ۇكىمەتتە تاسقىن جانە جاڭبىر سۋلارىن ۇتىمدى پايدالانۋ جونىندە جوسپارلار بار ما؟ - باسپا سوزگە شولۋ
«ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىندا «ميلان كورمەسىندەگى قازاقستان كۇنى» اتتى ماقالا جاريالاندى.
«بۇگىن «Expo Milano 2015» كورمەسىندە وسىنداي اتتى اكسيا وتكەلى تۇر. يتاليانىڭ سولتۇستىگىندەگى ميلان قالاسىندا ۇستىمىزدەگى جىلعى 1 -مامىردان باستاپ، ەكسپو كورمەسىنىڭ ءوز جۇمىسىن باستاپ كەتكەنى بەلگىلى. ولشەۋلى مەرزىمى قازان ايىنىڭ 31 ىنە دەيىن سوزىلاتىن وعان كۇللى الەمنىڭ 144 مەملەكەتى، 3 حالىقارالىق ۇيىم، 16 مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىم جانە 5 كورپوراتيۆتى پاۆيلون قاتىسۋدا.
باس تاقىرىبى - «پلانەتانى اسىراۋ. ءومىر سۇرۋگە قاجەتتى قۋات» دەپ اتالاتىن بۇكىل الەمدىك كورمە شەرۋى ساپىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دە ءوز پاۆيلونى بار. ماۋسىمنىڭ 27 سىندە وسى جەردە قازاقستان كۇنى اتالىپ وتەدى. وعان يتالياعا قىسقا مەرزىمدىك جۇمىس ساپارىمەن كەلگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە»، - دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان».
- ءبىز ميلاننان كەيىنگى ەكسپو كورمەسىن وتكىزۋ كەزەگى استاناعا كەلەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان پاۆيلونىن جاساۋدا نەگىزگى ەكى ءتۇرلى نارسەگە ايرىقشا كوڭىل بولدىك، - دەدى وسىعان وراي قازاقستان ۇلتتىق پاۆيلونىنىڭ باس كوميسسارى انۋاربەك مۋسين. - بىرىنشىدەن، ەكسپو-2015 كورمەسىندەگى ەڭ باستى كورىكتى ورىن رەتىندە كورىنۋدى ماقسات ەتتىك، ەكىنشىدەن، 2017 -جىلى ءدال وسىنداي كەڭ اۋقىمدى شارانى استانادا وتكىزۋگە دايىن ەكەنىمىزدى كورسەتۋگە كۇش سالدىق. باس كوميسساردىڭ ايتۋىنشا، ميلان ەكسپو- سىندا قازاقستان پاۆيلونىنىڭ ۇزدىك ۇشتىكتىڭ قاتارىندا تۇرعانى قازىردىڭ وزىندە بەلگىلى بولىپ قالعان. ال پاۆيلوننىڭ ءدال وسىنداي بيىك بەلەستەن كورىنۋى ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەتى 17 ملن. ەۋرودان استام قارجى ءبولىپتى.
ال پاۆيلوننىڭ اۋماعى 3 مىڭ 250 شارشى مەتردى قۇرايدى. مۇندا كەلۋشىلەردى قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، مال شارۋاشىلىعى، بالىق شارۋاشىلىعى، اكۆاداقىلدار، ەكولوگيا، ەگىنشىلىك، سونداي- اق، رەسپۋبليكا ومىرىنەن قىزىقتى دەرەكتەر دەپ بولىنەتىن 6 ءتۇرلى ايماقتىڭ ەكسپوناتتارى قارسى الادى. قوناقتاردىڭ بارلىعىنا مۇندا قازاقتىڭ قۇنارلى دا شيپالى سۋسىنى - قىمىز ۇسىنىلادى.
«ۇكىمەتتە تاسقىن جانە جاڭبىر سۋلارىن ۇتىمدى پايدالانۋ جونىندە جوسپارلار بار ما؟» دەپ ساۋال تاستالادى «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» كەلەسى ماقالاسىندا.
«قاراعاندى جانە قازاقستاننىڭ باسقا دا وبلىستارىندا ورىن العان كوكتەمگى سۋ تاسقىنى، ولاردىڭ الدىن الۋ جانە تيىسىنشە قاسىرەتتى سالدارى ءبارىمىزدى دە تەرەڭ ويلاندىرۋعا ءتيىس. سۋ باسقان اۋداندارداعى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى ەلىمىز ءۇشىن، شىنى كەرەك، وتە قىمباتقا ءتۇسىپ وتىر. بۇعان اپاتتىڭ مۇمكىندىگىن ءتيىمدى پايدالانا الماي وتىرعان ءوزىمىز دە كىنالىمىز»، - دەلىنگەن «تاسقىن جانە جاڭبىر سۋلارى» اتتى ماقالادا.
«قىسقاسى، بىزگە سۋ قورىن كەيىن اگرارلىق سەكتوردىڭ، ەنەرگەتيكا جانە باسقا دا سالالاردىڭ قاجەتىنە پايدالانۋ ءۇشىن كوكتەمگى ەرىگەن سۋدى جينايتىن توعاندار قاجەت. بۇل رەتتە، استانا مەن اتىراۋدا ورىن العان جاڭبىر سۋىنىڭ وقىستان بولعان تاسقىندارىن باسقارۋ تۋرالى دا ەستە ۇستاعانىمىز ءجون. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قاجەتتى كولدەردى جاساۋ توتەنشە جاعدايلار جانە سۋعا قاتىستى باسقا دا قىزمەتتەردىڭ جۇمىستارىن جەتىلدىرۋ ارقىلى مۇمكىن بولماق.
ايتپاقشى، قورشاعان ورتا جانە سۋ رەسۋرستارى مينيسترلىگى بولعان كەزدە تاسقىن سۋلاردى جيناۋ ءۇشىن وتىز سۋ قويماسى قۇرىلىسىنىڭ جوباسى جاريالانعان بولاتىن. ال بۇگىندە ونىڭ تاعدىرى مۇلدەم بەلگىسىز. وسى ارادا ۇكىمەتكە: «بۇگىنگى تاڭدا ۇكىمەتتە تاسقىن جانە جاڭبىردىڭ سۋلارىن ۇتىمدى پايدالانۋ جونىندە جوسپارلار بار ما؟» دەگەن سۇراق قويۋ ورىندى بولماق. ونىڭ ۇستىنە سۋ رەسۋرستارىنىڭ تاپشىلىعى مەن شەكتەۋلىلىگى رەسپۋبليكا ەكونوميكاسىنا جانە ونىڭ مەملەكەت باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ بەس ينستيتۋتتىق رەفورماسى شەڭبەرىندەگى جوسپارلارىنا قاتەر توندىرەتىنىن ۇكىمەتتەگىلەر دە جاقسى بىلسە كەرەك»، - دەلىنەدى اتالعان ماتەريالدا.
«ايقىن» باسىلىمى قوعام اراسىندا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان بالالارعا ەكپە جاساۋ ماسەلەسىن كوتەرۋدە. «قازاقستاندا شاقالاق دۇنيە ەسىگىن اشىپ، 1 جاسقا تولعانعا دەيىن 15 ءتۇرلى ەكپە سالىنادى ەكەن. بۇل از با، كوپ پە؟! ارينە، كەسىمدى پىكىر ايتۋدان اۋلاقپىز. الايدا «پالەن اۋرۋدىڭ الدىن الادى» دەگەن ءدارى- دارمەكتىڭ ءبىرقاتارىنان بۇگىندە مەديتسيناسى مىقتاپ دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ءوزى باس تارتىپ وتىر.
سوندىقتان دا ءدال قازىرگى كەزدە ەل ورتاسىندا بالالارعا ەگىلەتىن ەكپەگە قاتىستى ەكىۇداي پىكىر تىپتەن تەرەڭدەپ كەتتى. قازاقستاندىق مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكۋشەر- گينەكولوگ رايسا امانجولوۆا تۋبەركۋلەزگە قارسى ب ت س ج جانە كوكجوتەل مەن سىرەسپەگە قولداناتىن اكدس، ت. ب. ۆاكتسينالارىن قوياندارعا ەگىپ، تاجىريبە جۇرگىزگەن. قويانداردىڭ العاشقى ۇرپاقتارىندا وزگەرىس اسا بايقالماعانمەن، بەسىنشى ۇرپاقتا ەشبىر قويان رەپرودۋكتيۆتىك جاسقا جەتپەگەن. تىرى قالعاندارىنىڭ مىنەز- قۇلقى وزگەرىپ، بىرىن- بىرى جارالاۋ سياقتى قاتىگەزدىكتىڭ پايدا بولعانىن انىقتاعان عالىم «ۆاكسينالاردىڭ بىردەن تەرى ىشىنە ەنگىزىلۋى يممۋندىق جۇيەنى السىرەتەدى, تەرى, اس قورىتۋ جۇيەسى, تىنىس الۋ مۇشەلەرى ارقىلى سىرتقى قاۋىپتەن قورعاناتىن ادام اعزاسى كۇتپەگەن جەردەن بىردەن ۆيرۋستىق شابۋىلعا دۋشار بولادى» دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. ءبىزدىڭ قازىرگى مەديتسينادا ب ت س ج- نى تۋىلا سالىپ، ال اكدس- تى 2-ايدان 15-ايعا دەيىن ءتورت رەت سالادى ەكەن. ەندى الگىندەي تاجىريبەدەن كەيىن ويلانا بەرىڭىز..., - دەلىنگەن «ەلدى ەكىگە بولگەن ەكپە» اتتى ماقالادا.
گازەتتىڭ جازۋىنشا، نەگىزى، ەلىمىزدە جاڭا تۋعان نارەستەگە 12-ايدىڭ ىشىندە 15 رەت ەكپە ەگىلگەنىمەن، ولاردىڭ ءبىرقاتارىنىڭ ماڭىزى وتكەن، تىپتەن كەرەكسىز دەپ سانالادى ەكەن. سول كوپ ەكپەنىڭ ىشىندە اتى بەيمالىم، نەبىر ەكزوتيكالىق اۋرۋلاردىڭ ۆاكسينالارى ءجۇر.
«ماسەلەن، ادامزاتتىڭ سوڭعى رەت سىرەسپەمەن قاشان اۋىرعانى بەلگىسىز. جىنىستىق اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن «گەپاتيت ۆ» دەگەن ەكپە ءسابيدىڭ العاشقى ءتورت ايىندا قاتارىنان ءۇش رەت سالىنادى. اعىلشىن عالىمى ر. بلەيلوك «گەپاتيت ۆ» اۋرۋىنا قارسى ۆاكتسينانى بالالارعا مۇلدە سالۋعا بولمايدى دەپ وتىر. ەڭ كوپ ەگىلەتىن ۆاكتسينانىڭ ءبىرى - وپۆ. بۇل - جۇيكە جۇيەسىنە زاقىم كەلتىرەتىن پوليومەليتكە قارسى ەكپە. نەگىزى، لاس قول مەن ويىنشىقتار ارقىلى جۇعادى. اقش- تا اتالعان ەكپەگە رەسمي تىيىم سالىنعان. بۇل ۆاكتسينا قاتەرلى ىسىكتەردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپكەر ەكەن»، - دەپ جالعاستىرادى ماقالا اۆتورى.
ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيتسە-ءمينيسترى اۋىلدىڭ ارنايى شوتتارىنا دەمەۋشىلەردەن جانە باسقا كوزدەردەن سوڭعى جىلداردا جارتى ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات تۇسكەنىن جاريا ەتتى، دەپ جازادى «ايقىن» «جومارت جاندار اۋىلعا اقشا سالدى» اتتى ماقالاسىندا.
«بۇل - تۋعان جەردەن قول ۇزبەگەن ابىرويلى ازاماتتار مەن قولى جومارت كاسىپكەرلەردىڭ قامقورلىعى مەن قولداۋى.
- تۇتاستاي العاندا، اكىمدەر سايلاۋىنان كەيىن 2013 -جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا جەرگىلىكتى ءوزىن- ءوزى باسقارۋدىڭ 2 مىڭ 457 ارنايى، بيۋدجەتتەن تىس ەسەپشوتتارى اشىلدى. بۇل شوتتارعا تۇسەتىن تابىستار اۋىل- كەنتتەگى مەملەكەتتىك مۇلىكتى جالعا بەرۋ اقىسىنان، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ەرىكتى جارنالارىنان، ەلدى مەكەندە سىرتقى جارنامانى ورنالاستىرۋ اقىسىنان، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن سالىنعان ايىپپۇلداردان تۇرادى. 2015 -جىلعى 1 -مامىرداعى جاعداي بويىنشا اتالعان ەسەپشوتتارعا رەسپۋبليكا بويىنشا شامامەن 600 ميلليون تەڭگە ءتۇستى، - دەدى ق. وسكەنبايەۆ»، - دەلىنەدى ماقالادا.
ۆيتسە- ءمينيستردىڭ مالىمەتىنشە، جەرگىلىكتى ءوزىن- ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ باقىلاۋلىق شوتتارىنا تۇسەتىن ءتۇسىمنىڭ ەڭ ۇلكەن بولىگىن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ەرىكتى جارنالارى قۇرايدى.
«راس، ول 600 ميلليون تەڭگە سومانىڭ كوپ ەمەستىگىن ايتتى: «سوعان قاراماستان، وسى قاراجاتتاردى تولتىرۋ جانە جۇمساۋ تەتىكتەرى جەرگىلىكتى قوعامداستىقتىڭ ىستەرىنە جەرگىلىكتى جۇرتشىلىقتى بەلسەندى تارتۋعا سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. تۇسكەن قارجىنى پايدالانۋ ءۇشىن اۋىل اكىمى اۋىل تۇرعىندارىمەن كەلىسە وتىرىپ، تۇسىمدەر پەن شىعىستار جوسپارىن بەكىتەدى. تەك وسىدان كەيىن عانا كەلىپ تۇسكەن قاراجاتتار جەرگىلىكتى ماڭىزداعى مىندەتتەردى شەشۋگە باعىتتالادى. وسى ماقساتقا ەندىگى 352 ميلليون تەڭگە ورنىمەن جۇمسالعان» دەدى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى.
ول بولاشاقتا اۋىلدىق ءماسليحاتتاردىڭ دا قۇرىلۋى مۇمكىندىگىن جوققا شىعارمادى: «2018 -جىلدان باستاپ، اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ ءتول بيۋدجەتىن ازىرلەۋ جوسپارلانۋدا. تومەنگى دەڭگەيدىڭ ءوز وكىلەتتى ورگاندارى قۇرىلعانعا دەيىن اۋىلدىق وكرۋگتەر بيۋدجەتتەرىن اۋداندىق ءماسليحاتتار بەكىتە تۇرادى» دەدى ق. وسكەنبايەۆ»، - دەپ جازىلعان گازەتتە.
امەريكالىق فوتورگاف رالف ميرەبس «بايقوڭىر» عارىش ايلىنىڭ مونتاجداۋ- سىناق جۇرگىزۋ انگارىندا ورنالاسقان ەكى «بوران» عارىش كەمەسىنىڭ سۋرەتتەرىن جاريالادى، دەپ حابارلايدى رەسمي تىلدە شىعاتىن «ەكسپرەسس ك» گازەتى. انىقتالعانىنداي، بۇل كەمەلەر قازاقستان مەنشىگى بولىپ تابىلادى.
«رالف ميرەبس جاساعان سۋرەتتەر باتىستا ناعىز سەنساتسياعا اينالدى. ەكى عارىش كەمەسى شاڭ باسقان كۇيى ۇلكەن انگاردا تۇرعانى ويىن با؟ ! ۋاقىت وتە كەلە تۇلىمى شىققان ەكى كەمە كىم- كىمدى دە «اح» ۇرعىزادى»، - دەلىنگەن ماقالادا.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، «بوران» زىمىراندارى بار- جوعى 8 بولعان. قازىر ولاردىڭ ەكەۋى قالىپ وتىر. قازاقستان مەنشىگىندە تاعى بىرەۋى بولعان - 1988 -جىلى جەردى ەكى رەت اينالىپ وتكەن سول باياعى تانىمال «بوران» بۇل ۇشىرىلىم وسى تيپتەگى كەمەنىڭ العاشقى جانە سوڭعى ۇشىرىلىمى بولاتىن. الايدا قۇرىلىسشىلار انگاردى جوندەۋ بارىسىندا شاتىر قۇلاپ كەتىپ، كەمەنى تولىقتاي جارامسىز كۇيگە كەلتىرگەن. تولىعىراق، «بۋراننىي» پولۋستانوك» اتتى ماتەريالدان وقي الاسىزدار.
اۆتور: جاسۇلان جولدىبايەۆ
