قىرعىز ادەبيەتىندە سونى سوقپاقتار از ەمەس
عالامتور، الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى نەمەسە رەسەيدەن ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ كەلەتىن شەتەل جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىمەن تانىسۋ دا سونشالىق قارقىنداپ كەتكەن جوق. ەڭ قىزىعى، كورشى ەلدەردىڭ، تۇركى الەمىنىڭ ادەبيەتىندە نەندەي جاڭالىقتار بولىپ جاتقانىنان حابارىمىز از.
«شەتەل ادەبيەتى» جۋرنالى بۇل تۇرعىدا جاقسى ۇلگى كورسەتىپ كەلەدى. جاقىندا قازان قالاسىنا، تۇركى حالىقتارى جاس قالامگەرلەرىنىڭ فەستيۆالىنە بارىپ كەلگەنىمىزدە، بايلانىستىڭ وتە قاجەت ەكەنىن تۇسىندىك. بۇگىن وقىرمان نازارىنا قىرعىز، تۇرىكمەن جانە باشقۇرت ادەبيەتىندەگى جاڭا ۇدەرىستەر تۋرالى توپتامامىزدى ۇسىنىپ وتىرمىز.
ايسۇلۋ كوكويەۆا، قىرعىز رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق اكادەمياسىنىڭ باس مامانى:
- قازىرگى قىرعىز ادەبيەتىندەگى جاستاردىڭ ورنىن قالاي باعالايسىز؟ ولار قاي جانردا مىقتى: پروزادا ما، پوەزيادا ما؟
- بۇل جانرلاردىڭ قايسىسىندا بولسىن، جاستارعا بەرگەن باعادان، ورىننان مەملەكەتتىڭ كەلەشەگى شىعا كەلەدى. قىرعىزستاندا ادەبيەتكە ارالاسقان جاستارعا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. ولاردىڭ شىعارمالارى وتكەن جىلدارى الماناحتارعا توپتاپ جاريالاندى. جاستار الەم ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرىمەن تانىسىپ، وزدەرىنىڭ تۇيگەنىن، ءۇمىت-تىلەگىن جىر جولدارىنا قوسا باستاپتى. مىسالى، التىنبەك يسمايلوۆ، جۇلدىزبەك تۇرسىنبايەۆ، قاليشا جاقىپوۆا، ميرلان سامىيقوجا جانە باسقا دا كوپ جاس اقىندار بار. ولاردىڭ دۇنيەگە كوزقاراسى، قابىلداۋى وزگەشە. ۇلى مۇڭعا قاراعاندا، پاتريوتتىق جىرلارى دا، ليريكاسى دا شاپشاڭ، باتىل، اشىق، ينتيمدىرەك بولىپ كەلەدى. البەتتە، ولاردىڭ ەلگە تانىلۋى جاعىنان ينتەرنەت ۇلكەن رولگە يە. سەبەبى عالامتوردا جۋرناليستەردىڭ ءبارى وتىرادى، ەلدىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە يە بولعان اقىندى تەلەديدارعا دا، راديوعا دا، گازەتكە شىعارۋ دا جىلدام. پوەزيا اتقا جەڭىل، تايعا شاق جانر ەمەس پە؟ سوندىقتان جاستار پروزا جانرىنا كاراعاندا پوەزيا جانرىندا الدا كەلەدى.
- قىرعىز ادەبيەتىنىڭ قانداي جاقسى داستۇرلەرى ساقتالعان؟
- قىرعىز ادەبيەتىنىڭ جاقسى داستۇرلەرى دە قازاق ەلىنىكىندەي. شىعىس ەلىمىز، «اداب» - ادەپ دەگەن سوزدەن شىققان دەگەندەي، جاستارىمىز دا كونە رۋحاني بايلىقتاردى جاڭعىرتۋعا كوبىرەك ۇمتىلادى. ءومىردى ءسۇيۋ، سۇيگەندى اڭساۋ، انا مەيىرىمى، ادامنىڭ ەرەكشە جان دۇنيەسى، قۇدايدى تانۋ... قازىرگى اقىنداردىڭ شىعارمالارىندا قىرعىزداردىڭ فيلوسوفيالىق وي اعىسى، ەلدىك كوركەم مۇراتتاردىڭ ەلەمەنتتەرى ساقتالعان. ءبىراق بۇرىنعىداي ەڭبەك ادامىن جازۋ ءۇردىس ەمەس، جاڭا قاھارماندار، جاڭا كەيىپكەرلەر بوي كورسەتۋدە. شىعارماشىلىقتا كوپشىلىگىمىز «ماناس» ەپوسىنان جانە الەمگە اتاعى جايىلعان شىڭعىس اعامىزدىڭ شىعارمالارىنان ازىق الىپ تۇرامىز. بۇل تابيعي نارسە.
- جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ كىتابى قالاي شىعادى جانە تارالادى؟
- ءبىراز جىل بويى «قىرعىزپاتەنت» مەكەمەسى سىناق جاريالاپ، بىرنەشە جاس اۆتوردى تاڭداپ، شىعارمالارىن كىتاپ ەتىپ شىعارىپ جاتاتىن-دى. قازىر باقىت رومانوۆ دەگەن دەمەۋشى جىگىتتىڭ كومەگىمەن جاريالانىپ ءجۇر. ول جەكەلەگەن تاقىرىپتارعا بايقاۋ جاريالاپ، جەڭىسكە يە بولعان شىعارمالاردى كىتاپقا اينالدىرىپ كەلەدى. بىلتىر قىرعىز ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ەكى اقىننىڭ جىر جيناعىن ءوز باسپاسىنان شىعارىپ بەردى. قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت، اقپارات جانە تۋريزم ءمينيسترى كاميلا تالييەۆا ادەبيەتكە، ونىڭ ىشىندە جاستار ادەبيەتىنە باعىتتالعان التى ۇلكەن جوسپار بار ەكەنىن ايتىپ ءوتتى. مەملەكەت ارنايى اقشا ءبولىپ، كىتاپتار شىعارۋعا نازار اۋدارماق.
- قىرعىز باۋىرلاردىڭ كىتاپ وقۋ دەڭگەيى قانداي؟ ءبىر جىلدارى ءبۇتىن بىشكەكتە كىتاپ ساتاتىن 4 دۇكەن عانا قالدى دەپ ەدى، وسى ءسوز قانشالىقتى راس؟
- كىتاپ وقۋ دەڭگەيى تومەن دەي الامىن. ويتكەنى كىتاپ وقۋ مادەنيەتىنە ۇنەمى كوڭىل بۇرىپ تۇرۋ قاجەت ەكەن. جارناما زامانىندا بۇعان دا كۇشتى مەنەدجەرلىك بەتبۇرىس كەرەك. عالامتور، كۇن كورىس ارەكەتى ادامداردىڭ كىتاپقا جاقسىلاپ كوڭىل بولۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيدى. بۇدان نە تۇيۋگە بولادى؟ كىتاپ وقيتىن ادام از، ال كىتاپ ساتاتىن ادامدار وندايدا ابدەن ارزان باعاعا ساتۋعا ءماجبۇر ەمەس پە؟ كىتاپتىڭ ءمانى، قۇنى ارزانداپ جاتىر. بۇرىنعىدان «نۇسقا» جانە بىرنەشە كىتاپ دۇكەنى قالعان، قازىر «راريرەت» دۇكەندەرى تارماقتالىپ كەتتى. «وديسسەي»، «فوليانت»، «كنيجنىي دوم» ، ت. ب. كىتاپ دۇكەندەرى بار. بۇقارالىق مادەنيەتتىڭ گازەتىنە كىتاپ قوسىپ ساتاتىن جابايى بازار بار. ءبىر وكىنىشتىسى، كىتاپ دۇكەندەرىنە تابىسى ورتا ادامدار كوپ كىرمەيدى. كىتاپ ساتۋ ءىسى جولعا قويىلماعاندىقتان، وقىرمان اسىعا كۇتكەن كىتاپتى جەتكىزۋ جولدارى شەكتەۋلى. مۇنى مەن ءوز تاجىريبەمنەن ايتىپ وتىرمىن. وتكەن جىلى ەكى كىتابىم شىقتى. بىرەۋى - «ايەلدىڭ كۇندەلىگى» دەپ اتالاتىن كوركەم پروزا، ەكىنشىسى - «قايىن ەنە-كەلىن: تۇسىنىسە ءومىر ءسۇرۋ» دەگەن كەڭەستەر جيناعى. ەكەۋى دە 500 دانامەن شىقتى. كوركەم كىتابىمدى «راريرەتكە» الىپ بارسام، «كاسىپكەر» دەگەن پاتەنت الىپ كەل، سوندا دا بايقاپ، 10 داناسىن الامىز» دەيدى. جابايى بازارداعىلار قىمباتسىنىپ، ارەڭ الدى. ال كەڭەستەر كىتابىن ساتۋشى نەبارى 35 سومعا (تەڭگەگە شاققاندا - 100 تەڭگە) الامىن دەيدى. كىتاپتىڭ ماڭىزىن باعالاعان ساتۋشى جوق. سوندىقتان دا كىتاپتار ازداپ قانا ساتىلادى. ال تەك ولەڭ جازاتىن اۆتورلاردىڭ كىتابىن ساتۋ ودان دا اۋىر.
ەسەي جەڭىس ۇلى
«ايقىن»
