ۇلتىمىزدىڭ اسىق ويىنى - ءتالىم-تاربيەنىڭ كوزى

استانا. قازاقپارات - قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى - سان قىرلى، مازمۇنعا باي قازىنالاردىڭ ءبىرى. ولار ادام كوڭىلىن كوتەرىپ، ويىن ساۋىقتىق قانا ءرول اتقارىپ قالماستان، دەنەنىڭ شىنىعۋىنا، ەپتىلىك، كۇش- قايرات تۇرلەرىنىڭ قالىپتاسىپ، اقىل-ويدىڭ جەتىلۋىنە عاسىرلار بويى يگىلىكتى اسەر ەتىپ كەلگەن.

ۇلتتىق ويىندارىمىزدىڭ تاربيەلىك ءمانى، بىرلىك پەن ىنتىماق جولىن دامىتۋدا دا ماڭىزى زور. بۇل جولى ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، اسىق جانە اسىق ويىندارى تۇرلەرىنىڭ ماڭىزدىلعى جايىندا بولماق.

 اسىق ويىندارى تۋرالى ءسوز ەتۋدەن بۇرىن، قازاق حالقىنىڭ اسىققا دەگەن ايرىقشا كوزقاراسىن ايتا كەتكەن ورىندى. اسىق تۋراسىندا ۇلتىمىز ونى مالدىڭ، اڭنىڭ جاي عانا ءبىر سۇيەگى رەتىندە قاراماعان. وعان بايلانىستى ەجەلدەن ايتىلىپ كەلە جاتقان ىرىمدار بار. ماسەلەن، «التى جىل اش بولساڭ دا، اسىق مۇجىمە» دەپ كىشكەنتاي بالالارعا اسىق ەتىن جەگىزبەگەن. قاسقىردىڭ اسىعىن وزىڭمەن بىرگە الىپ جۇرسەڭ ءتىل- كوزدەن، ۇشىقتان امان- ەسەن بولاسىڭ. اتىس- شابىس بولىپ كەتسە، وق تا تيمەيدى دەگەن ىرىم بار. ءتىپتى، ءالى كۇنگە دەيىن ادامدار سىرتتا جۇرگەندە وقىس ۋاقيعا بولسا، امان قالاسىڭ دەپ سەنەدى.

 تىلدىك قولدانىسقا تەرەڭ سىڭگەن، ەجەلگى زاماندا حان سايلاۋدان باستالعان «قوي اسىعى دەمەڭىز، قولايىڭا جاقسا ساقا عوي» نەمەسە «اسىعى الشىسىنان ءتۇستى»، «بۇگە- شىگەسىنە دەيىن انىقتاۋ».. . ت. ب. تىركەستەر تەگىننەن تەگىن ايتىلماسا كەرەك.

 سونداي- اق قازاق جۇرتىندا اسىق ءۇيىرىپ بولجايتىن ەسكىلىكتى نانىم بار. بۇكىل تىنىس- تىرشىلىگى قوراداعى مالمەن ەتەنە بولعان حالقىمىز اسىقتىڭ قالاي ءتۇسۋىن دە سول ءتورت تۇلىك مالىنىڭ بەلگىسى دەپ قاراعان. ماسەلەن شىك - ۇساق مال شوپان اتا مەن شەكشەك اتانىڭ تۇلىكتەرى قوي مەن ەشكىنىڭ، بۇك - زەڭگى بابانىڭ تۇلىگى سيىردىڭ، تايكە - قامبار اتانىڭ تۇلىگى جىلقىنىڭ، الشى - ويسىل قارانىڭ تۇلىگى تۇيەنىڭ، بالاماسى دەپ، ۇيىرگەن اسىقتىڭ تۇسۋىنە قاراي الداعى ۋاقىتتىڭ مالدىڭ قاي تۇلىگىنە ءتيىمدى بولاتىنىن بولجايدى. ال اسىق ارقىلى بال اشۋ ماقساتىمەن جولاۋشىنىڭ جولىنان، جوق ىزدەگەن جوقشىنىڭ سوڭىنان، اڭشىنىڭ ولجاسىنان، قۇرعان قاقپاننىڭ قانىنان حابارى دەپ تىلەك ءسوز ايتىپ، اسىق ءۇيىرىپ بولجاعان. ارينە، اسىق الشىسىنان جاتسا، ول جولاۋشىعا اق جول، اڭشىعا قان بولعان قانجىعا، ويعا العان ءىسىنىڭ وڭعا باساتىنىن شامالاپ وتىرعان. سوندىقتان دا الشىسىنان تۇسكەن اسىق جوعارى باعالانىپ كەلگەن. قىسقاسى وسى تەكتەس، اسىققا بايلانىستى ۇلتىمىزدىڭ نانىم سەنىمى، ىرىمدارى كوپ بولعان.

«سەگىز ۇلىم ءبىر توبە، ەرتوستىگىم ءبىر توبە» دەمەكشى، قازاق حالقىنىڭ مال مەن اڭنىڭ باسقا سۇيەكتەرىنە دەگەن قۇرمەتى ءبىر توبە بولسا، اسىققا دەگەن قۇرمەتى دە الابوتەن. بۇنىڭ ءبارى ارينە، وتكەن كۇننىڭ بولعان جانە بولىپ كەلگەن اسىققا دەگەن كوزقاراستارى.

 ال ءبىزدىڭ ەلدە بۇگىنگى كۇندە اسىقتىڭ ويىندارى جاقسى دارىپتەلۋ ۇستىندە. ول ءۇشىن جىل سايىن عانا ەمەس، اي نەمەسە ماۋسىم سايىن ارنايى تۋرنيرلەر ۇيىمداستىرىلىپ، ءار جىل سايىن 9-10 جارىس وتكىزىلىپ كەلەدى.

اسىق ويىنى ەجەلدەن كەلە جاتقان ۇلتتىق ويىنىمىز، ءارى اسا كوپ شىعىندى قاجەت ەتپەيتىن، ادامدى ەپتىلىككە باۋليتىن ويىن ءتۇرى. سوندىقتان ونى دامىتۋ ماڭىزدى بولۋدا. جىل سايىن ەل ىشىندە اسىق ويىنى جارىستارىن كوپتەپ ۇيىمداستىرۋدىڭ ءوز ماقساتى بار. ول، بىرىنشىدەن، جاستاردى سپورتقا باۋلۋ بولسا، ەكىنشىدەن ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ۇلتتىق ويىندى قايتا جانداندىرۋ.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى «اسىق اتۋ» فەدەراتسياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى جومارت سابىرجان ۇلى ەلىمىزدە اسىق ويىنىنىڭ بىرتىندەپ دامىپ، بۇقارالىق سيپات الىپ كەلە جاتقاندىعىن ايتادى.

«سپورتتىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى اۋەسقويلىقتان باستالادى. ءبىراق قاي سپورت تۇرىنەن بولماسىن، بالا كەزىنەن باستاپ اينالىسقان دۇرىس. قازىر اۋەسقوي اسىق اتۋشىلار كوبەيىپ، اراسىنان مەرگەندەر شىعىپ كەلەدى. اسىق ويىنى بۇقارالىق سيپات الدى دەۋگە بولادى. ەل بويىنشا اسىق ويناۋمەن اينالىساتىن بالالاردىڭ سانى 1600 دەگەن ساناق بار. ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن، ونى الدا انىقتايتىن بولامىز. قازاقستان بويىنشا 73 سەكسيا بار. الداعى ۋاقىتتا 8 وبلىستان ورتالىقتار اشىلماق. جاقىندا قوستانايدا اسىق اتۋدان قازاقستان چەمپيوناتىن وتكىزدىك»، - دەيدى جومارت سابىرجان ۇلى.

 ونىڭ ايتۋىنشا، استانا كۇنىنە وراي ۇيىمداستىرىلعان اسىق ويىنىنان حالىقارالىق جارىسقا موڭعوليا، قىرعىزستان، تاجىكستان ەلىنەن مەرگەندەر شاقىرىلدى. قازىر اتالعان ەلدەردە اسىق اتۋ وزىنشە دامىعان. ءتىپتى، قىرعىزستاندا اسىق ويىنىن مەكتەپكە دەيىن كىرگىزىپ ۇلگەرگەن. ەل ىشىندە سپورت شەبەرى، سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەر دەگەن سياقتى دارەجەلىك اتاقتار، سەرتيفيكاتتار بەرىلەدى ەكەن. اسىقتى «شاعايىن» دەپ اتايتىن موڭعولدار اسىق ويىنىن الدەقاشان يۋنەسكو-نىڭ قورعاۋىنا كىرگىزىپ تاستاعان. ولار اسىق ويىنىن وزدەرىنىڭ ەڭ بەدەلدى ويىن ءتۇرى رەتىندە قارايدى ەكەن.

استانا كۇنىنە ورايلاستىرعان جارىسقا قاتىسىپ جاتقان، اسىقتى «اشىح» دەپ اتايتىن تاجىك جۇرتى دا اسىق ويىنىن دامىتۋعا تالپىنۋ ۇستىندە. ال وزبەك، تۇرىك سياقتى ەلدەردە دە اسىق ويناۋ كەڭ تاراعان. ءبىراق بۇل ويىن ءتۇرىن دامىتۋدى ولار ەندى عانا قولعا الا باستاپتى.

«اسىق ويىنىن دامىتۋ تەك ءبىزدىڭ عانا ەمەس، كوشپەندى جانە تۇركى تەكتى ەلدەردىڭ ءبىرازىنىڭ نازارىندا بولعاندىقتان، الداعى ۋاقىتتا ازيا چەمپيوناتىن وتكىزۋ باستى جوسپارىمىزدا تۇر»، - دەپ قوستى «اسىق اتۋ» فەدەراتسياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى.

اسىق اتۋ وتكەن زاماندا بالالاردىڭ ويىنى سانالاتىن. ۋاقىت وتە كەلە بۇل ويىنمەن ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن اينالىساتىن بولادى.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بىزدەن وزگە ءبىراز ەلدەر ويىننىڭ بۇل ءتۇرىن دامىتۋعا بارىنشا تالپىنۋدا. ويتكەنى اسىق ويىنىنىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى ادامدى شەبەرلىككە، سەرگەكتىككە باۋليتىن تاماشا سپورت ەكەنىنە بارلىعىنىڭ كوزى جەتىپ وتىر. بۇل ءبىزدىڭ عانا پىكىرىمىز ەمەس، وسى ويىننىڭ باس- قاسىندا جۇرگەن سپورت ماماندارىنىڭ پىكىرى. سول سەبەپتى اسىق ويىنىنان الىس بولماعانىمىز ابزال.

 بەيسەن سۇلتان ۇلى