جەمىسىن ەل كورەتىن جەتىستىكتەر - باسپا سوزگە شولۋ
سوڭعى ءجۇزجىلدىقتا قازاقتىڭ جۇلدىزىن ەرەكشە جارقىراتقان ءبىر تۇلعا بار. ول - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى بۇگىنگى سانىنداعى «جەمىسىن ەل كورەتىن جەتىستىكتەر» اتتى ماقالاسىندا.
ماقالا اۆتورى پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى مۇراتباي جولداسبايەۆتىڭ جازۋىنشا، ەلباسى قازاق دەگەن حالىقتى الەمگە تانىتىپ، وزگەمەن تەرەزەمىزدى تەڭ ەتتى.
«ماۋسىم ايىنىڭ سوڭعى اپتالارى قازاقستاندىقتار ءۇشىن تولايىم تابىستارعا تولى بولدى. ءبىز دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولىپ كىرۋ جولىنداعى ۇزاققا سوزىلعان كەلىسسوزدەردى تابىستى اياقتادىق. ءسويتىپ، الەمدىك ساۋدا- ساتتىقتا وزگەلەرمەن تەڭ دارەجەدە بولۋدىڭ مۇمكىندىگىن الدىق. قازاقستاننىڭ بۇل جەتىستىگى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ناتيجەسى ەكەندىگى ءسوزسىز. مەملەكەت باسشىسى د س ۇ-عا مۇشە بولىپ كىرۋدىڭ قازاقستاندىقتار ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش، ۇلكەن جەڭىس ەكەندىگىن اتاپ وتكەن بولاتىن»، دەيدى ول.
بۇگىندە قازاقستاندىقتار «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ توڭىرەگىنە تىعىز توپتاسۋدا. «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى كونە داۋىرلەردەن بەرى قازاق حالقىنىڭ تاريحي جادىندا ساقتالعان، اسىل اڭسارى، ارمانى بولعاندىعى انىق. ءبىراق، بۇل يدەيا حالىقتىڭ ساناسىندا كومەسكىلەنىپ كەلە جاتقان بولاتىن. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى سول يدەيانى قايتا جاڭعىرتىپ، ۇلتتىق يدەولوگيا دەڭگەيىنە كوتەردى.
حالىقتى ءبىر يدەيانىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرا ءبىلۋ - ەلباسى ساياساتى جەمىستەرىنىڭ ءبىرى. ناتيجەسىن ءقازىر حالىق كورىپ وتىر. بۇقارانىڭ پرەزيدەنتكە رازى بولاتىنى دا، ونىڭ ساياساتىن ءبىراۋىزدان قولداپ، ەلباسىنا سەنەتىنى دە سودان. ەلباسى جاريالاعان بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا بارشا حالىق ايانىپ قالماق ەمەس. ويتكەنى، بۇل رەفورمالار ەلىمىزدى قۇزار شىڭدارعا باستايتىنىنا كوزىمىز جەتىپ وتىر، دەيدى سەناتور.
اتالعان باسىلىمدا «تۇرعىن ءۇي - ءومىر ساپاسىنىڭ ايناسى» دەگەن تاقىرىپپەن «استانا قالاسىنىڭ تۇرعىن ءۇي باسقارماسى» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ باسشىسى رۋسلان احمەتوۆپەن بولعان سۇحبات بەرىلىپ وتىر.
«مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «ازاماتتاردىڭ ءومىر ساپاسىنىڭ وزىق كورسەتكىشى - تۇرعىن ءۇي جايلىلىعىنىڭ دەڭگەيى» دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. وسىعان وراي، ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا ازاماتتاردىڭ تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋعا، اپاتتى جانە ەسكىرگەن ۇيلەردىڭ ورنىنا قولايلى جاڭا پاتەرلەر سالۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە باسىمدىق بەرىلگەن. ەلوردانىڭ قارقىندى دامۋى قالامىزدا وسكەلەڭ تالاپقا ساي تۇرعىن ءۇي رىنوگىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. باسپانا ماسەلەسى ادام ومىرىنە ەرەكشە ىقپالى بار تۇرمىستىق احۋال ەكەنى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ باسقارما وزىنە جۇكتەلگەن مىندەت جۇگىنىڭ قانشالىقتى جاۋاپتى ەكەندىگىن جەتە سەزىنە وتىرىپ، ساپالى جۇمىس اتقارۋعا كۇش سالادى»، - دەيدى ر. احمەتوۆ ءوز سوزىندە.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ەلوردا بويىنشا كوممۋنالدىق تۇرعىن ءۇي قورىنان پاتەر الۋعا مۇقتاجدار كەزەگىندە 37 688 ادام تىركەۋدە تۇر. بۇل رەتتە پايدالانۋعا بەرىلگەن تۇرعىن ۇيلەردەن پاتەرلەر بەرۋ ماسەلەسى تەك كەزەك رەتى كەلگەندە عانا جۇزەگە اساتىندىعىن، پاتەرگە مۇقتاجدار تىزىمىندە تۇرعان ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى تەڭ ەكەندىگىن ەرەكشە اتاپ كورسەتۋ كەرەك.
ەلىمىزدە باسپاناعا مۇقتاج تۇرعىنداردىڭ نەعۇرلىم باسىم كوپشىلىگىن باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ۇكىمەتىمىز 2014 -جىلى وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ 2020 -جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىن قابىلدادى.
ەلباسىنىڭ «نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جول» جولداۋىنان تۋىنداعان مىندەتتەرگە بايلانىستى اتالمىش باعدارلاما ودان ءارى كەڭەيتىلدى. وسى باعدارلاما اياسىندا استانا قالاسى بويىنشا، 2014 -جىلى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان 927 پاتەر بولىنسە، 2015 -جىلدىڭ وتكەن بەس اي ىشىندە استانالىقتاردىڭ تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋ ماقساتىندا 590 پاتەر ءبولىندى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى باعىتى بويىنشا وسى پاتەرلەردىڭ ىشىندە 1218 پاتەر ساتىلدى، دەيدى ول.
***
تاكسيلەردى ءبىر تۇسكە بوياۋ توڭىرەگىندەگى اڭگىمە تاعى قوزعالدى. بۇل جولى باستامانى «ورتاق جول» جول قوزعالىسى قاۋىپسىزدىگى قاۋىمداستىعى كوتەردى، دەپ جازادى «ايقىن» گازەتى بۇگىنگى سانىنداعى «ءتۇرلى-ءتۇستى TAXi-لەر...» اتتى ماقالاسىندا.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، «زاڭداستىرىلماعان تاكسي قىزمەتىن قولداناتىن ازاماتتارعا قاراقشىلىق شابۋىلداردىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى، سونىمەن قاتار زاڭسىز تاكسيلەرمەن كۇرەس ماقساتىندا قاۋىمداستىق ۇكىمەتكە جەڭىل تاكسيلەردىڭ سىرتى سارى تۇسكە بويالۋى قاجەتتىگى تۋرالى ۇسىنىس جولدايدى» دەدى قاۋىمداستىق ءتوراعاسى شاكۋوۆ.
كۇنى كەشە قابىلدانىپ، ەندى قايتادان تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلگەلى جاتقان «جول قوزعالىسى تۋرالى» زاڭدى «قوپارىپ» جاتقان جۇرتقا ۇسىنىس جاساعان قاۋىمداستىق تاكسيلەردى ءبىر تۇسكە بوياۋ ارقىلى، ولاردىڭ قىزمەتىن دە دۇرىس جولعا قويۋعا بولاتىندىعىنا كامىل سەنەدى.
ءبىر قىزىعى، الەمنىڭ دامىعان ءبىرقاتار ەلدەرىنىڭ تەليەۆيزياسىندا جوعارى رەيتينگ سپورتتىق باعدارلامالاردا ەكەن. ءبىراق تەك سپورتشىلاردىڭ ءومىربايانىن، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى سپورتتىق شارالاردى كورسەتەتىن باعدارلامالار ەمەس، سپورت تۇرلەرىن نەگىزگە الاتىن ءارتۇرلى تانىمدىق ويىن- ساۋىق جوبالار، دەپ جازادى اتالعان باسىلىم «سپورتتىق باعدارلاماعا سۇرانىس جوق پا؟ » دەگەن ماقالاسىندا.
ماسەلەن، العاش رەت 1962 -جىلى فرانسيادا «Intervilles» (قالاارالىق) دەگەن اتاۋمەن پايدا بولعان، وتاندىق تەليەۆيزيادا ءتورت ماۋسىمىن ۇسىنعان «نامىس دودا» جوباسىنىڭ اۋديتورياسى 2 ملرد ادام. بۇل تەلەشوۋ الەمنىڭ وتىزدان استام ەلىنە تانىمال. ءبىرشاما مەملەكەتتەر قاتىساتىن سپورتتىق- تانىمدىق باعدارلامانىڭ نەگىزىن سول جىلدارى فرانتسيانىڭ پرەزيدەنتى شارل دە گولل قالادى.
ونىڭ ماقساتى - حالىقتار دوستىعىن نىعايتىپ، ەۋروپا جاستارىنىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ. مۇنداي اۋديتوريا تەك وليمپيادا ويىندارىندا جينالادى. بۇل تەليەۆيزيا دامۋىنداعى الەمدىك بارلىق تەندەنتسيالارعا سايكەس كەلەتىن ءىرى كولەمدەگى جانە جوعارى ساپاداعى جوبا دەپ ايتۋعا بولادى.
بيىل قىتايدىڭ حاينان ارالىندا الەمگە تانىمال «نامىس دودا» سپورتتىق- تانىمدىق تەلەشوۋىنىڭ كەزەكتى ءتۇسىرىلىمى وتۋدە. بۇل سىننان وتاندىق سپورت جانە ونەر جۇلدىزدارىنان جاساقتالعان قازاقستان كومانداسى قۇر قالمادى. بيىلعى ويىندا قازاقستاننان بولەك، قىتاي، ۆەنگريا، فرانتسيا جانە الجير ەلىنىڭ كوماندالارى باق سىناۋدا. بۇعان دەيىن قازاقستان وسى شوۋعا ءۇش رەت قاتىستى. ۇلتتىق ارنانىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، 2007 -جىلى - 4-ورىن، 2008 -جىلى - 2-ورىن، ال 2012 -جىلى - 1-ورىندى يەلەنگەن. جارىسقا ءار ەلدەن سپورت تۇرلەرى بويىنشا الەم چەمپيوندارى، ەسترادا جۇلدىزدارى قاتىسادى.
ماسەلەن، «جەتىنشى» ارناداعى «ەكسترەمالى»، «جانكەشتىلەر جارىسى»، «فاكتور ستراحا» سىندى سپورتتىق ويىن- ساۋىق باعدارلامالارى بىرنەشە جىل كولەمىندە ۇزدىكسىز كورسەتىلىپ كەلەدى. دەمەك، رەيتينگ جوعارى.
***
قىمىزدىڭ دەرتكە داۋا قاسيەتتەرى اتام زاماماننان بەلگىلى. دەگەنمەن ونىڭ تەك جاز ايلارىندا عانا دايىندالاتىنى قولبايلاۋ بولىپ كەلگەن. ەندى ول نەمىس تەحنولوگياسىنىڭ ارقاسىندا جىل مەزگىلىنىڭ قاي كەزىندە دە داستارحاننان تابىلا الادى. ءبىراق ول قۇرعاق تۇردە ساقتالادى، دەپ جازادى «ەكسپرەسس ك» گازەتى «پوروشوك؟ حوروشو!» اتتى ماقالاسىندا. گازەتتىڭ جازۋىنشا، جاڭا تەحنولوگيا كەزىندە قارلاگ تۇتقىنى بولعان گانس زولماننىڭ ازىرلەمەلەرى ارقىلى جاسالعان. ول تۇتقىن كەزىندە تۋبەركۋلەزبەن اۋىرىپ، جەرگىلىكتى قازاقتار ونى قىمىزبەن جازىپ العان ەكەن.
ەلىنە قايتقان سوڭ گانس جىلقى فەرماسىن اشىپ، قىمىزدىڭ قىر- سىرىن مەڭگەرگەن. ءقازىر ونىڭ جۇمىسىن ۇرپاقتارى جالعاستىرۋدا. ولار ەندى قازاقستانعا دا كەلىپ، ءوز ىستەرىن كەڭىتە تۇسپەك ەكەن. ولار وندىرەتىن قۇرعاق ۇنتاق بيەنىڭ ساۋمالىنان الىنادى. وندىرۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، وسى تەحنولوگيانىڭ ارقاسىندا ۇنتاقتالعان ساۋمال وزىنە تيەسىلى قاسيەتتەردى ەش بۇزباي، ۇزاق ۋاقىت ساقتاي الادى. ۇنتاقتى بالالاردىڭ تاماعىنا، ءتۇرلى كرەمدەر مەن سابىندارعا قوسۋعا بولادى. ءوندىرىس جىلىنا 10 توننا ۇنتاق ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىر.
اۆتور: ءابۋ-اسقار مەكەش ۇلى
