: «ەكى قىز، ءتىپتى ءبىر قىز تاربيەلەپ وسىرسە» دەگەنى دە بار. راسىمەن دە، قىز وسىرگەن اكەنىڭ موينىندا سالاۋاتتى ۇرپاق جاۋاپكەرشىلىگى بار. قازاقتىڭ «قىزعا قىرىق ۇيدەن تيىم» دەگەن ۇستانىمى دا سوعان سايادى.

تۇرمىسقا شىققالى تۇرعان قىز جىگىتتى ءجىتى تانىماي، جاي ءۇستىرتىن عانا ءبىلىپ نەكەگە ريزاشىلىعىن بەرۋ ىقتيمالى باسىم. مۇنداي شەشىم ونىڭ ار-نامىسىن اياق استى ەتىپ، عۇمىرىن توزاققا اينالدىرۋى ابدەن مۇمكىن.

يماندىلىق پەن تاربيەگە ەرەكشە ءمان بەرگەن ءجون. ارينە، ايەل تاڭداۋ جاساعاندا، ەر ازاماتتىڭ سىرتقى كەيپىنە، دۇنيەسىنە جانە تەگىنە ءمان بەرۋى ايىپ ەمەس. دەگەنمەن، يماندىلىق پەن وتباسىندا قالىپتاسقان جاقسى تاربيە نەكەنىڭ كەپىلى ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ءجون.

قىز تاعدىرىنا تىكەلەي جاۋاپتى تۇلعالار: اكەسى، اعاسى مەن ءىنىسى. سوندىقتان قىزدىڭ ومىرىندەگى باستى شەشىمدەردە اكەسى مەن اعا-ىنىلەرى بەلسەندىلىك تانىتۋى ءتيىس. كەيدە يماندى قىزدىڭ ءوزى مىنەز-قۇلقى ناشار، دىنگە نەمقۇرايلى قارايتىن جانە ايەلدىڭ ار-نامىسى دەگەندى بىلمەيتىن جىگىتكە كوڭىلى اۋىپ قالۋى مۇمكىن.

مۇنداي قىزدار «وسى جىگىت مەنى باقىتتى ەتەر، ارمانىمدى ورىندار» دەگەن ءۇمىت جەتەگىندە تۇرمىسقا شىعۋى دا مۇمكىن. وسىنداي قاۋىپتى سەزگەن ءاربىر اعا-ءىنى ءوز قارىنداسىنىڭ جەكە ومىرىنە ارالاسىپ، جاماندىقتىڭ الدىن الىپ، دۇرىس اقىل-كەڭەس بەرۋگە مىندەتتى.

قازاق «قىز - قوناق، جات جۇرتتىق» دەپ جاتادى. قىز بوي جەتكەن سوڭ، تۇرمىس قۇرىپ، بوتەن ءۇيدىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتەرى انىق. الايدا، قىزدىڭ قۇتتى جەرگە قونىپ، باعى اشىلۋى ءۇشىن اتا-انا جاۋاپتى. مىنە، سول سەبەپتى پايعامبارىمىز (س. ع. س.) قىزدى جامان جەرگە ۇزاتۋ قيانات ەكەندىگىن ەسكەرتىپ: «كىمدە-كىم قىزىن پاسىققا تۇرمىسقا بەرسە، قىزىمەن اتا-انالىق قارىم-قاتىناسىن ۇزگەنى»، [2] - دەگەن.

ال، ايشا انامىز (ر. ا.): «نەكە - باسىبايلى بولۋ. سەندەر قىزدارىڭدى قايدا ۇزاتىپ جاتقاندارىنا ءمان بەرىپ قاراڭدار»، [3] - دەپ، قىز تاعدىرىنا نەمقۇرايلى قاراۋعا بولمايتىندىعىن، ەرەكشە ءمان بەرۋ قاجەتتىگىن ايتقان.

حاسان بين ءالي (ر. ا.): «مەنىڭ قىزىم بار. كىمگە تۇرمىسقا بەرگەنىم ءجون دەپ ويلايسىز»، - دەپ سۇراعان كىسىگە: «اللادان قورقاتىن جىگىتكە تۇرمىسقا بەر. ونداي جىگىت قىزىڭدى جاقسى كورىپ تۇرسا قادىرلەپ، سىيلايدى. ال، اشۋلانسا قىزىڭدى رەنجىتپەيدى[4]»، - دەپ كەڭەس بەرگەن ەكەن.

قىز تۇرمىسقا شىعۋ ءۇشىن ۋاليدىڭ، ياعني قامقورشىسىنىڭ كەلىسىمى تالاپ ەتىلەدى. ۋالي - قىزدىڭ اكەسى جانە ەركەك كىندىكتى ەت جاقىن باۋىرلارى دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. دەمەك، قىز تەڭىن تاۋىپ، تۇرمىسقا شىعار بولسا، اۋەلى اكەسىنىڭ باتاسىن الۋى مىندەت. قىزدىڭ تاعدىرىنا تىكەلەي جاۋاپتى دا وسى ۋالي.

ومىردەگى ەڭ جاۋاپتى دا، شەشىمدى بەلەس - بۇل وتباسىن قۇرۋ. مۇنداي كۇردەلى ماسەلەنى قىز ءوز بەتىنشە شەشۋى قايتا تۇزەتۋگە كەلمەيتىن، ورنى تولمايتىن قاتەلىككە الىپ بارارى ءسوزسىز. ايشا (ر. ا.) انامىزدىڭ جەتكىزگەن حاديسىندە: «قايسىبىر ايەل ۋاليسىز تۇرمىسقا شىقسا، ونىڭ نەكەسى زاڭسىز (دەپ ءۇش رەت ايتتى)... قىزدى تۇرمىسقا بەرۋ كەزىندە ۋاليلەر تارتىسىپ قالسا، ۇكىمەت ۋالي بولادى»، [5] - دەگەن.

قىزدىڭ قامقورشىلارى قىز تاڭداۋىنا كەلىسە الماي قالسا، ال قىزدىڭ شىققالى تۇرعان جەرى ءوز تەڭى جانە يماندى بولىپ تۇرسا، مۇنداي جاعدايدا ۇكىمەتكە جۇگىنۋ قاجەت. قىسقاشا ايتقاندا، ا ح ا ج- عا تىركەلۋى ءتيىس. ويتكەنى ۇكىمەت نەكەگە تۇرۋ ماسەلەسىن ا ح ا ج- عا تاپسىرعان. حاديستەگى ۇكىمەت ۋالي دەگەنى وسى - ا ح ا ج.

سونىمەن بىرگە: «ۋاليسىز جانە ەكى كۋاسىز نەكە جۇرمەيدى» [6] جانە «ەشبىر دالەلسىز (ياعني كۋاسىز) ءوز بەتىنشە نەكەگە تۇراتىن ايەلدەر جەزوكشە»، [7] - دەپ ايتىلعان حاديستەن اڭعارعانىمىزداي، ءبىرىنشى كەزەكتە قىز قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالىپ تۇر.

مىنە، بۇل -  قىز دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، تەڭىن تاۋىپ تۇرمىس قۇرعان شاققا دەيىنگى اكە مەن اعا-ءىنىسىنىڭ قامقورلىعىنداعى كەزەڭ. ال، ەندى تۇرمىس قۇرعاننان باستاپ كۇيەۋى قامقورشى بولۋعا مىندەتتى.

 ايشا (ر. ا.) «مەن اللا ەلشىسىنەن: «ادامدار ىشىندە ايەل كىمگە كوبىرەك بورىشتار؟» -  دەپ سۇرادىم. پايعامبار: «كۇيەۋىنە»، -  دەپ جاۋاپ بەردى. «ادامدار ىشىندە ەر كىسى كىمگە كوبىرەك بورىشتار؟» -  دەپ سۇرادىم. اللا ەلشىسى: «اناسىنا»، -  دەپ جاۋاپ قايتاردى»، [8] -  دەيدى.

ەر ازاماتتىڭ شاريعات تاراپىنان ايەلىنە قاتىستى مىندەتتەرى كوپ بولعاندىقتان، ايەل كۇيەۋىنە كوبىرەك بورىشتار بوپ تۇر. تەكتەن-تەك ايەلدىڭ كۇيەۋىنە قارىزدار بولۋى قيسىنسىز.

ءسوزدىڭ توق ەتەرى، قىز تاربيەسىندە ءداستۇر مەن شاريعات تالابى ساقتالسا، مۇنداي وپاسىزدىق ورىن الماس ەدى. قىزدىڭ تاعدىرى عانا ەمەس، ۇلتتىڭ دا بولاشاعى جارىق بولار ەدى. حانافي فيقھىندا وتباسىن قۇرۋعا بايلانىستى «نەكە - ءومىر ساۋداسى» دەگەن ۇستانىم بار.

نەگىزىندە، شاريعاتىمىزدا نەكە ماسەلەسىندە قىز-كەلىنشەكتىڭ قۇقىعى قاتاڭ قورعالادى. ارام پيعىل اعىم وكىلدەرى نەكەدەگى باستى ۇستانىم: سۇيىسپەنشىلىك پەن مەيىرىمدىلىك، ءبىر-بىرىنە دەگەن ءوزارا قۇرمەتتى ەش ۋاقىتتا ساقتامايدى. ول تۋرالى ءسوز دە قوزعامايدى. ويتكەنى، بۇل شارتتار ولاردىڭ ارام ءتان قۇمارلىعىن قاناعاتتاندىرۋعا كەدەرگى ەتەدى. ال، تاقۋالىق پەن يماندىلىق، ءتىپتى تاربيە دەگەن ولار ءۇشىن ەكى ۇشتى ۇعىم.

بۇل جايت الگى قارا كوز قارىنداسىمىزدىڭ عانا پروبلەماسى ەمەس. بۇل - ءسىز بەن بىزگە ورتاق قاسىرەت. بۇلاي جالعاسا بەرسە، ۇلتتىڭ سۇيەگىنە تاڭبا بوپ باسىلادى. «ءار قازاق مەنىڭ جالعىزىم» دەمەكشى، «ءاربىر قىز مەنىڭ قارىنداسىم» دەگەن تۇسىنىك بولۋى قاجەت. ءاسىلى، مۇنداي تۇسىنىك قازاقتا بولدى. وكىنىشتىسى، قازىرگى تاڭدا ول جوعالىپ بارادى. ءبىراق، ءالى دە كەش ەمەس!

رۋسلان قامباروۆ

muslim.kz