ءىبىلىستىڭ مۇناراسى
ءىبىلىس مۇناراسى وسىدان 65 ميلليون جىل بۇرىن جانارتاۋ اتقىلاۋىنان پايدا بولعان دەلىنەدى. قۇزجارتاستىڭ سىرتقى تاۋ جىنىسى ەروزياعا ۇشىراعان دا، ىشكى قاباتىمەن سالىستىرعاندا يىلگىشتىگىنىڭ اسەرىنەن تىپ‑تىك پىشىنگە وزگەرگەن.
تاعى ءبىر بولجام بويىنشا، ەجەلگى داۋىردە بۇل جەردى سۋ باسىپ جاتقان. تەڭىزدىڭ تۇبىندە شوكپەلى جىنىستار جاتتى. كۇندەردىڭ كۇنىندە جەر قويناۋىنان شىققان بالقىعان ماگما شوكپەلى جىنىستارعا جەتتى دە، بازالتقا اينالىپ قاتىپ قالعان. ميلليونداعان جىلدان كەيىن تەڭىز تارتىلىپ، بۇل جەردى قۇرلىق باسادى. تەڭىز تۇبىندەگى شوكپەلى جىنىستار جويىلىپ، جانارتاۋدان شىققان تاۋ جىنىسى جوعارى كوتەرىلە بەرەدى دە، بازالت قىرلارى پىشاقتىڭ جۇزىندەي ۇزىن قۇزعا اينالادى.
ءبىر قىزىعى، ەرەكشە ءپىشىندى قۇزجارتاس جازىق دالادا ورنالاسقان. جانىندا كوزگە كورىنەتىن توبەشىك تە جوق. ءىبىلىس جارتاسى جونىندە ءارتۇرلى اڭىزدار تارالعانىنىڭ ءبىر سەبەبى وسى بولسا كەرەك.
امەريكانىڭ بايىرعى تۇرعىندارى - ۇندىستەردىڭ وسى قۇزجارتاس تۋرالى ەجەلگى اڭىزدارى بار. سول اڭىزدىڭ بىرىنە سەنسەك، ءبىر كۇنى ورماندا ويناپ جۇرگەن جەتى قىزعا الىپ ايۋ تاپ بەرىپ، ارتتارىنان قۋعان. قاتتى ۇرىككەن قىزدار جولىندا جاتقان كىشىگىرىم تاستىڭ باسىنا شىعىپ الىپ، ءوز ارۋاقتارىنا جالىنىپ، قۇتقارۋدى سۇراپتى. ولاردىڭ جالىنىشتى ءۇنىن ەستىگەن ارۋاقتار كومەككە كەلىپ، قىزدار وتىرعان تاس تابان استىندا ءوسىپ، ۇلكەن جارتاسقا اينالعان. ال تومەندەگى ايۋ ونىڭ باسىنا ورمەلەپ شىعۋعا ارەكەتتەنگەنىمەن، ونىسىنان تۇك شىقپاعان. ءىبىلىس قۇزجارتاسىنىڭ ءتىلىم‑ءتىلىم بەتى - ايۋ تىرناعىنىڭ ىزى دەلىنەدى.
تاعى ءبىر اڭىزعا سەنسەك، قۇزجارتاستى ءازازىل جاساعان. ءازازىل ءوزى جاساعان جارتاستىڭ شىڭىنا شىعىپ الىپ، داۋىلپازدى سوققىلاپ، نايزاعاي ويناتىپ، كۇندى كۇركىرەتكەن.
«ءىبىلىستىڭ مۇناراسى» جايلى اڭىزدار بۇگىندە دە بار. جارتاستى اينالىپ ۇشىپ جۇرگەن تاباقشالاردى كورگەندەر بارشىلىق. سوندىقتان جارتاستىڭ باسىندا بوگدەعالامشارلىقتاردىڭ تاباقشالارى قوناتىن ورىن بولۋى مۇمكىن.
وسى كۇنگە دەيىن قۇزجارتاستىڭ شىڭىنا شىعا العاندار ساۋساقپەن سانارلىق. العاش رەت ادام اياعى ونىڭ شىڭىنا ХIХ عاسىردا تيگەن. ونان كەيىن جارتاستىڭ باسىنا 1938 - جىلى الپينيست دجەك ديۋررانس كوتەرىلگەن. ونىڭ ەرلىگىن قايتالاماق بولعان پاراشيۋتيست دجوردج حوپكينس ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىندا قالدى. پاراشيۋتپەن قۇزجارتاس باسىنا قونعانىمەن، ودان وزدىگىنەن تۇسە المادى. ونى قۇتقارۋ ءۇشىن تىكۇشاقتار تارتىلدى.
الگىلەر پاراشيۋتيسكە ارقان لاقتىرعانىمەن، ونىسىنان تۇك شىقپاعان. ارقان دىتتەگەن جەرگە تۇسپەگەن نەمەسە ۇزىلە بەرگەن. وسىلايشا د. حوپكينس قۇزجارتاستىڭ تۇتقىنىنا اينالدى. جارتاستىڭ باسىنداعى بەيباق اشتان ولمەسى ءۇشىن وعان تىكۇشاقتان ازىق‑تۇلىك لاقتىرىپ تۇرعان. قاتتى داۋىل تۇرعاندىقتان، بۇل كۇندەرى اۋە كۇشتەرى تۇك بىتىرە الماپتى. ءسويتىپ جۇرگەندە، جەتى كۇن وتكەن. اقىرى ابدەن السىرەگەن حوپكينستى قۇتقارۋ ءۇشىن بۇدان بۇرىنىراق جارتاستىڭ شىڭىن باعىندىرعان تاجىريبەلى الپينيست دجەك ديۋررانستىڭ ءوزى اتتانعان. ءوز توبىنىڭ كومەگىمەن ديۋررانس حوپكينستى جەرگە ءتۇسىرىپ، ءولىم اۋزىنان الىپ قالعان. اجالدان امان قالعان حوپكينستىڭ ايتۋىنشا، قۇزجارتاستىڭ باسىندا ەگەۋقۇيرىقتار وتە كوپ.
ۇندىستەردىڭ كۇندىز قۇزجارتاسقا جولاما، ال تۇندە اينالىپ ءوت دەگەن ىرىمى تەگىننەن شىقپاسا كەرەك. ۇندىستەر ءالى دە بۇل قۇزجارتاستى تابيعات ەمەس، ءىبىلىس جاسادى دەپ ەسەپتەيدى.
«جاس الاش» گازەتى
