جۋرناليستەردى بەلگىلى ءبىر سالاعا مامانداندىرىپ دايارلاۋ قۇپتارلىق ءىس - نۇرجان مۇحامەدجانوۆا
«قازاقستان» ر ت ر ك» ا ق باسقارما ءتورايىمى نۇرجان مۇحامەدجانوۆانىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا وتاندىق تەلەۆيزيانىڭ اقپارات كەڭىستىگىندەگى ءرولى، وتكەنى مەن بۇگىنگى تىنىس- تىرشىلىگى تۋرالى كەڭىنەن باياندالادى.
- نۇرجان جالاۋ قىزى، وزىڭىزگە لاۋازىمدى قىزمەت تاپسىرىلعاندا جۇرەكسىنگەن جوقسىز با؟ ءۇش بىردەي تەلەارنا مەن ءتورت راديونىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن ۇلكەن كورپوراتسيانىڭ اقپارات كەڭىستىگىندە ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە كەنەلۋىنىڭ، كوپشىلىك قولداۋعا يە بولۋىنىڭ باستى سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟
- وتىز جىلدان بەرى وسى سالامەن بىتە قايناسىپ كەلە جاتىرمىن، شۇكىر، جيناقتاعان تاجىريبەم دە جەتكىلىكتى، دەگەنمەن، باسشىعا جۇكتەلەر تالاپ مۇلدە بولەك. سول سەبەپتى، ءاۋ باستا ءسال جۇرەكسىنىپ، قوبالجىعانىم راس. ونىڭ ۇستىنە، مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى وسى سالانىڭ تىزگىنىن ماعان سەنىپ تاپسىرعان سوڭ، ۇرەيدىڭ ورنىن ءۇمىت جەڭدى. ال جەتىستىكتىڭ سىرىنا كەلسەك، بارلىعى بىلىكتىلىككە، كاسىبي تاجىريبەگە، ەڭبەكقورلىققا كەلىپ تىرەلەدى. وسى قاسيەتتەر بويىنان تابىلعان ادامنىڭ اسپايتىن اسۋى، باسپايتىن تاۋى جوق.
- ءسىزدى كەزىندە بەلدى جۋرنالداردىڭ ءبىرى رەسپۋبليكامىزداعى ىقپالدى ايەلدەر قاتارىنا جاتقىزعانى ەسىمىزدە...
- ومىردە بارلىق نارسە سالىستىرمالى. «ىقپالدى ايەل» دەگەن تۇسىنىك مەنىڭ قازىرگى لاۋازىمىما قاتىستى ايتىلسا كەرەك. ءار ادام جاۋاپتى قادامعا، ماڭىزدى ىسكە الدىمەن ءوز مۇمكىندىگىنە سەنىپ، وسىعان ءوزىنىڭ ءبىلىمىن، پاراساتىن لايىق ساناعان جاعدايدا عانا باراتىنى انىق. باسقاشا بولۋى مۇمكىن ەمەس.
- ادامنىڭ جانىنا قاشاندا ءوزىنىڭ ەڭ قىمبات كەزەڭدەرى ىستىق. سونداي ساتتەرىڭىز كوپ پە؟
- مىسالى، قازاق راديوسىندا جالىنداعان جاستىق جىلدارىم ءوتتى. وندا 14 جىلعا جۋىق قىزمەت ەتىپپىن. ماعان سونداعى ءومىر مەكتەبى كوپ نارسە ۇيرەتتى، جۋرناليستيكانىڭ قىر-سىرىنا قانىقتىم، زور تاجىريبە جيناقتادىم دەگەندەي. ال پرەزيدەنتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىندە ەلىمىزدەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى كاسىبي بايلانىستىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسقانىمدى ماقتانىش تۇتامىن. بىلايشا ايتقاندا، ول كەزەڭ مەملەكەتتىك ەمەس تەلە- راديولاردىڭ جاڭادان قالىپتاسىپ جاتقان كەزى بولاتىن. حالىق پەن بيلىك اراسىندا دانەكەرشى، كوپىر رەتىندەگى اتسالىسقان ول ىستەرىمىز بەن ەلدەگى وڭ جەتىستىكتەردى دۇنيەجۇزىنە تانىتۋ ءۇشىن توككەن تەرىمىزدىڭ ءجونى ءوز الدىنا بولەك. حالىقارالىق «ينتەرنيۋس» ۇيىمىنىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، كەيىن اتقارۋشى ديرەكتورى رەتىندە دە ەلىمىزدە وتاندىق باق- تىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە قالىپتاسۋىنا ءبىراز ەڭبەك ەتتىم. وزگەنىڭ ۇلگىسىن ۇيرەنە ءجۇرىپ، ءوزىمىز دە ءبىراز ويدى العا وزدىرا الدىق. مۇندا اجەپتاۋىر 9 جىلىم ءوتتى. وسى ارالىقتا تەك قازاقستاندىق جۋرناليستيكادان عانا ەمەس، شەتەلدىك، ياعني حالىقارالىق جۋرناليستيكادان دا كوكىرەككە تۇيگەندەرىمىز از ەمەس. تاجىريبەلىك ءىسساپارلاردا شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىزدىڭ جۇمىس ىستەۋ ماشىعىن زەردەگە توقىدىق. شۆەتسيا، ا ق ش، رەسەي، تۇركيا سياقتى ءبىرتالاي ەلدەردىڭ تەلەارنالارىنداعى وزىق ۇلگىلەرمەن تانىستىق.
ولاردىڭ مەنەدجمەنتتىك- ماركەتينگتىك باعىتتاعى جەتىستىكتەرىنەن ۇيرەنەرىمىز ءالى دە بار. ءقازاقتىلدى جۋرناليستەرگە ارناپ ەڭ العاش وقۋ ترەنينگتەرىن ۇيىمداستىرۋدى قولعا العان ءبىز بولاتىنبىز. ديكتورلاردىڭ باعدارلاما جۇرگىزۋ ءستيلىن، يميدجىن، بەت- بەينەسىن، ونەرىن، ودان قالا بەردى، داۋىستارىنىڭ ىرعاعىنا دەيىن قالىپتاستىرۋعا مەيلىنشە اتسالىستىق. سول كەزدە اتقارعان تاعى ءبىر ۇلكەن جۇمىسىمىز - قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ «جاڭالىقتار» قىزمەتىنىڭ بەت- بەينەسىن قالىپتاستىرعانىمىز.
- ۇلتتىق ارنانىڭ مەملەكەتتىك ساياساتتى ناسيحاتتاۋداعى، قوعامداعى وتكىر ماسەلەلەردى كوتەرۋدەگى اشىقتىعىن ءوزىڭىز قالاي باعالار ەدىڭىز؟
- قوعامنان تىس ەشكىم ءومىر سۇرە المايدى. اقپارات قۇرالدارى مەيلى ول كوممەرتسيالىق سيپاتتاعى، مەيلى مەملەكەتتىك مەنشىكتە بولسىن، قوعامنىڭ ايناسى بولىپ سانالادى جانە سولاي بولىپ قالا بەرەدى. ولاردىڭ باستى مىندەتى - ەلدىڭ دامۋىنا جول اشاتىن وزگەرىستەر، قادامدار مەن شەشىمدەر جايىندا حالىققا ۇدايى حابار جەتكىزۋ، ناسيحاتتاۋ. بۇل رەتتە كوزىقاراقتى كورەرمەنگە ۇلتتىق ارنانىڭ تەك جاقسى جاڭالىقتارمەن، يگىلىكتى شارالارمەن عانا شەكتەلىپ قالمايتىنى ءمالىم.
ءبىز، ماسەلەن، ەلباسىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا قابىلدانعان ۇكىمەتتىك باعدارلامالاردى ورىنداۋ بارىسىندا تۋىنداپ جاتقان قيىندىقتاردى، كەتىپ جاتقان كەمشىلىكتەردى ايقىنداپ، كورسەتۋ باعىتىنا ەرەكشە نازار اۋدارامىز. مىسالى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ «نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋىندا، «100 قادام» ۇلت جوسپارىندا كورىنىس تاپقان ەل ەكونوميكاسىن وركەندەتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن تۇسىندىرۋدە جانە اقپاراتتىق تۇرعىدا قولداۋدا شىعارماشىلىق جۇمىستارىمىزدى شيراتا تۇستىك. وعان تەليەۆيزيانىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەرى پايدالانىلىپ جاتىر. «قازاقستان» تەلەارناسىن ەلدەگى ءتۇرلى قۇبىلىستاردى، وقيعالاردى وبەكتيۆتى جەتكىزەتىن قوعامدىق تەليەۆيزيا دەڭگەيىنە كوتەرىلدى دەپ ايتۋعا تولىق قۇقىم بار. دەگەنمەن، الەمدە قوعامدىق تەليەۆيزياعا جۇكتەلەتىن ءارى ونى قۇرۋعا قاتىستى ارنايى شارتتار بار ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك.
- «قازاقستان» تەلە- راديوكورپوراتسياسىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى جەتىستىكتەرىن بىلگىمىز كەلەدى.
- «قازاقستان» قازاق تەليەۆيزياسى مەن راديوسىنىڭ قارا شاڭىراعى بولىپ سانالادى. مۇندا كامال سمايىلوۆ، شەرحان مۇرتازا، ساعات اشىمبايەۆ سىندى بەلگىلى قالامگەرلەر ادەمى داستۇرلەر قالىپتاستىردى. «قازاقستان» تەلەارناسى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن، حالىقتىڭ قولداۋىمەن 2011 -جىلى تولىقتاي مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتۋعا كوشىرىلدى. وسى ءبىر تاريحي ءارى اسا جاۋاپتى كەزەڭدە ماعان ۇجىمدى باسقارۋ مارتەبەسى بۇيىردى. بۇگىندە «تازا قازاق تىلىندەگى باعدارلامالاردى جۇرت كورمەيدى» دەگەن بۇرىنعى ەسكى تۇسىنىك تەرىسكە اينالدى. رەيتينگ بويىنشا سوڭعى ءۇش جىلدان استام ۋاقىتتا الدىڭعى ورىندامىز. نەگىزىنەن، بۇل شىعارماشىلىق ۇجىمنىڭ ورتاق جەڭىسى ەكەنى داۋسىز. وسى ارالىقتا كورەرمەن سانى ەكى ەسە كوبەيدى. بۇدان باسقا، تەلەارنا حابار تاراتۋدىڭ جالپى كولەمىنەن %87 دى قۇرايتىن ءوز جوبالارىنىڭ ءوندىرىسى بويىنشا الدىڭعى قاتارعا شىقتى.
- ۇلتتىق ارنا قانداي تىڭ جوبالار ازىرلەۋدە؟
- ءبىر كۇن كەش قالعان ادام الداعى بارلىق تابىسىنان قاعىلادى. ال تەلەۆيزيا ساعات تىلىمەن بىرگە توقتاۋسىز اينالىپ تۇرعان شيىرشىق سياقتى. جوسپار مەن ماقسات- باعدار كوپ، ولار الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە. قازىر قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى، اسسامبلەيا مەن كونستيتۋتسيانىڭ 20 جىلدىق مەرەكەلەرىنە دايىندىق قىزۋدا. تاڭداۋلى جوبالاردان «سەنبىلىك كەزدەسۋ» بار. ول ەلگە تانىمال تۇلعالاردىڭ جەكە تاعدىرىنا قاتىستى قالتارىس بۇلتارىستاردى، شىققان بيىگى مەن قۇلديلاعان تۇستارىن بۇكپەسىز جايۋعا جەتەلەيتىن تەلەجوبا.
باعدارلاما قوناقتارى - اسانالى ءاشىموۆ، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، باقىتجان ەرتايەۆ، ءالىمعازى رايىمبەكوۆ، روزا رىمبايەۆا، ارمان داۋلەتياروۆ سىندى تانىمال جاندار. بالاپاندارعا بازارلىق رەتىندە «بالامەن بەتپە- بەت» باعدارلاماسىن ۇسىندىق. كورەرمەندەردىڭ كوزايىمىنا اينالعان تەلەحيكايالار لەگى ءارى قاراي جالعاسىن تابادى. تاريحي درامالار مەن شىتىرمان وقيعالارعا تولى وتاندىق تەلەونىمدەردى مولىنان ۇسىنباقپىز. سول سياقتى «قارا شاڭىراق» تەلەحيكاياسىندا وتباسى قۇندىلىعىن، كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ، قالالار مەن وڭىرلەردى وركەندەتۋ سەكىلدى ەل ساياساتىنداعى باسىمدىق بەرىلگەن ماسەلەلەر باياندالسا، «سىرعالىمدا» - اۋىل قىزىنىڭ تاباندىلىعى، بىلىمگە قۇشتارلىعى، «جەدەل جاردەمدە» - وتاندىق مەديتسينانىڭ جەتىستىكتەرى، «ۇستازدا» مۇعالىم قىزمەتىنىڭ سان ءتۇرلى قىرى كينو تىلىمەن سويلەدى. «باپكەر»، «اپكە» سەكىلدى وتاندىق كوركەم تەلەحيكايالاردىڭ دا ايتار ويى از ەمەس.
«قازىنا» اتتى شىتىرمان وقيعا جانرىندا تۇسىرىلگەن تۇڭعىش تەلەحيكايا دا كورەرمەننىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. بۇلار - قازاق ەفيرلەرىن جاۋلاپ العان تۇرىك، كورەي تەلەحيكايالارىن ىعىستىرىپ، كەلەشەكتە ءتول تۋىندىنىڭ تۋىن كوتەرۋگە جاسالعان قادامدار.
- تەلەحيكايالاردا كوبىنە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى العا وزدىرۋ باسىم ءتۇسىپ جاتادى. ونىڭ سەبەبى نەدە؟
- وتباسى - قازاق قوعامىنىڭ دىڭگەگى، جەتىستىكتەرىمىزدىڭ نەگىزگى ارقاۋى. جۇبايلىق ءومىردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن بالالارعا، اعا بۋىنعا ۇدايى قامقورلىق كورسەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن جاستار ساناسىنا ءسىڭىرۋ ماقساتىندا ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ شەشىمىمەن «وتباسى كۇنى» بەلگىلەنىپ، وتكەن جىلى تۇڭعىش رەت «مەرەيلى وتباسى» ۇلتتىق بايقاۋى وتكىزىلگەن بولاتىن. بيىل سول ءداستۇر جالعاسىن تابۋدا.
حالقىمىزدا «جەتىم كورسەڭ - جەبەي ءجۇر» دەگەن ءسوز بار. اتا ءدىنىمىز - يسلامدا دا جەتىم- جەسىرگە، ءعارىپ جاندارعا جاردەم ەتۋ ۇلكەن ساۋاپتى ءىس سانالعان. وسى تۇرعىدا اتا- اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان جەتىم بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، ولاردىڭ الداعى تاعدىرىنا ارنالعان جاڭا تەليەۆيزيالىق جوبا - بالالار ءۇيى تاربيەلەنۋشىلەرىنىڭ ءومىرى تۋرالى سىر شەرتەتىن 66 سەريالى تەلەحيكايا ءتۇسىرۋ قولعا الىنباق.
ءبىز وسى ارقىلى قوعامعا وي سالىپ، بالالار ۇيلەرى سانىنىڭ ازايۋىنا، جەتىم بالالاردىڭ وتباسىندا تاربيە الۋىنا قولدان كەلگەن كومەگىمىزدى ايامايمىز. سايىپ كەلگەندە، وسى جانە باسقا دا تاقىرىپتار «قازاقستان» رەسپۋبليكالىق تەلە- راديوكورپوراتسياسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «كوركەم فيلم» كينوكومپانياسى «ارماندار ورىندالادى» دەگەن اتپەن تۇسىرەتىن جاڭا قازاقستاندىق حيكاياعا ارقاۋ بولماق. تەلەنوۆەللانى ءتۇسىرۋشى - قازاقستاندىق رەجيسسەر جانە سەناريشى راشيد سۇلەيمەنوۆ. ونىڭ باستى جانە قوسىمشا رولدەرىن سومداۋعا ارنايى كاستينگ جاريالاندى. ءبىر ەرەكشەلىگى، وعان بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى قاتىسىپ، تەلەحيكاياداعى باستى جانە ەپيزودتاعى رولدەردىڭ ءبىرىن سومداۋعا مۇمكىندىك الدى.
«سىرعالىم» تەلەحيكاياسى دا «قازاقستان» رەسپۋبليكالىق تەلە- راديوكورپوراتسياسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا ءتۇسىرىلدى. ول اكەسىنىڭ ەسكى دوسىنىڭ قىزىن ءوز وتباسىلارىنا قابىلداعان زاماناۋي قازاق وتباسىنىڭ ءومىرى تۋرالى سىر شەرتەدى. قويۋشى- رەجيسسەرى، ستسەناريي اۆتورى - راشيد سۇلەيمەنوۆ. ءتۇسىرۋ الاڭىندا لەكسيكانىڭ دۇرىستىعىن تەكسەرەتىن ەكى رەداكتور قاتار جۇمىس ىستەدى، سەبەبى، كەيىپكەرلەر قازاق تىلىندە دۇرىس سويلەۋى ءتيىس. بۇل رەتتە كوپتەگەن ءتىل ماماندارى، قوعام قايراتكەرلەرى تەلەحيكاياداعى قازاق ءتىلىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن اتاپ ءوتتى. ءساۋىر- مامىر ايلارىندا جاستاردىڭ رومانتيكالىق كومەديا جانرىندا تۇسىرىلگەن جاڭا، 32 سەريالى «قىزدار» تەلەحيكاياسى ەفيرگە شىقتى. ول زاماناۋي جاستاردىڭ ناعىز «ءومىر ەنتسيكلوپەدياسىنا» اينالا الدى.
- شەتەلدىك ونىمدەر مەن ءتول تەلەحيكايالاردىڭ باسەكەلەستىگى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
- بىزدە وتاندىق سەريالداردىڭ باسىم كوپشىلىگىن مەملەكەت قارجىلاندىرادى. ونسىز بولمايدى. رەسەيدە، تۇركيادا، ا ق ش- تا، ەۋروپا ەلدەرىندە تەلەحيكايالارعا بولىنەتىن قاراجاتتى تەلەارنالار وزدەرى كوممەرتسيالىق جوبالاردان تابادى. ولاردىڭ بولەتىن قارجىسى نارىقپەن ەسەپتەلەدى. قازاقستاننىڭ نارىعى وتكەن جىلى 135 ملن. ا ق ش دوللارى كولەمىندە بولسا، رەسەيدە بۇل قارجى 1 ملرد. قا جەتكەن. سايىپ كەلگەندە، بۇل حالىقتىڭ سانىنا بايلانىستى. حالقى 17 ميلليون قازاقستان قالاي بولعاندا دا 145 ملن. حالقى بار رەسەيمەن نەمەسە حالقىنىڭ سانى 70 ملن. -نان اساتىن تۇركيانىڭ نارىعىمەن باسەكەلەسە المايتىنى انىق. ونىڭ ۇستىنە الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىسقا بايلانىستى، جارناما نارىعىندا دا ءبىراز قيىندىقتار بايقالۋدا. ايتسە دە، ماقسات تەك جاڭا جوبا جاساۋ ەمەس.
سونىمەن قاتار، كورەرمەندەردىڭ كوزايىمىنا اينالعان جوبالاردى جاڭا ساپادا جاڭعىرتۋ دا شىعارماشىلىق ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. ءبىز ءار تەلەماۋسىم سايىن جاڭا جوبالار مەن باعدارلامالارىمىز جايلى كورەرمەندى الدىن الا حاباردار ەتەمىز. ءبىراق، بىرنەشە اي بۇرىن جوسپارلارىمىزدى جاريا ەتە المايمىز. مەديانارىقتا بىزدەن باسقا دا تەلەارنالار بار، سول ءۇشىن كەي تەلەجوبالارىمىزدى قۇپيا ۇستايمىز.
- كوممەرتسيالىق جوبالاردان تۇسەتىن قارجىنى قانداي ماقساتقا پايدالاناسىزدار؟
- جالپى، مۇنداي جوبالاردىڭ قارجىسىن تەحنيكالىق قۇرال- جابدىقتارىمىزدى جاڭارتۋعا، قايتا جابدىقتاۋعا جۇمسايمىز. بۇگىنگى زامان - تەحنيكانىڭ قارىشتاپ دامىپ جاتقان زامانى. «نەگىزىندە تەليەۆيدەنيەگە قاجەتتى تەحنيكانى قول قويىپ، ساتىپ العان ساتتە ول ەسكىرەدى» دەگەن قاعيدا بار.
سەبەبى، ونى ورناتىپ، قىر-سىرىن مەڭگەرگەنشە، جاڭادان باسقاسى شىعىپ جاتادى. سوندىقتان، تەلەۆيدەنيە، راديو ۇنەمى جاڭارتۋدى تالاپ ەتەدى. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ ءاربىر وبلىس ورتالىعىندا فيليالدارىمىز بار، ولاردى دا تەحنيكالىق جاعىنان جابدىقتاپ، جاڭالاپ وتىرۋ قاجەت. ەنشىلەس تەلەارنالار، راديولار مەن ايماقتاعى فيليالداردى تەحنيكالىق جاعىنان قامتاماسىز ەتۋ، ماتەريالدىق بازاسىن نىعايتۋ، 3G، 4G جەلىسى ارقىلى تىكەلەي ەفيردە كورسەتۋ تاجىريبەسىن كۇشەيتۋ جۇمىستارى باستى نازاردا.
وتكەن جىلدىڭ وزىندە بىرنەشە ميلليون تەڭگەنىڭ جابدىقتارى ساتىپ الىنىپ، ءىرى تەلەكوپىرلەر وتكىزىلدى. جەر- جەردە HD- فورماتتا حابار تاراتۋعا كوشۋگە ءتيىسپىز، ول ءۇشىن تەحنيكالىق اۋىسىمعا نەگىز جاسالۋى قاجەت. الايدا، بۇل سالاعا قاجەتتى تەحنيكالىق ماماندار تاپشى. سوندىقتان، بۇل ماسەلە كەلەشەكتە ۇكىمەت دەڭگەيىندە شەشىمىن تابادى دەگەن سەنىمدەمىز.
- وسى جىلدار ىشىندە 900 دەن استام سەريا نەمەسە 50 گە جۋىق تەلەحيكايا ءتۇسىرىلىپتى. سوعان قاراماستان، شەتەلدىك سەريالداردان جۇرت كوز اشپاي كەتتى. مىسالى، «كوگىلدىر ەكراندا» «كەلىن» ءۇندى سەريالىنىڭ سوزىلعانىنا - 3 جىل...
- جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمدەي، مەنەدجمەنت تىلىندە «ماركەتينگتىك قادام» دەگەن ۇعىم بار. ەكىنشىدەن، ءبىز سول ارقىلى ءوز ارنامىزدى، وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋگە باعىتتالعان ءتول تۋىندىمىز -100 سەريالى «قارا شاڭىراق» تەلەحيكايامىزدى ناسيحاتتادىق. ادامي قارىم- قاتىناستى، ادامگەرشىلىكتى، دوستىقتى، ماحابباتتى ۇلگى ەتتىك. قايىن ەنە مەن كەلىن، اتا- انا مەن بالا، دوس پەن دوستىڭ، باۋىر مەن قارىنداستىڭ اراسىنداعى قارىم- قاتىناستاردى جىك- جىگىمەن سارالادىق. ادامگەرشىلىك، جاقسىلىق ۇلتقا، ناسىلگە بولىنبەيدى.
سول سياقتى، جاماندىق تا... كەزىندە ءۇندى تەلەحيكاياسىنداعى باستى رولدەردى سومداعان ارتىستەردى حالىقپەن قاۋىشتىرۋ ماقساتىندا ارنايى قازاقستانعا شاقىردىق. حان شاتىر مەن مەگا ورتالىقتا بولعان كەزدەسۋلەرگە 60 مىڭداي ادام كەلدى. ال 300 قوناق سىياتىن ستۋديامىزعا مىڭ ادام جينالدى، تەلەحيكايا كەيىپكەرىمەن سۋرەتكە ءتۇسىپ، قولتاڭبا العان حالىقتىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى. بۇل دا كورەرمەن ءۇشىن ءبىر مەرەكەلىك شاراعا اينالدى.
ەڭ باستىسى، وعان تانىمال ءۇندى اكتەرى سيدحارت شۋكحلا عانا ەمەس، «قارا شاڭىراقتا» ءۇش اعايىندىنىڭ رولدەرىن سومداعان قازاقتىڭ تانىمال اكتەرلەرى كەلدى. تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاعداي - ارنادا ەفيرگە شىعاتىن كوپتەگەن تەلەحيكايالار مەن ماڭىزدى جوبالار ورىس تىلىندەگى سۋبتيترمەن بەرىلىپ وتىرادى. سول ارقىلى، وزدەرىن قازاقستاننىڭ ازاماتىمىز دەپ سانايتىن باسقا ۇلت وكىلدەرى قازاق ءتىلدى باعدارلامالاردى سۋبتيترلى اۋدارمامەن كورۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە ەرەكشە قۇلشىنىس تانىتا باستاعانىن اڭعاردىق. ياعني، ءبىزدىڭ ارنا انا ءتىلىمىزدى ۇيرەنۋشىلەردى دە نازاردان تىس قالدىرمايدى دەگەن ءسوز. مۇنىمەن ارنانىڭ تاربيەلىك جانە اعارتۋشىلىق ءمانى ارتا ءتۇستى.
- جالپى، بۇگىنگى تاڭدا باعدارلامالاردىڭ قانشاسى كوشىرمە، ال قانشاسى ءتۇپنۇسقا؟
- باعدارلامالار 100 پايىز تەلەارنانىڭ ىشكى ءونىمى دەسەك، اسىرا ايتقاندىق بولار. وعان قارجىلىق تا، تەحنيكالىق تا مۇمكىندىگىمىز جەتپەيدى. سوڭعى 4 جىلدا اۋتسورسينگتىك كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ەرەجەلەرىن بەكىتتىك. ولارعا قويىلاتىن تالاپتاردى قاتايتتىق. شىعارماشىلىق جۇمىستاردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قوعامدىق كەڭەستىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە باسا نازار اۋدارۋدامىز. كەيبىر جوبالارعا بايقاۋ دا جاريالاپ ءجۇرمىز.
- تەلەۆيدەنيەدەگى باستى تۇلعا ەجەلدەن كاسىبي جۇرگىزۋشى بولىپ تابىلادى. ال ونداي ماماندار قالاي جانە قايدا دايارلانادى؟
- سىرت بەينە ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى ءتارىزدى. كەز كەلگەن ادام ءبىرىنشى كەزەكتە ادەمىلىكتى، كوركەمدىكتى ىزدەيدى. الايدا، اجارلى كوركەم جاننىڭ كاسىبي دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىن، بىلىمسىزدىگىن كورەرمەن ەشقاشان كەشىرمەيدى. سوندىقتان، تەلەارنا باسشىلىعى تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ كوركى مەن اقىل- ويىنا ايرىقشا ءمان بەرەدى. راس، ۇلتتىق ارنا جۇرگىزۋشىلەرىنە كوپتەگەن سىن- ەسكەرتپەلەر جاسالىپ جاتادى. مۇنداي سىن نەگىزسىز ايتىلمايدى.
سەبەبى، ءاربىر جۋرناليستىڭ كاسىبي دەڭگەيى، جوعارى تەلەجۇرگىزۋشى بولىپ قالىپتاسۋى ۇزاققا سوزىلاتىن ءۇردىس. وعان بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كەرەك. ولار ەفيرگە شىققانعا دەيىن دايىندىقتان وتەدى. ەفيرگە شىعىپ جۇرگەننىڭ وزىندە شەبەرلىك شىڭداۋ توقتاپ قالمايدى. مىسالى، رەيتينگى جوعارى بولىپ تۇرعان «ايتۋعا وڭاي» باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى بەيسەن قۇرانبەكتىڭ قازىرگى دەڭگەيگە جەتۋىنە جىلدار كەرەك بولدى. ءوزى قاتارلى جۋرناليستەردىڭ اراسىندا تەلەجۇرگىزۋشىلىكتى مەڭگەرىپ اكەتكەن جالعىز وسى بەيسەن عانا. سول سەكىلدى «الاڭدى» جۇرگىزەتىن نۇرمۇحامەت بايعارا دا ۇلكەن شىڭدالۋ مەكتەبىنەن ءوتتى. سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، تەلەجۇرگىزۋشى بولىپ قالىپتاسۋ ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى.
- جۇرگىزۋشىگە قويىلاتىن ارنايى تالاپتار، ورىندالۋعا ءتيىس شارتتار بار ما؟
- جۇرگىزۋشى ءوزىن ەشقاشان كورەرمەندەردەن، تىڭدارمانداردان بيىك ۇستاماۋى كەرەك، ولارمەن تەڭ دارەجەدە تۇرعانى ابزال. تەلەارنا الدىندا وتىرعان قاۋىمعا قۇرمەتى ايرىقشا سەزىلىپ تۇرۋى ءتيىس. سوندىقتان، تەلەجۇرگىزۋشىلەردى دايارلاۋعا ۇلكەن ءمان بەرىلەدى. «قازاقستان» رەسپۋبليكالىق تەلە- راديوكورپوراتسياسىنىڭ تالابى تاۋداي، قالامىن ۇشتايمىن دەگەن قايراتتى جاستارعا قاشاندا ەسىگى ايقارا اشىق. ول ءۇشىن ارا- تۇرا ءتۇرلى جاڭالىقتار مەن باعدارلامالاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرىنە كاستينگ جاريالانىپ، ىرىكتەۋ ءجۇرىپ وتىرادى.
قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ وسى زامانعى مەكتەبى مەن وزىندىك ءستيلى بىرتىندەپ قالىپتاسىپ كەلە جاتىر جانە بولاشاعى زور دەر ەدىم. كەز كەلگەن تەلەارنا ءوز جۇلدىزدارىن تاربيەلەۋگە بارىنشا تىرىسىپ باعادى. ءبىزدىڭ تەلەكورپوراتسيا دا وسى جولدا. رابيعا امانجولوۆا، ولاردان كەيىنگى تولقىننان ءلاززات تانىسباي، دانا نۇرجىگىت سەكىلدى تەلەجۇرگىزۋشىلەردى قازاق كورەرمەندەرى ۇمىتا قويعان جوق. «قازاقستان» تەلەارناسىندا سوڭعى ءۇش جىلدان بەرى تەلەجۇلدىزدار شوعىرى قالىپتاسىپ كەلەدى.
ماسەلەن، جاڭالىقتاردى جۇرگىزەتىن گۇلناز الىمگەرەيدى، لامبريان توپۋزيديستى، «تاڭشولپاننىڭ» جۇرگىزۋشىلەرى جانسەرىكتى، يرينانى بىلمەيتىن جان كەمدە- كەم. شىنىن ايتقاندا، ءقازىر تەك جاقسى جۋرناليست بولۋ ازدىق ەتەدى. تەلەۆيدەنيە سالاسىنا، ماسەلەن، مىقتى مەنەدجەرلەر كەرەك. الەمدەگى وزىق تەحنولوگيالاردى، جاڭاشىل جوبالار مەن ۇردىستەردى تەز قابىلداپ، قولدانۋ ءۇشىن ادامعا ءبىلىم مەن تاجىريبە قاجەت. سوڭعى ەكى جىلدا كورپوراتسيادان وننان استام قىزمەتكەر ەلباسىنىڭ «بولاشاق» حالىقارالىق باعدارلاماسى بويىنشا شەتەلدەرگە بارىپ، بىلىمدەرىن جەتىلدىرىپ كەلدى. ەندى تاعى ءبىرازى جاقىن كۇندەردە وقۋعا اتتانباق.
جۋرناليستەردى بەلگىلى ءبىر سالاعا مامانداندىرىپ دايارلاۋ ەجەلدەن الەمدە بار ءۇردىس. بىزدە دە ماماندانعان جۋرناليستەر بار، ءبىراق از. بۇل ىسپەن جۋرناليستەر دايارلايتىن جوعارى وقۋ ورىندارى اينالىسسا قۇبا- قۇپ. سوڭعى جىلدارى قول جەتكىزگەن تاعى ءبىر ترەند - جاڭالىقتار قىزمەتى تىلشىلەرى اراسىنان شەتتىلدى جۋرناليستەردىڭ قالىپتاسۋى. سونىڭ ارقاسىندا ءبىز ءوز سۇحباتىمىزدى اعىلشىن، فرانسۋز، نەمىس تىلدەرىندە الامىز.
بۇل بىزگە، بىرىنشىدەن، ارناعا كەلەتىن قوناقتاردىڭ ساپاسىن وزگەرتۋگە، ەكىنشى جاعىنان، جۋرناليستەردىڭ دايىندىق دەڭگەيىن كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ۇشىنشىدەن، كورەرمەننىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ اياسىن كەڭەيتە الدىق، جانە بىزگە دەگەن سەنىمىن نىعايتتىق. مەنىڭشە، ازىرگە مۇنداي ترەند وزگە ارنالاردا جوق.
وسىنىڭ ءبارى ءتول ارنانىڭ ءوز اۋديتورياسىن كەڭەيتۋگە جاساعان ناقتى قادامى بولىپ تابىلادى. دەگەنمەن، جاعدايدى نارىق انىقتايتىن زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. سول سەبەپتى، ازىرگە بىزدە ميلليونەر جۇرگىزۋشىلەردى شىعاراتىنداي نارىقتىق ورتا قالىپتاسقان جوق. ءتىپتى كەيدە جۋرناليستەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن شەشۋگە كەلگەندە قاۋقارسىزبىز.
- ۇلتتىق ارنا الەمدىك دەڭگەيدەگى ارنالارمەن تەرەزەسى تەڭ تۇرۋى ءۇشىن قانداي ىستەر اتقارىلۋدا؟
- تەلە- راديوكورپوراتسيانىڭ جۇمىسىن الەمدىك تالاپتارعا ساي ەتۋ ماقساتىمەن 2014 -جىلى «قازاقستان» ر ت ر ك ا ق ديرەكتورلار كەڭەسى جانىنداعى ساراپتامالىق- كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەس قۇرىلىپ، ونىڭ I- وتىرىسى ءوتتى. وعان بىلىكتى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساراپشىلار - حالىقارالىق تەلە- راديوتاراتۋشىلار اسسوتسياتسياسىنىڭ باس ديرەكتورى سايمون سپەنسۆيك، «رەسەي راديوسى» مەملەكەتتىك راديوتاراتۋشى كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى ۆياچەسلاۆ ۋمانوۆسكيي مەن BBC Advertising ايماقتىق وكىلدىگىنىڭ باسشىسى سەرگەي ستانوۆكين قاتىسىپ، مەديا جانە كوممۋنيكاتسيالار سالاسىنا قاتىستى ءبىرقاتار ماسەلەلەر تالقىلاندى. ونىڭ ىشىندە كەڭەس مۇشەلەرىمەن ءوزارا قارىم- قاتىناس ورناتۋ باعىتتارى، مەديا- اكتيۆتەردى باسقارۋ سالاسىنداعى حالىقارالىق تاجىريبەدەگى وزىق ۇلگىلەر، بيزنەس- ۇدەرىستەرىن جەتىلدىرۋ، تەحنيكالىق جانە اقپاراتتىق جاڭارتۋ مەن «قازاقستان» ر ت ر ك» ا ق قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ جايلارى ورتاعا سالىندى.
مۇنىڭ بارلىعى جۇمىستى الەمدىك ستاندارتتارعا جاقىنداتۋدىڭ العاشقى قادامى دەپ ايتار ەدىم. سونىمەن قاتار، كۇندەلىكتى جۇمىس بارىسىندا كومەككە جۇگىنەتىن كەڭەسشىلەرىمىز بار. ولاردىڭ اقىل- كەڭەسىنەن، تاجىريبەسىنەن كورەرمەندەر ۇتپاسا، ۇتىلمايدى. جاس جۋرناليستەردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ، الەمدىك دەڭگەيگە جاقىنداتۋ ءۇشىن كورپوراتسيا ەسەبىنەن وتاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن وقىتۋ باعدارلامالارى، سونداي- اق، تەلە- راديو سالاسىنداعى وزىق تاجىريبەنى زەردەلەۋ ماقساتىندا الەمدەگى ۇزدىك تەلە- راديوكومپانيالارمەن تاعىلىمدامادان ءوتۋ، ءوزارا تاجىريبە الماسۋ بويىنشا ءىس- شارالار جۇيەلى جۇزەگە اسىرىلۋدا.
اتاپ ايتقاندا، 2013 -جىلى 449 قىزمەتكەر بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ، 7 قىزمەتكەر لوندون قالاسىندا BBC Aكادەمياسىندا جانە 1 قىزمەتكەر ماسكەۋ قالاسىندا ۆگترك ۆيزارت اقب تاعىلىمدامادان وتسە، 2014 -جىلى 334 قىزمەتكەر وقۋ كۋرستارىنا قاتىستى، نيۋ- يورك كينو ونەرى اكادەمياسىندا 2 قىزمەتكەر تاعىلىمدامادان، ال 6 قىزمەتكەر Russia Today تەلەكومپانياسىندا ءىس- تاجىريبەدەن ءوتتى.
- وسىنىڭ بارىنەن وتباسىڭىزعا قالاي ۋاقىت تاباسىز؟
- باقىت ەسىمدى قىزىم، كۇيەۋ بالام، لاقتىڭ اسىعىنداي ءۇش بىردەي جيەن نەمەرەم بار. جۋىردا عانا 5 جاسقا تولعان نەمەرەمدى سۇندەتكە وتىرعىزىپ، كىشكەنتايىمىزدىڭ تۇساۋىن كەستىك. وسىلايشا، بالاپاندارىمىز تاعى ءبىر بەلەسكە قادام باسقاندا ارقا- جارقا كۇي كەشىپ جاتقان جايىمىز بار. جالپى، ادام باقىتتى الىستان ىزدەمەۋ كەرەك. قاجەت كەزدە سىر بولىسەتىن ادال دوستارىڭنىڭ بولۋىنىڭ ءوزى باعا جەتپەس بايلىق ەمەس پە؟ كاسىبي بىلىكتىلىگىم مەن ىزدەنىسىمە قولداۋ كورسەتكەن ءارى جۇمىس ىستەۋىمە مۇمكىندىك بەرىپ، سەنىم ارتقان باسشىلارىما دەگەن قۇرمەتىم دە ءومىرىمنىڭ مانىمەن وزەكتەس.
