ەلباسى باستامالارى جاڭا كوكجيەكتەرگە جول اشىپ، جاستارىمىزعا جاڭالىقتار اشۋعا شابىت بەرەدى - ع. مۇتانوۆ

بەيجىڭ- الماتى. قازاقپارات - جۋىردا «نازاربايەۆپەن ەڭ باستىلار جايلى...» دەرەكتى ءفيلمى كورسەتىلدى.

ول ەل پرەزيدەنتىمەن جۇرگىزىلگەن سۇحبات نەگىزىندە قۇرىلعان. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياسي شەشىمدەرى مەن جەكە وي- تولعانىستارى تۋرالى اشىپ ايتۋى قازاقستاندىقتاردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.

استانا كۇنى مەن ەلباسىنىڭ تۋعان كۇنى قارساڭىندا قازاقپارات ءتىلشىسىنىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، اكادەميك عالىم مۇتانوۆ قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق جوبالارى مەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەرى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى.

- ءسىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن بىرنەشە رەت كەزدەستىڭىز، سول كەزدەسۋلەردەن العان اسەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز.

- العاش رەت نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىمەن كەزدەسۋ باقىتى ماعان 1998 -جىلى قازان ايىندا ەلباسىنىڭ سولتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە كەلگەن كەزىندە بۇيىرعان. ول كەزدە مەن اتالعان وقۋ ورنىنىڭ رەكتورى بولعانمىن. ءبىرىنشى كەزدەسۋدە پرەزيدەنتىمىزدىڭ قاراپايىمدىلىعىنا، ونىڭ ادامدارمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسەتىنىنە تاڭداندىم. كوتەرگەن ماسەلەنى ەگجەي- تەگجەيلى ءبىلۋى، جالپى بىلىمدىلىگى تامساندىردى. بارلىق كەزدەسۋلەردە پرەزيدەنتتىڭ ەرەكشە دارىندىلىعى مەن جىلىلىعىن سەزىندىم.

سول ولكەنىڭ بۇرىنعى تۇرعىنى رەتىندە ايتاتىنىم، ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ ەل استاناسىن الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋى كورەگەن ءارى ستراتەگيالىق ماڭىزدى شەشىم بولدى. ويتكەنى شەكارا ماڭىنداعى ايماقتار ءۇشىن الماتىعا قاراعاندا ماسكەۋ جاقىنىراق بولعان.

 وسىنداعى 7 جىلدىق جۇمىسىم ىشىندە ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى تۇراتىن ايماقتاردا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ كەپىلى، جۇرت سەنىمىن ارقالايتىن، اقتايتىن باسشى رەتىندە قابىلدايتىنىن اڭعاردىم. ءۇش ايدان كەيىن وتكەن سايلاۋدا وبلىس تۇرعىندارى ن. ءا. نازاربايەۆقا ەڭ كوپ داۋىس بەرۋى سوعان ايعاق بولدى.

- مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءىرى ستراتەگيالىق جوبالارى جونىندەگى ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟

- پرەزيدەنتتىڭ باستامالارى قازاقستاننىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن جاڭا ستراتەگيالىق مۇمكىندىكتەردى اشادى. 2030 ستراتەگياسى مەرزىمىنەن بۇرىن ورىندالدى، ەندى 2050 ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى - حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ، تۇرعىنداردىڭ ءومىر ساپاسىن دامىعان ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە دەيىن جەتكىزۋ، ەلدىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتى تۇردە دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ.

الەمدىك دەڭگەيدەگى ستراتەگ رەتىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاندىق قوعامدى جاڭعىرتۋدىڭ بەس قاعيداتىن ۇسىندى. «ماڭگىلىك ەل» توڭىرەگىندە توپتاستىراتىن «مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ 100 ناقتى قادامىنان» تۇراتىن ۇلت جوسپارىن جاريا ەتتى.

ەلباسىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسى - بارلىق قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەتىن جانە ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىنا جول سىلتەيتىن رۋحاني ۇندەۋ. تاۋەلسىزدىك بەن ەگەمەندىكتى ساقتاپ قانا قالماي، ۇرپاقتان ۇرپاققا اسىل مۇرا رەتىندە قالدىرا العان ۇلت قانا «ماڭگىلىك ەل» اتانا الادى.

- وتكەن جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ءسىز پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولدىڭىز. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ۋنيۆەرسيتەت الدىندا قانداي مىندەتتەر قويدى جانە سىزدەر ونى قالاي جۇزەگە اسىرىپ جاتىرسىزدار؟

- كەزدەسۋدە مەملەكەت باسشىسى بىلىكتى كادرلاردى دايارلاۋ ەلدىڭ يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋىنا، جوعارى ءبىلىمنىڭ ساپاسىنا - حالىقارالىق جوعارعى تالاپتارعا سايكەس بولۋىنا، ال ەلدىڭ ج و و- لارى الەمدەگى ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ رەيتينگىنە ەنۋىنە باعىتتالۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. قازۇۋ- دى الەمدىك دەڭگەيدەگى زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالدىرۋعا باعىتتالعان كەشەندى قۇرىلىمدىق جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ناتيجەسىندە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ج و و- لارى ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ QS حالىقارالىق رەيتينگىندە توپ-300 - الەمنىڭ ۇزدىك ج و و- لارى قاتارىنا كىردىك.

قاز ۇ ۋ ءوزىنىڭ سان قىرلى قىزمەتىندە ەكونوميكانىڭ باستى رەسۋرسى بولىپ تابىلاتىن الەمنىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ حالىقارالىق تاجىريبەسىنە سۇيەنەدى، سونداي- اق ەلىمىزدىڭ دامۋىنا جۇيەلى تۇردە ىقپال ەتۋگە باعىتتالعان نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بىرەگەي مودەلىنە جۇگىنەدى.

وزىق تاجىريبە نەگىزىندە ۋنيۆەرسيتەتتى الەمدىك دەڭگەيگە جەتەلەيتىن ەكى ءىرى كلاستەر قۇرىلادى - يننوۆاتسيالىق جانە بيومەديتسينالىق. بۇل ءۇشىن مەملەكەتتىك- جەكە سەرىكتەستىك قاعيداتتارى نەگىزىندە وڭتۇستىك كورەيا، گونكونگ جانە سينگاپۋردىڭ جەتەكشى كومپانيالارىنىڭ ينۆەستيتسيالارى تارتىلۋدا.

- وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە جاساعان ساپارى كەزىندە پرەزيدەنت وڭتۇستىككورەيالىق «كانگنام سيەۆەرانس» كلينيكاسىمەن بىرلەسىپ قۇرىلعان مەديتسينالىق دياگنوستيكالىق ورتالىعىنىڭ جۇمىسىن اشتى. بيومەديتسينالىق كلاستەردى قۇرۋ قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟

- دياگنوستيكالىق ورتالىق - اتالمىش كلاستەر قۇرۋدىڭ العاشقى كەزەڭى. ول جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قۇرالدارمەن جابدىقتالعان، پاتسيەنتتەر مۇندا الەمدىك ستاندارتتارعا سايكەس سكرينينگتىك قارالۋدان، دياگنوستيكادان ءوتىپ، ەم قابىلداي الادى. ال U- Health تەلەمەديتسيناسى جۇيەسىن قولدانۋ ناۋقاستارعا قاتىستى مەديتسينالىق مالىمەتتەردى ونلاين- رەجيمدە كورەيالىق «كانگنام سيەۆەرانس» ەمحاناسىنىڭ ماماندارىنا جىبەرىپ، ەمدەۋ بويىنشا جەدەل كەڭەس الۋعا مۇمكىندىك بەردى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەندىگى جوسپارى - مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك نەگىزىندە 500 ادامعا ارنالعان ءوز ەمحاناسىنىڭ جانە ءىرى عىلىمي- زەرتتەۋ زەرتحاناسىنىڭ قۇرىلىسىن باستاۋ.

تاياۋدا وڭتۇستىك كورەيانىڭ 25 مامانى قاز ۇ ۋ- نىڭ 250 ستۋدەنتى مەن قىزمەتكەرىن قاراۋدان وتكىزدى. بۇدان باسقا، ۋنيۆەرسيتەت پەن «كانگنام سيەۆەرانس» ەمحاناسىنىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىنىڭ ارقاسىندا الماتى، الماتى وبلىسى جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ تۇرعىندارى وڭتۇستىك كورەيانىڭ جەتەكشى ماماندارىنا تەگىن قارالۋ مۇمكىندىگىن الدى.

- قازاقستان پرەزيدەنتى استانادا وتكەن يندۋستريالاندىرۋ كۇنى اياسىنداعى جالپىۇلتتىق تەلەكوپىر بارىسىندا قازاقستاندىق جاستاردىڭ اراسىنان عالىمدار مەن ونەرتاپقىشتاردى - جاڭا لەوناردو دا ۆينچيلاردى ىزدەۋگە شاقىردى. قازۇۋ- دە سونداي جاستار بار ما؟

- مەنىڭ كاسىبي قىزمەتىم ۇزاق جىلدار بويى جاستارمەن تىعىز بايلانىستى بولعاندىقتان، قازاقستان جاستارى - ءارى تالانتتى، ءارى باستاماشىل، كوپتەگەن سەرپىندى يدەيالاردىڭ گەنەراتورى دەپ ۇلكەن سەنىممەن ءارى زور ماقتانىشپەن ايتا الامىن. وسىنداي جاستارعا ءبىز عىلىمداعى الەۋەتىن ىسكە اسىرۋ جانە وندىرىسكە ەنگىزۋ ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاساپ وتىرمىز. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بۇكىل الەمگە تانىمال «Hewlett-Packard», «Cisco», «Konica minolta», «Microsoft», «Intel», «Samsung» كومپانيالارىمەن بىرلەسكەن كووپەراتسياسى وسى باعىتتا قىزمەت ەتىپ وتىر. اتالعان كومپانيالار بىزدە وقۋ- عىلىمي ورتالىقتارىن اشتى. قازۇۋ- دە جىبەك جولىنىڭ «IT- تەحنوپاركى» قۇرىلدى، ال قىتايلىق «Inspur» كومپانياسى گرانت ەسەبىنەن سۋپەركومپيۋتەردى تەگىن ورناتادى. جىل سايىن ج و و- نا بولىنەتىن گرانت قاراجاتىنىڭ 10 پايىزى، شامامەن 420 ميلليون تەڭگە جاس عالىمدارعا قولداۋ كورسەتۋگە باعىتتالادى.

ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ ستارتاپ قۇرىپ، تابىستى جۇمىس ىستەپ وتىرعان يننوۆاتسيالىق جۇمىستارى مەن يدەيالارى جونىندە كوپ مىسال كەلتىرۋگە بولادى. اتاپ ايتقاندا، توكيو ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم العان ماگيسترانتتار ءبىرىنشى وتاندىق نانوسپۋتنيكتى جاساپ جاتىر. بيىلعى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا قاز ۇ ۋ ق ر اەروعارىشتىق كوميتەتىنىڭ قولداۋىمەن ونى حالىقارالىق عارىش ستانساسىنىڭ بورتىنان ۇشىرۋعا دايىندالىپ جاتىر.

بۇگىندە جاستار عارىش تەحنيكاسى مەن تەحنولوگياسى سالاسىنا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. جاس عالىمدار كومىرتەك نانوقۇرىلىمدار نەگىزىندەگى انتيفريكتسيوندىق ماتەريال، ەلەكتروماگنيتتىك ساۋلەلەنۋدىڭ سەزىمتال تەتىكتەرى جانە گرافەندىك نانوقۇرىلىمداردىڭ نەگىزىندەگى دەفورماتسيا، پلازمالىق كريستالل نەگىزىندەگى جاڭا ماتەريالداردى قۇرۋ جوبالارىنا جۇمىلدىرىلعان.

جاستاردىڭ وتانعا دەگەن پاتريوتتىق سەزىمىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. ولاردىڭ ەلباسىنا دەگەن ىقىلاسى ەرەكشە، وعان سەنەدى. جاستاردىڭ بارلىق پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا ەرەكشە بەلسەندىلىك تانىتۋىن مەملەكەت باسشىسىنا سەنىم مەن قولداۋدىڭ جارقىن كورىنىسى رەتىندە اتاپ وتۋگە بولادى. قاز ۇ ۋ ستۋدەنتتەرى بيىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا ۇيىمشىلدىق تانىتتى، ولار ەلباسىمىزعا ءبىراۋىزدان داۋىس بەرگەن.

سوناۋ 1991 -جىلى ۇلى بريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى مارگارەت تەتچەر ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ، «قازىرگى كەزدە الەمدە بەس- التى ءىرى جانە وتە بەدەلدى ساياساتكەر بار، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سولاردىڭ قاتارىندا» دەگەن بولاتىن. بۇل ساليقالى ويدىڭ شىنايىلىعىن ءومىر دالەلدەدى. قازاقتاردا: «ەلدىڭ اتىن ەر شىعارادى» دەگەن ماقال بار. ەلباسىنىڭ ارقاسىندا، ءبىزدىڭ قازاقستاندى بۇكىل الەم تانىپ، ول تۋرالى ءالى دە بىلەتىن بولادى.

 - سۇحباتىڭىزعا راحمەت.