ەلباسى حالىقتى ەڭ دامىعان مەملەكەتتەر قوعامداستىعىنا سەنىممەن باستاپ بارادى - ق. توقايەۆ
«قازاقپارات» ح ا ا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياسي قىزمەتىنە ارنالعان ماقالا ءماتىنىنىڭ تولىق نۇسقاسىن جاريالايدى.
الىپ
قاي كەزەڭدە بولماسىن ۇلى ادامداردىڭ ءومىر جولى تاريحشىلاردىڭ دا، جۋرناليستەردىڭ دە، ءتىپتى، قاراپايىم ادامداردىڭ دا نازارىن اۋدارتىپ، جان- جاقتى زەردەلەنىپ كەلگەن. ويتكەنى، حالىقتىڭ تاعدىر- تالايىنا ىقپال ەتكەن ادامنىڭ جەتىستىككە جەتۋ سىرىن اركىمنىڭ بىلگىسى كەلەتىنى داۋسىز. سوڭعى جىلدارى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ تۋرالى شىققان كىتاپتار مەن ماقالالار از ەمەس، بۇل ەڭبەكتەردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ەلباسىمىزدىڭ بىرەگەي تۇلعاسىن كورسەتەتىن قۇندى دۇنيەلەر.
الايدا، وتانداستارىمىز بەن شەتەلدىك وكىلدەردىڭ كوكەيىندەگى سان الۋان سۇراقتارعا تەك مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى عانا مەيلىنشە تولىق جاۋاپ بەرە الاتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان دا، مەنىڭ ويىمشا، پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ تانىمال جۋرناليست ساۋىتبەك ابدراحمانوۆپەن جاندى سۇحبات تۇرىندە قۇرىلعان «ءومىر وتكەلدەرى» اتتى جاڭا ەڭبەگىنىڭ قۇندىلىعى ەرەكشە. بۇل - قازاقستان حالقىنىڭ يگىلىگى مەن بەدەلى جولىنداعى ەلباسىنىڭ الىپ ەڭبەگىنىڭ ماڭىزىن پاش ەتەتىن اسا قىزىقتى دا مازمۇندى كىتاپ.
ەلباسىنىڭ سوقپاقتى جولى
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ وزىنە عانا ءتان فيلوسوفيالىق تەرەڭدىكپەن، سونداي- اق تابيعي قاراپايىمدىلىقپەن ءوزىنىڭ ءومىرباياندىق ەڭبەگى تۋرالى بىلاي دەيدى: «ءومىر جولىم توسەلگەن تاقتايداي تەگىس بولعان جوق، الدىمنان تالاي كەدەرگىلەر كەزدەستى، ولاردىڭ كەيبىرىن زامان قويدى، كەيبىرىن قوعام قويدى، كەيبىرىن ادام قويدى. شۇكىرشىلىك، بارىنەن دە ءوتىپ، بۇگىنگى كۇنگە جەتىپ وتىرمىن. قازاقستان حالقىنىڭ الەمدىك وركەنيەت كوشىنە قۋاتتى مەملەكەت كۇيىندە، حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ سىيلى مۇشەسى رەتىندە، بۇگىنى باقىتتى، ەرتەڭى ەڭسەلى ەل رەتىندە قوسىلعانىن كورىپ وتىرمىن. مىڭ تاۋبە!».
الەمدىك تاريح شىنايى كوشباسشىلار كەلەشەگى زور مىندەتتەر مەن ماقساتتاردى دۇرىس قويا ءبىلۋ، بارلىق قيىندىقتار مەن توسقاۋىلدارعا قاراماستان، ولاردى ىسكە اسىرۋعا كۇش سالۋ، حالىققا سەنىم ۇيالاتىپ، ۇلتتى دامۋدىڭ جاڭا بەلەستەرىنە باستاۋ سياقتى بىرەگەي قابىلەتتەرمەن دارالاناتىندىعىن كورسەتىپ وتىر.
جاراتۋشى ستراتەگكە ءتان مۇنداي قاسيەتتى كەز كەلگەن ساياساتكەر مەن مەملەكەت باسشىسىنا دارىتپاعان، شىنايى ستراتەگيالىق ويلاۋ قابىلەتىنە يە كوشباسشىلاردىڭ تاپشىلىعى، وكىنىشكە قاراي، ەرەكشە سەزىلەتىن قازىرگى الەمدە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز سيرەك قۇبىلىس بولىپ تابىلادى. ءبىراق، تابيعاتتىڭ بەرگەنى ءوز الدىنا، كوشباسشىعا ءتان دارىن ءومىردىڭ بەل- بەلەستەرى مەن ساياسي كۇرەستەردە شىڭدالادى. ال مۇنداي جاعدايلار نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ومىرىندە از بولعان جوق.
ول اكە- شەشەنىڭ ماحابباتى مەن سوعىستان كەيىنگى اۋىل ءومىرىنىڭ قيىندىقتارىن سەزىنىپ وسكەن تۋعان ۇيىنەن جاسوسپىرىم شاعىندا جىراققا كەتتى. ول قازاقتار ءۇشىن ۇيرەنشىكتى ەمەس مەتاللۋرگيا سالاسىندا، مۇلدە جاڭا مادەني- پسيحولوگيالىق ورتادا ءبىلىم الا باستادى. سول جىلدارى كوپتەگەن ادامدار ءۇشىن تۇسىنىكسىز جانە كەلەشەگى بۇلىڭعىر بولىپ كورىنگەن بۇل جاعداي ەلباسىنىڭ قالىپتاسۋىندا شەشۋشى ءرول اتقاردى. بولاشاق مەملەكەت باسشىسى رەتىندەگى ونىڭ ءبىتىمى ەنجارلىق پەن تامىر- تانىستىقتان ادا، ال ادامداردى ىسكەرلىك جانە ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى بويىنشا ءادىل باعالاعان ەڭبەك ۇجىمىندا شىڭدالدى. ەلباسى قىزمەت جولىن وسىلاي باستادى، ىقپالدى تۋىستارىنىڭ قامقورلىعىنسىز «ءوزىن ءوزى قالىپتاستىرىپ»، تاريحتى جاساۋشى ساياساتكەر رەتىندە شەتەلدە كەڭىنەن تانىمال بولدى. ەلباسى سول ءۇشىن دە زور قۇرمەتكە لايىق.
ءبىراق، الدا تاباندى ەڭبەككە، باسقارۋدىڭ ەسكىرگەن ادىستەرىنەن ارىلۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ازاپتى ويلارعا، داۋقۇمارلار مەن قاسكۇنەمدەرگە قارسى قىزۋ كۇرەسكە، «قايتا قۇرۋ باستىق سىماقتارىنان» تۇڭىلۋگە، تۋعان جەردىڭ قامى ءۇشىن تەرەڭ الاڭداۋشىلىققا، توقىراۋ ينەرتسياسىن تايسالماي ەڭسەرۋگە جانە تەڭدەسسىز رەفورمالارعا تولى تۇتاس ءومىر تۇردى. بۇل ەلباسىنىڭ وسىنداي قۇبىلمالى دا قاۋىپتى الەمدە حالىق تاعدىرى ءۇشىن وزىنە تاريحي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەگەن سوقپاقتى جولى ەدى.
بۇگىنگى كۇننىڭ بيىگىنەن ءبىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ك س ر و كۇيرەگەن قيىن- قىستاۋ ساتتە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋعا اسا جوعارى جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، بەلگىلى ساياساتكەرلەردىڭ سان ءتۇرلى جەلىكپە سوزدەرىنە قاراماستان، تابىستى مەملەكەت قۇرۋ جولىندا كەزدەسكەن بارلىق كەدەرگىلەردى اسقان شەبەرلىكپەن ەڭسەرگەنىنە كوز جەتكىزە تۇسەمىز. كۇردەلى دەموگرافيالىق احۋال، شەكارانىڭ رەتتەلمەۋى، اسا قيىن ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ بولۋى سەبەپتەرىنەن قازاقستانعا تولىققاندى مەملەكەتتىلىك بەرۋدەن باس تارتىلعانى بەلگىلى. وعان قوسا، ساياسي ەليتالاردىڭ الدىن الا بولجامسىزدىعىنان ءبىرقاتار پوست كەڭەستىك رەسپۋبليكالار ءۇشىن سول كەزەڭ ناعىز زۇلماتقا اينالعان ەدى.
«وسىنداي تۇستا مەن ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ تاعدىرى تۋرالى، ءوز حالقىمنىڭ ەرتەڭگى كۇنى تۋرالى ويلانۋعا، تولعانۋعا ءتيىستى ەدىم. ەكونوميكاعا قولايلى جاعداي جاسالۋى ءۇشىن، ەلىمىزدەگى كوپ ۇلتتى جۇرتشىلىقتىڭ تىنىشتىعى ءۇشىن ك س ر و- نى قايتا وزگەرتىپ قالىپتاستىرۋعا، ونى شىن مانىندەگى ەگەمەن ەلدەردىڭ وداعى رەتىندە جاڭاشا قۇرۋعا قولدان كەلگەنىنشە ارەكەت ەتتىك. بۇل ساياساتتان ءبىز ۇتتىق. سەبەبى، ەشكىم بىزگە ىشىمىزدە دە، سىرتىمىزدا دا ايىپ تاعا المادى. ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزدى داۋ- دامايسىز جاريالادىق»، - دەپ ەسكە الادى اۆتور.
تاۋەلسىزدىك العان كەزدىڭ وزىندە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى كوپتەگەن ساياساتكەرلەردىڭ ءتىسى باتپايتىن ىستەردى جۇزەگە اسىرا الدى، ول قيىن احۋالدى وزگەرتىپ، كەمشىلىكتەردى ارتىقشىلىقتارعا اينالدىرىپ، قاتىپ- سەمىپ قالعان ساياسي جۇيەنىڭ تار ءورىسى مەن كونە ەكونوميكادان ءوسىپ شىققان حالىقتىڭ ويلاۋ جۇيەسىن وزگەرتە ءبىلدى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ شىنايى كوشباسشىلىعىنا سەنگەن جاڭا قۇرىلعان ەلدىڭ ازاماتتارى نارىقتىق ەكونوميكاعا، ساپالى ءبىلىم مەن كۇشتى باسەكەلەستىككە مۇلدەم بالاما جوق ەكەنىن ءتۇسىندى. تەحنولوگيالىق توڭكەرىستەر مەن ساياسي دۇربەلەڭدەر داۋىرىندە بەدەلدى ۇلتقا اينالعىمىز كەلسە، تىنباي ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك، ءبىراق مۇنى اقىلمەن، ەكونوميكانى رەفورمالاپ، مەملەكەتتى بايىتا وتىرىپ جاساۋعا ءتيىستىمىز.
بۇل ورنىقتى ەكونوميكا، ۇلتارالىق كەلىسىم جانە حالىقتىڭ ءال- اۋقاتى نەگىزىندە «قازاقستاندىق مودەل» قۇرا بىلگەن ءبىزدىڭ ەلباسىمىزدىڭ ۇستانىمى دەۋگە بولادى. سوندىقتان دا، ەلباسى حالىقپەن سۇحباتىندا جاۋاپكەرشىلىككە، جاڭاشىلدىققا جانە ەڭبەككە باسا نازار اۋدارادى. جاستار ەلباسىنىڭ ەرەكشە قامقورلىعىندا، ول جاستارعا باستى باسىمدىقتى - وقۋ جانە بولاشاق جولىندا ءبىلىم الۋ دەپ ايقىنداپ بەردى. ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندەگى زياتكەرلىك مەكتەپتەر، «بولاشاق» باعدارلاماسى، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەت ەلباسىنىڭ ستراتەگيالىق ويلاۋ قابىلەتى مەن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە دەگەن اكەلىك قامقورلىعىنىڭ ايقىن كورىنىسى.
پوست كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەڭ تابىستى مەملەكەت قۇرىلىسى جوباسىنىڭ اۆتورى ن. نازاربايەۆ ءوز كىتابىندا ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن نەگىزگە العان قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ ءمانىن بارىنشا انىق كورسەتىپ بەرەدى: «ءبىز اۋەلدەن ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدى باتىستىق دەموكراتيا قاعيداتتارىنا نەگىزدەپ، الدىڭعى قاتارلى ازيالىق مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەسىن جانە ەلىمىزدەگى كوپءتىلدى، كوپ ءدىندى قوعامنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ قۇرۋدى ويلاستىرعان ەدىك. سول ويىمىزدى ورىنداۋعا سىرتقى ساياساتىمىزدى ورايلاستىرا الدىق.
قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋعا الەمدىك قاۋىمداستىقپەن ىقپالداستىقتى كۇشەيتۋدى قۇرال ەتىپ قولدانا بىلدىك. حالىقارالىق بەدەل دەگەن ساليقالى سىرتقى ساياسات پەن دايەكتى ىشكى دامۋدىڭ جيىنتىعى. ءبىز سوعان قول جەتكىزدىك. بۇل - ءبىزدىڭ ۇلكەن تابىسىمىز» .
پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ بەدەلى تاڭدانارلىق فەنومەننىڭ نەگىزىن قۇرايدى: ونىڭ بارلىق باستامالارى مەن ۇسىنىستارى زاماناۋي حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ ىقپالدى فاكتورىنا اينالدى، جاھاندىق سيپاتقا يە بولدى. ەلباسى ادامزات تاريحىنا بۇكىل الەمدىك يادرولىق قارۋعا قارسى قوزعالىستىڭ كوشباسشىسى رەتىندە ەندى، مۇنداي قۇرمەتتى مارتەبەگە ءبىر دە ءبىر مەملەكەتتىڭ باسشىسى لايىقتى بولماعان. ازياداعى ءوزارا ءىس- قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرى - بىرەگەي فورۋمدار، ولاردىڭ تىكەلەي اۆتورلىعى الەم كارتاسىنداعى جاڭا مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆقا تيەسىلى. حالىقارالىق قوعامداستىق ونىڭ ت م د- نىڭ باستاۋىندا تۇرعانىن، ش ى ۇ قۇرۋعا اۋقىمدى ۇلەس قوسقانىن جاقسى بىلەدى.
قازاقستان شەكاراسىن زاڭدىق تۇرعىدان رەسىمدەۋ ەلباسىنىڭ تاريحي ەڭبەگى بولىپ تابىلادى. كىتاپ اۆتورىنىڭ ءوزى ءدال ەسكەرتكەنىندەي، «شەكارانى تاسپەن قورشاماۋ كەرەك، شەكارانى دوسپەن قورشاۋ كەرەك». پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ 2010 - جىلعى ءساۋىر ايىنداعى قىرعىزستانداعى وتكىر ساياسي داعدارىستى شەشۋدە باستى بىتىمگەرشىلىك ءرول اتقاردى. قازاقستان باسشىسىنىڭ حالىقارالىق بەدەلى ۋكرايناداعى كۇردەلى قاقتىعىستاردى رەتتەۋ جونىندەگى ماڭىزدى ارالىق ميسسيانى ورىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەلباسى ون جىلدىق ۇزىلىستەن سوڭ استانادا ە ق ى ۇ ءسامميتىن وتكىزۋگە جانە ەۋرازيالىق قاۋىپسىزدىك دەكلاراتسياسىن قابىلداۋعا قول جەتكىزە الدى. سوناۋ 1994 - جىلى ەۋرازيالىق وداق تۋرالى يدەيانى ايتا وتىرىپ، 20 جىلدان سوڭ ەلباسى بۇل وداقتى مۇلدەم جاڭا گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق جاعدايلاردا قۇرۋعا قول جەتكىزدى. شىن مانىسىندە، ول ەلدى سىرتقى قاتەرلەردەن قاۋىپسىزدەندىردى، جاسامپاز رەفورمالار ءۇشىن جاعداي جاسادى.
ساياسي تۇراقتىلىق، ويلاستىرىلعان رەفورمالار جانە جاۋاپتى سىرتقى ساياسات ەل ەكونوميكاسىنا پوستكەڭەستىك ەلدەر كەڭىستىگى ءۇشىن تەڭدەسسىز ينۆەستيتسيالار اعىنىن (200 ميلليارد دوللارعا جۋىق) قامتاماسىز ەتتى. قازاقستان كوشباسشىسىنا ءىرى حالىقارالىق ينۆەستورلار سەندى، ولار قارجى قاراجاتتارىنان باسقا الدىڭعى قاتارلى تەحنولوگيالار مەن مەنەدجمەنتتى ەنگىزدى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ جاڭا كىتابىن وقىعان كەزدە ءوز ەلىن قيراعان پوستكەڭەستىك ۇيىندىدەن كوتەرگەن، ونى تۇراقتى دامۋ جولىنا سالعان جانە قازاقستاندى حالىقارالىق دارەجەدەگى ىقپالدى ويىنشىعا اينالدىرعان كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى مارتەبەسىمەن اۆتوردى الەمدىك ساياساتتىڭ بيىك شىڭىنا الىپ كەلگەن بۇكىل ءومىر جولى كوز الدىڭا كەلەدى. سوندىقتان بۇكىل الەم وتكەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋداعى رەفورمالار باعدارىنىڭ جاپپاي قولداۋعا يە بولۋىن قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ءوز ەلى مەن الەمدىك قوعامداستىقتىڭ يگىلىگى جولىنداعى قىزمەتىنىڭ زاڭدى ناتيجەسى رەتىندە قابىلدادى.
اۋقىمدى ترانسفورماتسيالار قارساڭىندا
سونىمەن بىرگە «ءومىر وتكەلدەرى» كىتابى وتكەن كەزەڭدى بايانداسا دا، بولاشاققا ارنالعان ەڭبەك بولىپ سانالادى. وتكەنگە سىن كوزبەن قاراماي، جارقىن بولاشاققا ۇمىتپەن قاراۋ قيىن، بۇل ومىرلىك اكسيوما. بۇل كىتاپ ەلباسى قالىپتاستىرعان رەفورمالار اياسىندا ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تۋرالى ويلارعا ءنار بەرەدى.
قازاقستانعا ۇلت جوسپارىن ۇسىنا وتىرىپ، پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ زامانىنا ساي كورنەكتى رەفورماتور رەتىندەگى ءوزىنىڭ رەنومەسىن بەكىتە ءتۇستى، ول مەملەكەتىمىزدىڭ الداعى بىرنەشە جىلدارعا ارنالعان اۋقىمدى دامۋ بولاشاعىن ناقتى سۋرەتتەپ بەردى. مازمۇنى بىرەگەي «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسى، ەلىمىزدى جاڭعىرتۋعا باسىمدىق بەرە وتىرىپ، داعدارىسقا قارسى شارالاردى قامتيتىن «نۇرلى جول» ستراتەگياسى، سونداي- اق ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى ساپالىق تۇرعىدان جاڭارتاتىن بەس ينستيتۋتتىق رەفورما جانە ولاردى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى 100 ناقتى قادام جاڭا باعداردىڭ ماتريتساسىن قۇرايدى. سوڭعى عاسىرلار شيرەگىندە مۇنداي تۇبەگەيلى وزگەرىستەر الەمدەگى ەلدەردىڭ ءبىر دە بىرىندە جۇزەگە اسپاعان. سونداي- اق پرەزيدەنتتىڭ رەفورمالارى حالىقارالىق مانگە يە، ويتكەنى، ولار جاھاندىق اپاتتار جاعدايىنداعى داعدارىسقا قارسى ءتيىمدى شارالاردىڭ جانە جەدەل دامۋدىڭ كورنەكى ۇلگىسى بولىپ تابىلادى.
قازاقستان وسپەلى جاھاندىق باسەكەلەستىك كەزىندە كۇردەلى گەوساياسي جاعدايلاردا وتەتىن اۋقىمدى ترانسفورماتسيالاردىڭ قارساڭىندا تۇر. ءبىزدىڭ كوشباسشىمىز «21 - عاسىردا جەڭىل جەلپى ءجۇرىپ ءوتۋ» بولمايتىنىن ەسكەرتە وتىرىپ، بارشا ۇلتتى ناق وسى قاتال باسەكەلەستىككە دايىنداپ وتىر. ءبىزدىڭ ۋاقىتتىڭ پاراديگماسى وسىنداي. قازاقستاننىڭ د س ۇ- عا كىرۋى - ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ۇلكەن جەڭىسى، ءبىراق بۇل ارقانى كەڭگە سالۋعا ەمەس، قايتا الەمدىك نارىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن تىنىمسىز ەڭبەك ەتۋگە باستاۋى قاجەت. ەلباسى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا (ە ى د ۇ) كىرۋى جونىندە كۇردەلى مىندەت قويىپ وتىر، بۇل ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ كلۋبى دەگەن ءسوز.
ن. نازاربايەۆ ءوزىنىڭ جاقىندا بەرگەن تەلەۆيزيالىق سۇحباتىندا وتە ورىندى ايتىپ وتكەندەي، ءبىزدىڭ ۇرپاق ءوز جۇمىسىن ءادىل جانە ادال ىستەۋى كەرەك. شىندىعىندا، ۇرپاعىمىز ءبىزدى ءوز ۋاقىتىمىزداعى مۇمكىندىكتەردى قانشالىقتى ءتيىمدى جانە بارىنشا پايدالانىپ وتىرعانىمىز بويىنشا باعالايتىن بولادى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ سانكسيالىق قاقتىعىستار باستالعانعا دەيىن- اق قازىرگى زاماننىڭ باستى تالابىن ءدال ايقىندادى: بۇل - باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت قۇرۋ. 21 - عاسىردىڭ بولمىسىنا يە بولۋعا ءتيىستى قازاقستاندىقتاردى ەكونوميكانى كەڭىنەن ءارتاراپتاندىرۋ جونىندەگى اۋقىمدى مىندەتتەرگە الىپ كەلەدى.
ەلباسى رەفورمالار تۇراقتى تۇردە وتەتىن پروتسەسس ەكەندىگىن، ءوز ۋاقىتىنان ىلگەرى جۇمىس ىستەۋ، ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، ءتىپتى، مادەني سىن- قاتەرلەرگە ايقىن جاۋاپ بەرۋ قاجەتتىلىگىن ۇنەمى ەسكەرتۋمەن كەلەدى. توقىراۋ كەز كەلگەن قوعامدى بۇزادى. ءبىرقاتار ەلدەردەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، تۇبەگەيلى وزگەرتۋلەرسىز اتى شۋلى تۇراقتىلىقتىڭ ءوزى ەلەسكە اينالادى.
ءبىزدىڭ كوشباسشىمىز رەفورمالارعا، سىبايلاس جەمقورلىقتى جويۋعا، قوعامدىق سانانى ترانسفورماتسيالاۋعا ەكپىن جاسايدى، تەك وسىنداي جولمەن عانا قازاقستان زاماناۋي جانە بەدەلدى مەملەكەت رەتىندە نىعايا تۇسەتىنىن جاقسى تۇسىنەدى. بۇل ستراتەگيالىق ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن الدىمىزدا مەملەكەتتىك اپپاراتتى جاڭعىرتۋ، ونى تولىعىمەن كاسىبي اپپارات ەتىپ جاساۋ مىندەتى تۇر. ەلباسى زاڭنىڭ شىنايى ۇستەمدىك ەتۋىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى ۇلكەن مىندەتتەر قويىپ وتىر. يندۋستريالاندىرۋ جاڭا تىنىسقا يە بولادى، ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ومىرىندەگى ورتا تاپتىڭ ءرولى كۇشەيۋى ءتيىس.
پرەزيدەنت قازاقستاندىقتاردى ەلىمىزدەگى ۇلت بىرلىگىن ساقتاۋعا، ماڭگىلىك ەلدى قاستەرلەۋگە، «الەۋمەتتىك ليفتىلەردى» پايدالانۋعا، جاستار ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەردى اشۋعا شاقىرادى. ەلباسىنىڭ ويىنشا، قازاقستان اشىق جانە حالىق الدىندا ەسەپتى مەملەكەت بولۋى ءتيىس. سونىمەن بىرگە، ءبىز كۇشتى پرەزيدەنتتىك بيلىكتى ساقتاپ قالۋىمىز كەرەك، ونىڭ جارقىن ۇلگىسى الەمدىك ساياساتتا بەدەلى مويىندالعان نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ تاريحي تاجىريبەمىز، ۇلتتىق ءدىلىمىز جانە گەوساياسي جاعدايىمىز تۇرعىسىنان، قازاقستاندا مىقتى كوشباسشىنىڭ بولۋى ەل دامۋىنداعى ستراتەگيالىق مىندەتتەرگە ساي كەلەدى. دەموكراتيانى نىعايتا وتىرىپ، پارلامەنت وكىلەتتىگىن كەڭەيتىپ جانە ورتالىقسىزداندىرۋدى جۇزەگە اسىرىپ، «مىقتى پرەزيدەنت - ىقپالدى پارلامەنت - ەسەپتى ۇكىمەت» فورمۋلاسىنداعى ساياسي جۇيەنىڭ تۇراقتىلىعىن نازاردان شىعارماۋعا ءتيىستىمىز.
كوشباسشىلىق جەكە قاسيەتتەردەن باستالادى
ەل يگىلىگى جولىنداعى ءومىرى مەن قىزمەتى ارقىلى پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ الدىندا دامۋدىڭ جوعارى شەگىن بەلگىلەدى، ونىڭ الەمدىك قوعامداستىقتاعى بەلسەندى ءرولىن ايقىندادى.
زاماناۋي مەنەدجمەنتتىڭ تانىمال مايتالمانى ف. حەسسەلباين «كوشباسشىلىق كوشباسشىنىڭ ءوزىنىڭ جەكە قاسيەتتەرىنەن باستالاتىندىعىن» ءجىتى كورسەتىپ بەردى. تاريحتا شەشىمدەرى تاريحتىڭ بارىسىن وزگەرتۋگە ىقپال ەتكەن، ءبىراق ادامي قاسيەتتەردىڭ بولماۋىنا بايلانىستى ۇمىت بولعان، ءتىپتى، قۋدالانعان مەملەكەت قايراتكەرلەرى تۋرالى مىسالدار از ەمەس. ءبىزدىڭ ەلباسىمىز ىسكەرلىك قاسيەتتەرىمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمەن دە بارىنشا دارالانادى. ەلى ءۇشىن جەكە سيپاتتاعى كەز كەلگەن جاعدايعا قاراماستان، وتە قيىن شەشىمدەردى قابىلداۋعا بارادى.
اتالعان كىتاپتى وقي وتىرىپ، وقىرمان ەلباسى ءرولىنىڭ قانشالىقتى جاۋاپتى جانە الۋان قىرلى ەكەنىن تۇسىنەدى. ن. نازاربايەۆتىڭ ساياسي قىزمەتى تاريحتاعى كورنەكتى تۇلعانىڭ جاسامپازدىق ءرولىنىڭ كورنەكى ۇلگىسى بولىپ تابىلادى. ول ءبىزدىڭ ەلىمىزگە تونگەن جاڭا سىندار مەن قاتەرلەردى باسقا ساياساتكەرلەردەن تەرەڭىرەك تۇسىنەدى جانە ۇنەمى تۋىنداپ وتىراتىن ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن مىعىم جانە ءتيىمدى ارەكەت ەتەدى. ەلباسى حالىقتى ەڭ دامىعان مەملەكەتتەر قوعامداستىعىنا سەنىممەن باستاپ بارادى. وسىعان وراي، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، الەمدىك ساياساتتىڭ پاتريارحى شيمون پەرەستىڭ: «پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ - ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ ۇلى قۇرىلىسشىسى. بۇزۋ وڭاي، سالۋ قيىن. ونىڭ قۇرىلىسىن شىنىمەن دە ۇلى دەپ اتاۋعا بولادى»، - دەگەن سوزدەرى وتە ءادىل ايتىلعان.
راسىندا دا، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحى بۇل - ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزىن قالاۋشى - پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ تابىستى كوشباسشىلىعىنىڭ تاريحى دەسەك اسىرا ايتقاندىق بولمايدى. بىزگە، ەلباسىنىڭ زامانداستارىنا ۇلى مەملەكەت قايراتكەرى، كورنەكتى رەفورماتور جانە جاسامپاز تۇلعامەن ءبىر داۋىردە ءومىر ءسۇرۋ سىيى بۇيىردى. قازاقستان پرەزيدەنتى بۇكىل ەڭبەك جولىن ەلىنە بەرىلە قىزمەت ەتۋگە ارناعان حالقىنىڭ ادال ۇلى، سونىمەن قاتار، ول الەمدەگى ەڭ وزىق تا تابىستى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرىنىڭ كوشباسشىسى رەتىندە بارشا ادامزاتقا دا تەڭ دارەجەدە ورتاق تۇلعا.
شارل دە گولل بىردە «جەر بەتىندەگى ەڭ تاماشا ويلاپ تابىلعان نارسە، بۇل - فرانسيا» دەپ قيسىندى ايتقان بولاتىن. ءبىز دە پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆسىز، ونىڭ شىنايى كوشباسشىلىعىنسىز ەلەستەتە المايتىن جانە ونىڭ ەسىمىمەن بىرگە ىلگەرىلەۋ مەن تۇراقتى دامۋ جولىنا ماڭگى العا ۇمتىلاتىن ەلىمىز تۋرالى دا وسىلاي سەنىممەن ايتا الامىز.
قاسىم- جومارت توقايەۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى
