يسلام قابىش ۇلى: ەجەلگى تۇركىنىڭ ناعىز بەل بالاسى - قازاق
وسى شاراعا قاتىسقان موڭعوليا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اۋدارماشى، پۋبليتسيست، دراماتۋرگ، حالىقارالىق تۇركى-موڭعول زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى، موڭعولياداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ «التىن وردا» مادەني ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى يسلام قابىش ۇلىمەن تىلدەسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى.
- يسلام اعا، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى، سونداي-اق وسى تاقىرىپقا ارنالعان ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىز تۋرالى نە ايتا الاسىز؟
- موڭعول مەن قازاقتاردىڭ تاريحى ساباقتاس. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن ايتپاس بۇرىن ءبىز تۇركى قاعاناتىن ەسكە الۋىمىز كەرەك. الكەي مارعۇلان قازاقتىڭ 3 مىڭ جىلدىق تاريحى بار دەپ ايتۋدان جاڭىلماعان عوي. ءبىراق كەڭەس وداعىنىڭ كەزىندە ول بۇل ءۇشىن قۋدالاندى. ەرمۇحان بەكماحانوۆ قازاق حاندىعى تۋرالى جازىپ، قۋدالاۋعا ۇشىرادى.
مەن 1962 -جىلدان باستاپ موڭعول مەن قازاق تاريحىن سالىستىرا زەرتتەگەن اداممىن. تەك تۇركى شەجىرەسىمەن عانا شەكتەلەتىن بولساق، ءبىزدىڭ كوشپەندىلەرىمىزدىڭ تاريحى تولىق اشىلمايدى. سوندىقتان موڭعول تاريحىنىڭ ورنى بولەك. وسى تاريحتىڭ داۋىرلەۋى شىڭعىس حاننىڭ كوشپەندىلەر يمپەرياسىن قۇرعان 1206 -جىلدان باستالادى.
سول يمپەريانىڭ قۇرامىندا بولعان ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ بىرەۋى - قازاق ەلى، سونىڭ ىشىندە قىپشاق، كەرەي، نايمان، جالايىر، قوڭىرات دەپ كەلەدى. بۇنىڭ بارلىعى «قۇپيا شەجىرە» (قىتايشا - «يۋان شاو- بيشي» كىتابىندا 1240 -جىلى جازىلعان. وسى كىتاپتى «موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسى» دەپ قازاقشاعا اۋدارىپ، ونى 50 جىلداي تۇركى شەجىرەلەرىمەن سالىستىرا زەرتتەدىم. بۇگىنگى تاڭدا الەمدە تۇركى تەكتەس 28 ۇلت پەن ۇلىس، 7 تاۋەلسىز رەسپۋبليكا بار، سونىڭ بىرەۋى - موڭعول ەلى. كەڭەس داۋىرىندە، دە بەرتىندە دە تۇركى-موڭعول حالىقتارىنىڭ تاريحى دەپ وقىتاتىن. تۇركىلەر مەن موڭعولدى بولەتىندىگىنىڭ ءبىر سەبەبى - بۇل بۋددا دىنىنە قارايتىن ەل. وسى قازىرگى موڭعوليا جەرىندە 3 مىڭ جىلدان بەرى (ساق جانە عۇن داۋىرىنەن باستاپ) ءومىر سۇرگەن حالىقتىڭ ەڭ ءبىرىنشىسى - قازاق حالقى بولىپ ەسەپتەلەدى.
موڭعولدار عۇن ءداۋىرىنىڭ 2226 جىلدىعىن بەكىتەمىز دەپ وتىر، ءبىراق ءبىزدىڭ عالىمدار ءبىر كەزدە وسى تايپانىڭ نەگىزىن ورتا ازيا حالىقتارى، اسىرەسە كوشپەندىلەردىڭ وزەگى بولعان قازاق حالقى قۇرادى دەپ ايتاتىن. دەگەنمەن، 2226 جىل بۇرىن مۇددە سايىن (قازاق تاريحىندا دا بار) مەملەكەت قۇردى. ودان كەيىن كوكتۇرىكتىڭ كۇلتەگىن مەن بىلگەنىڭ ورناتقانى قار- قورىمدا تۇر. ودان بۇرىن قار- قورىم جەرى - نايمان مەملەكەتىنىڭ استاناسى بولعان. ۇلان- باتىردان 28 شاقىرىم جەردە، نالايح قالاسىنىڭ ار جاعىندا، تونىكوكتىڭ ەسكەرتكىشى تۇر، ونىڭ بەر جاعىندا كەرەي مەملەكەتىنىڭ استاناسى بولعان.
«قۇپيا شەجىرەنى» زەرتتەپ، 1206 -جىلى كوشپەلىلەر يمپەرياسى قۇرىلعاندا نايمان مەملەكەتىنىڭ حاتشىسى تاتاتۇنقا ۇلى وردانىڭ ءىس- قاعازىن باسقارىپ، شىڭعىستىڭ تۋعان ءىنىسى حاسىرعا حات تانىتىپ، ۇستاز بولعانىنا كوز جەتكىزدىم. سونداي-اق بۇل شەجىرەدە موڭعولداردىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن مۇعالىمدى - «باگش» دەيتىنىن، بۇل قازاقتىڭ «باقسى» دەگەن سوزىنەن تۋىنداعانىن ءبىلدىم. شىڭعىس حان جانە ونىڭ كەيىنگى اۋلەتى كونە تۇركى تىلىندە سويلەگەن. ماسەلەن، تەمۇجين دەگەن اتتىڭ ءوزى كەيىندە «جەڭىس حان» دەگەن سوزدەن وربىگەنىن، ونىڭ ءتورت ساردارىن «ءتورت توبەت» دەپ جازعانىن، موڭعول زەرتتەۋشىلەرى ەرتە زاماندا تۇركىلەر ەركەك ءيتتى «توبەت» دەگەنىن، مەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاقتار سولاي اتايتىنىن جاريالادىم. «قۇپيا شەجىرەنىڭ» العاشقى نۇسقاسىنىڭ قىرىق پايىزى كونە تۇركى ءتىلى بولعانىن، ونىڭ توركىنى بۇگىنگى قازاق ءتىلى ەكەنىن عىلىمي تۇرعىدا اينالىمعا ەنگىزدىم. سول داۋىردە نايمان شەجىرەشىسى تاتاتۇنقا مەن كەرەي شەجىرەشىسى شىناعاي چينسان ەكەۋى بىرلەسىپ، «قۇپيا شەجىرەنى» جازۋى مۇمكىن دەگەندى دە ايتتىم. وعان عىلىمي دالەلدەر دە كەلتىردىم.
- سوندا، ەجەلگى تۇركىنىڭ ناعىز بەل بالاسى قازاق دەپ تۇسىنۋگە بولا ما؟
- ءيا. ويتكەنى تۇركىتەكتەس حالىقتىڭ انا جۇرتى - قازاق، اتا جۇرتى - تۇرىك دەپ ەسەپتەيمىن. مۇنى ەۋروپا تاريحشىلارى تۇركولوگيا عىلىمى اياسىندا زەرتتەپ زەردەلەگەن. تۇركولوگيانى بىلگەن ادام موڭعولتانۋدى بىلمەگەن. موڭعولدار التاي تىلىمەن سويلەگەن كيىز تۋىرلىقتى، اعاش ۋىقتى ەل بولعان. نەگىزىنەن 8 ءتۇرلى كوشپەندىلەر بولسا، سونىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىدەگىسىنە قازاق، موڭعول، قىرعىز كىرەدى.
مۇنىڭ بارىنەن بۇرىن ساق دەگەن ەل بولعان. ءبارىمىز وسىدان تارايمىز. قازاق دەگەن ءسوز مەنىڭشە وسى ساق دەگەن سوزدەن شىققان. قازاق ءسوزى «قاسساق» - «ناعىز ساق» - دەگەننەن شىقتى دەگەنگە مەن دالەل ايتامىن. كەڭەستىك داۋىردە قازاقستاندا بۇعان قوسىلاتىن الكەي مارعۇلان، ەرمۇحان بەكماحانوۆ، مۇساتاي احىنجانوۆ سىندى 2-3 اق ادام بولعان.
مەنىڭ ەكى ۇلكەن ۇستازىم بولدى. بىرەۋى - «قۇپيا شەجىرەسىن» موڭعولشاعا اۋدارعان اكادەميك تسەنديين دامدينسۋرەن، ەكىنشىسى - اكادەميك رينچەن بيمبايەۆ. ولار تۇركى موڭعول بىرلىگى تۋراسىندا ءوز ەڭبەكتەرىندە: «ءبىز ءتۇبىمىز ءبىر، كيىز تۋىرلىقتى، اعاش ۋىقتى، تەگىمىز ءبىر حالىقپىز»، - دەگەن.
ۋنيۆەرسيتەتتە ستۋدەنت كەزىمدە شىڭعىس حاننىڭ «ۇلى ياسا» زاڭ كودەكسىن جازعان ادامدار نەگىزىندە تۇركىتەكتەس حالىقتار، قازاقتار دەپ جازعانمىن. مەن بۇگىن دە، ەڭبەكتەرىمدە «موڭعول» دەگەننىڭ «مىڭ قول» دەگەن سوزدەن شىققان جاۋىنگەر ەل بولعاندىعىن دالەلدەپ وتىرمىن. بۇرىندارى «مىڭعىت» دەگەن تايپانىڭ ايەلدەرىنە دەيىن قانجار اسىنىپ، ەرلەرشە كيىنىپ جۇرەدى ەكەن. ويتكەنى ەر ازاماتتارى مىڭعا جەتپەسە، ولارعا بولەك ايماقتىق ات بەرىلمەيدى ەكەن. قاشان دا مىڭ قول شىعاراتىندىقتان، موڭعول دەگەن ات وسىدان شىقسا كەرەك.
- قازىرگى كەزدە شىڭعىس حاندى بىرەۋى موڭعول، بىرەۋى قازاق، بىرەۋى تاتار دەپ داۋلاسىپ كەلەدى. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟
- وسىنداي داۋ- داماي بار. دەي تۇرعانمەن، شىڭعىس حاننان قالعان بىردەن- ءبىر ۇرپاعى قازاقتا عانا بار. قازاقتىڭ بەلگىلى ساۋلەتشىسى شوت- امان ءۋاليحانوۆ شىڭعىس حاننىڭ 23-، جوشىنىڭ 22- ۇرپاعى بولىپ تابىلادى. ارعى اتاسىنا ۇڭىلسەڭ، قازاقتىڭ باسىن قوسقان ابىلاي، ونىڭ 18- ۇرپاعى. ال، بەرى كەلگەندە، قازاق عىلىمىنىڭ كوشباسشىسى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ۇرىق- جۇراعاتى بولىپ سانالادى.
قازاقستان ەگەمەن ەل اتانعاننان كەيىن، موڭعوليا يمپەرياسىنىڭ 800 جىلدىق تويىندا دۇنيە ءجۇزى عالىمدارىنىڭ الدىندا شىڭعىس حاننىڭ تۇقىمى جوشىنىڭ اۋلەتىن سەگىز عاسىر ساقتاعان قازاقتاردىڭ قانداي ۇلاعاتتى، پەيىلى دارحان دالاداي كەڭ ەل ەكەندىگىن باق ارقىلى دا، جيىن بارىسىندا دا قالىڭ ەلگە جەتكىزدىم. ايتا كەتەتىن باستى نارسە - موڭعولياداعى دۇنيەجۇزىلىك شىڭعىس حان اكادەمياسى جەر بەتىندە جالعىز ساقتالعان شىڭعىس حاننىڭ بالاسى جوشىنىڭ اۋلەتىنەن تاراعان ۇرپاعى شوتا ءۋاليحانوۆقا شىڭعىس حان اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى اكادەميگى اتاعىن بەردى. سونىمەن قاتار اتالمىش اكادەميانىڭ قۇرمەتتى پرەزيدەنتى ديپلومىمەن جانە شىڭعىس حاننىڭ التىن رومبىسىمەن ماراپاتتادى.
ءبىراق شىڭعىس حاننىڭ اۋلەتتەرى «سەن قازاقسىڭ، سەن موڭعولسىڭ» دەپ ايتپاعان. ول قالىڭ رۋلاردى بىرىكتىرىپ، ءبىر مەملەكەت قۇرعان عوي. سونىڭ قۇرامىندا ەڭ شۇرايلى جەرىندە سول قازاقتار (قىپشاقتار اتىمەن) تاپجىلماي جۇرگەن. دەگەنمەن، موڭعول يمپەرياسىندا ەڭ مادەنيەتتىسى جانە تاريحشىلارى مول ەل كەرەي مەن نايمان بولعان.
- ءسىز موڭعوليا مەملەكەتىنىڭ عىلىمعا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرىسىز. سوندا بۇل دەگەنى موڭعول عالىمدارى مەن بيلىگى ءسىزدىڭ تۇجىرىمدامالارىڭىزدى قولدايتىندىعىنىڭ بەلگىسى مە؟ ەڭبەكتەرىڭىز جونىندە ايتا كەتسەڭىز...
- تاريحشىلار قاشاندا ادىلدىگىن ايتۋ كەرەك، تاريحقا جۇگىنىپ، ونى دالەلدەۋگە مىندەتتى. مەن شىڭعىس حاننىڭ «قۇپيا شەجىرەسىن» تەرەڭ تالدادىم، «الەم قازاقتارىنىڭ تاريحى»، «كەرەيلەر كەرۋەنى»، «موڭعوليا قازاقتارىنىڭ تاريحى»، «شىڭعىس حان جانە كوشپەلىلەر»، «تۇركى تەكتىلەردىڭ ءتۇبى ءبىر»، تاعى باسقا ەڭبەكتەرىمدى عىلىمعا قوسىلعان از دا بولسا ۇلەس دەپ ەسەپتەۋگە بولاتىن شىعار. «قازاق قاۋىمى» اتتى كىتابىمنان قازاق حالقى تۋرالى مول ماعلۇمات الۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، ازيانى مەكەن ەتكەن تاۋەلسىز تۇركى تەكتەس جەتى مەملەكەتتىڭ وتىزداي ەلىنىڭ تاريحىن ۇزاق جىلدار زەرتتەپ، زەردەلەپ جازعان قازاقشا «تۇران الەمى»، موڭعولشا - «تۋرانى ەرتونتس» كىتابىم موڭعول يمپەرياسىنىڭ 800 جىلدىعىنا وراي ۇكىمەتتىڭ قاراجاتىمەن موڭعولشا باسىلىپ، مەملەكەتتىك سىيلىققا يە بولدىم.
مۇحتار اۋەزوۆ، ءىلياس ەسەنبەرلين، ءسابيت مۇقانوۆ، قالماقان ءابدىقادىروۆ، جۇبان مولداعاليەۆ، ءانۋار ءالىمجانوۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ، سونداي-اق دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ ەستەلىگى مەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «تاريح تولقىنىندا» جانە «سىندارلى ون جىل» اتتى كىتاپتارىن موڭعول تىلىنە اۋدارۋعا جەتەكشى بولدىم. سونىمەن قاتار، ۇلى ابايدىڭ 150 جىلدىعىنا وراي ونىڭ تولىق جيناعىن موڭعول تىلىنە اۋدارىپ، قازاقتىڭ اسىل مۇراسى بولىپ تابىلاتىن «قىز جىبەك» فيلمىن موڭعولشا سويلەتتىم. بۇل ءفيلمنىڭ قىتاي، كورەي تىلدەرىنە اۋدارىلۋىنا باستاماشى بولدىم.
1997 -جىلى كۇلتەگىننىڭ ەسكەرتكىشىن جاپونيانىڭ وساكا قالاسىندا سكانەرمەن قالىپقا كەلتىرىپ، ونىڭ كوشىرمەسىن قازاقستان ۇكىمەتى ونىڭ اقيەسى بولۋشى استانانىڭ تورىنە (كەزىندە شەكاراداعى كەڭەس اسكەرلەرى ەسكەرتكىشكە وق بوراتىپ مىلتىعىنىڭ تۇزۋلىگىن سىناعان)، ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە اپارىپ قويدىرۋىنا تۇرتكى بولدىم.
قازىرگى كەزدە ءبىز تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ ەسىمىن ۇلان- باتىردىڭ ءبىر كوشەسىنە بەرۋگە ات سالىسىپ ءجۇرمىز.
- تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ موڭعوليا تاريحىنداعى ورنى جايلى اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز...
- ۇلان-باتىردىڭ اتاۋىن تۇرار رىسقۇلوۆ قويدىرعان عوي. ول 1920 -جىلدارى لەنيننىڭ تاپسىرماسىمەن موڭعولياداعى كومينتەرن ۋاكىلى بولىپ تۇرعاندا 1924 -جىلى موڭعول ەلىنىڭ اتا زاڭىن جازىسىپ، ەل استاناسىن وسىلايشا اتاپتى. 1974 -جىلى موڭعوليا تاۋەلسىزدىگىنىڭ 50 جىلدىق تويىنا ك س ر و باسشىسى لەونيد برەجنەۆ، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى اندرەي گرومىكو، قورعانىس ءمينيسترى مارشال روديون مالينوۆسكي مەن ورتالىق ازيادان قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى دىنمۇحامەد قونايەۆ كەلىپ، موڭعوليانىڭ بايراعىنا لەنين وردەنى تاعىلعان ەدى. قونايەۆقا برەجنەۆتىڭ ءوزى تەلەفون شالىپ: «مەن موڭعوليانىڭ كونستيتۋتسياسى قابىلدانۋىنىڭ جانە تاۋەلسىزدىگىنىڭ 50 جىلدىق تويىنا سەنى دە ەرتە بارايىن دەپ وتىرمىن. سول ەلدىڭ العاشقى نەگىزگى زاڭىن جازىسىپ، تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋعا تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ اتسالىسقانىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. جانە ول ەلدە قانداس قازاق باۋىرلارىڭ تۇرماي ما، قارسى بولماساڭ بىرگە بارساق قايتەدى»، - دەگەن سوڭ 1974 -جىلى 24 -قاراشادا سول 50 جىلدىق مەرەيتويدىڭ قوناعى بولىپ د. قونايەۆ بارعان بولاتىن.
- قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن تويلاۋدىڭ ماڭىزى قانداي دەپ ويلايسىز؟
- نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءبىر ۇلكەن عاجايىپ ەرلىگى جانە جەتىستىگى - تاريحقا بەتبۇرىس جاساعانى، قازاق تاريحىنىڭ جىلىن جاريالاعاندىعى. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى اتاپ وتىلەتىنىن جاريالادى. دەمەك، قازاق ەلى - ءوزىنىڭ 3000 جىلدىق تاريحىندا ەجەلگى ۇلان-بايتاق جەرىنەن ايىرىلماي بەس تۇلىك مالىن ءوربىتىپ، ءتىلىن، ءدىلىن، ءدىنىن، ادەت- عۇرپىن ساقتاعان الەمدەگى از ەلدەردىڭ ءبىرى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ «نۇرلى جول» باعدارلاماسىمەن تورتكۇل دۇنيەنى ءتانتى ەتسە، ۇلىتاۋداعى ۇلاعاتتى ءسوزى ارقىلى قازاقستاننان الىس شالعايدا تۇراتىن زيالى قاۋىم - بىزدەردى دە توتەنشە تولعاندىرعان ەدى.
قازاقتا «جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر، ءوزىن عانا بىلگەن ۇل قۇلاعى مەن جاعىن جەر» دەگەن ءسوز بار. قازاقتاي جەتى اتاسىن جاتتاپ وسكەن ەلگە الەم تاريحشىلارى مەن جاhaنكەزدەرى تاڭدانىپ، قازاق شەتىنەن شەجىرەشى، تاريحشىلار ەلى، ولاردىڭ ۇزدىك شەجىرەشىلەرى 70 اتاسىنا دەيىن ءبىلىپ، ەل تاريحىن ءان- كۇي، قيسسا- داستان بولدىرىپ جىرلايدى ەكەن دەپ تاڭدانىپتى. ءبىر اتانى 30 جاس دەپ ەسەپتەسەك، 70 اتا 2100 جىلدى قامتيدى. ءوزىن عانا بىلگەن ۇل قۇلاعى مەن جاعىن جەر دەگەنى، وزگەنى دە وزەگىنەن تەپپەي تۇسىنە ءبىل، باسقانىڭ جاقسى ادەتىنەن ۇيرەن، جامان ادەتىنەن جيرەن دەگەنى.
قازاق حالقى ەشبىر ەلدى جاۋلاپ، داۋلاماعان ەل. «قازاق تاريحىندا ەش ۇيالاتىن ءىس بولعان جوق»، - دەگەن نۇرەكەڭنىڭ اتالى ءسوزى بار. مەن ونىڭ بۇل ءسوزىن وتە قۇپتايمىن. قازاق حالقى بارلىق ۇلتتاردى باۋىرىنا تارتقان وتە ۇلاعاتتى باۋىرمال ەل. وسىنداي ۇلتتار بىرلىگىنىڭ ۇيىتقىسى بولعان ەلباسى الەمگە قازاق حالقىنىڭ داڭقىن اسىرۋدا. تاريحتى تارازىلاۋدا ءبىر حالىقتى زور ەتىپ، ءبىر حالىقتى قور ەتىپ كورسەتۋ كەشىرىلمەس كۇنا. ويتكەنى حالىق تاريحى - قاسيەتتى تاقىرىپ.
ورتالىق ازيادان تۇركى- موڭعول حالىقتاردان الەم تاريحىنا وشپەس ءىز قالدىرعان ءۇش ۇلى تۇلعانىڭ ءبىرىنشىسى دەپ XIII عاسىرداعى شىڭعىس حاندى اتاۋعا ءتيىسپىز. ەكىنشىسى بەس عاسىر داۋىرلەپ اقىرى كوزگە تۇرتكى بولىپ قۇلدىراعان وسمان سۇلتاندىعىنىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىكتىرگەن كەمەل مۇستافا اتاتۇرىك ەكەنىن دالەلدەۋ ارتىق بولار. ال ءۇشىنشىسى قازاق حالقىنا تيەسىلى دەپ تاريحشى بىزدەر تايسالماي ايتا الامىز. ولاي دەيتىن سەبەبىم ۇلان بايتاق دالاسى ءۇشىن مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قاسيەتتى اتا- بابا قونىسىندا ءارتۇرلى ۇلت پەن ۇلىستاردى ۇيىستىرىپ، قازاق دەگەن ەلدىڭ ەرلىگى مەن ەگەمەندىگىنىڭ كەرەمەتىن تورتكۇل دۇنيەگە ءتانتى ەتكەن نۇرەكەڭدەي پەرزەنت تۋدىرعان قازاق ەلىنىڭ تاريحى الەم تاريحىنىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ جازىلاتىنى ءسوزسىز.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اۆتور: سادىق اكىجانوۆ
