وردالى جىلاندار كەكتەنسە وسىلاي كەك الادى

استانا. قازاقپارات - وردالى جىلان تۋرالى اڭىز اڭگىمەلەردەن ەستىگەنىمىز بولماسا، كوزبەن كورگەندەر از.

جىلان دەگەندە كوپشىلىگىمىزدىڭ كوز الدىمىزعا ءتىلىن جالاڭداتىپ، يرەلەڭدەگەن سۇستى تىرشىلىك يەسى كەلىپ تۇرا قالادى. ولاردىڭ قايسىبىر ءتۇرى بولماسىن، ادامزات ءۇشىن قورقىنىشتى.

جالپى، تابيعاتتا جىلاننىڭ بىرنەشە ءتۇرى تىرشىلىك ەتەدى ەكەن. جىرتقىش تۇرلەرى تىشقان تارىزدىلەرمەن، باقالارمەن، ومىرتقاسىزدارمەن قورەكتەنەدى. كوپشىلىك جىلاندار جۇمىرتقا (قاراشۇبار جىلاندار، گيۋرزالار، ت. ب.) سالادى، ال كەيبىرەۋلەرى (سۇرجىلاندار، بوزشا جىلاندار، ت. ب.) ءتىرى تۋىپ كوبەيەدى.

ولار جەكە دارا نەمەسە توپتانىپ قىستايدى. توپتانىپ قىستايتىن تۇرلەرىن حالىق «وردالى جىلاندار» دەپ اتايدى. جۋىردا وردالى جىلاندار تۋرالى ءبىر اڭگىمە ەستىگەنىم بار.

بۇل وقيعا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءبىر شاعىن اۋىلىندا بولىپتى. وتاۋ قۇرعاندارىنا نەبارى بەس-التى جىل بولعان داۋرەن مەن ايسۇلۋدىڭ اۋىلعا قونىس اۋدارعاندارىنا از عانا ۋاقىت بولاتىن. داۋرەن تۇلا بويىم تۇڭعىشىم، ارتىمنان ەرگەن تۇياعىم دەپ ۇلىنىڭ اتىن ءىزباسار قويدى.

ال ودان ەكى جاسقا كىشى قىزىنىڭ ەسىمى ءلايلا. جان جارى ايسۇلۋدىڭ توركىنى قالادا تۇرادى. ال وزدەرى بۇل اۋىلعا داۋرەننىڭ شارۋاسىنا قولايلى دەپ كوشىپ كەلدى. ساتىپ العان ۇيلەرى ءتاپ-ءتاۋىر. جاڭا ۇلگىمەن سالىنعان باسپانانىڭ ءتۇر-سيپاتى ەڭسەلى، اينالاسىنداعى ۇيلەرمەن سالىستىرعاندا سونادايدان كوزگە ىلىنەدى.

كۇن ارتىنان كۇندەر ءوتىپ، جۇبايلار باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. داۋرەن كۇنى بويى جۇمىستا، ال ايەلى ايسۇلۋ شاڭىراقتا بالا تاربيەسىمەن اينالىساتىن. ايسۇلۋ ۇيدە جۇرگەندە ءسال تىنىشتىق ورناي قالسا، الدەبىر زاتتاردىڭ تىسىرىنان سەلك ەتە تۇسەدى.

العاشىندا ءۇي جيھازدارىنىڭ تىسىرى شىعار دەپ ايسۇلۋ ەشتەڭەگە اسا ءمان بەرگەن جوق. ءتۇن تۇندىگى ءتۇرىلىپ، تىنىشتىق ورناعان كەزدەدە ايسۇلۋ الدەكىم ەدەندى جايباراقات باسىپ، ءارلى-بەرلى جۇرگەن سەكىلدى دىبىستاردان ويانىپ كەتىپ ءجۇردى.

قۇلاعىن سالىپ، تىڭداي قالسا الگىندەگىدەي دىبىس جوعالىپ كەتەدى. بىردە ول تاڭ اتا مىناداي وقيعاعا تاپ بولدى. جولداسىنىڭ تاڭعى اسىن بەرىپ، جۇمىسىنا شىعارىپ سالعان سوڭ ايسۇلۋ توسەك جيناۋعا كىرىسكەن. كۇيەۋىنىڭ كورپەسىن سىلكە جيناپ جاتقاندا بىرنەشە جىلاننىڭ بۇرالىپ جەرگە سارت ەتە قالعانىن كورىپ، زارەسى ءزار تۇبىنە كەتەدى.

دەرەۋ داۋرەنگە حابارلاسىپ، ءمان-جايدى ايتادى، ءبىراق ول بۇعان ايتارلىقتاي ءمان بەرمەيدى. قورقىنىشتان قول-اياعى دىرىلدەپ كەتكەن ايسۇلۋ اسحاناعا بارىپ، سۋ ىشپەك بولدى.

دەرەۋ اسحاناعا جۇگىرىپ كەلىپ، ىدىستاعى سۋعا ەڭكەيە بەرگەندە ەدەنمەن جورعالاي ءجۇرىپ، اس ءۇي جيھازىنىڭ ارتىنا قاراي كىرىپ بارا جاتقانىن اڭعارادى. سول كۇنى ايسۇلۋدىڭ ەشتەڭەگە قولى بارمادى. قۇددى بۇكىل زاتتىڭ اراسىنان جىلان شىعا كەلەتىندەي قورقىنىش سەزىمى پايدا بولدى.

كەشقۇرىم داۋرەن جۇمىستان كەلگەن سوڭ وقيعانىڭ بارلىعىن جولداسىنا بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ايتىپ بەردى. داۋرەن جاتىن بولمەدەگى توسەك ورىننىڭ اينالاسى، استى-ءۇستىن، بارلىق بولمەلەردى تۇگەلدەي ءتىنتىپ شىقتى. ءبىراق ەشقانداي جىلان ءىزىن بايقامادى.

ارادا بىرنەشە اي ءوتتى. بۇل كەزدە جانۇيادا جىلان تۋرالى قورقىنىش ءسال-ءپال سەيىلگەندەي ەدى. ايسۇلۋ ادەتتەگىدەي ءۇي ىشىندە اناۋ-مىناۋ تىرشىلىكتەرىمەن اينالىسىپ جۇرگەن. ءسال دامىلداماق بولىپ، جاتىن بولمەدەگى كەرەۋەتكە وتىرا كەتتى.

كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن. تۇسىندە جۇمساق قۇمنىڭ ۇستىندە جالاڭ اياعىمەن ولاي دا بۇلاي بالاشا ويناپ جۇگىرىپ ءجۇر ەكەن. كەنەت سەلك ەتىپ ويانىپ كەتسە، قوس اياعىنىڭ ۇستىمەن ءبىر جىلان سۋسىلداپ ءوتىپ بارا جاتىر. ايسۇلۋ «ويباي» دەپ ىشقىنا ايقايلاپ، اياعىن سىلكىپ قالعاندا جىلان ۇشىپ ءتۇسىپ، جوق بولدى.

ايەلىنىڭ ۇرەيلى ءتۇرىن كورگەن داۋرەن ايەلى مەن ەكى بالاسىن قالاعا توركىنىنە جىبەرىپ، ءوزى ۇيدەگى جىلان اتاۋلىنى ولتىرمەك بولىپ ۇيىندە قالادى. ەرتەڭىنە جۇمىسقا بارماي، جىلانداردىڭ «جارىققا شىعۋىن» كۇتىپ وتىرادى.

كەنەت تەلەديدار قوياتىن ۇستەلدىڭ ارتقى جاعىنان باسى قىلتيا شىعىپ ەدەنمەن بويلاي جورعالاعان جىلاندى كورىپ، قولىنداعى بالتاسىمەن بەس ءبولىپ تاستايدى. وسىلايشا كوزىنە كورىنگەن جىلاننىڭ ءبارىن بالتالاي بەردى.

ءبىراق، داۋرەن مۇنشا جىلاننىڭ ۇيگە قالاي كىرىپ، ولاردىڭ قاي جاقتان شىعىپ جاتقانىن ۇققان جوق. بار ويى جىلانداردى جويۋ. جورعالاعان جىلاننىڭ ءبارىن ءولتىرىپ ءبىتىردىم دەگەندە ايەلى مەن بالالارىن قايتادان اۋىلعا شاقىرىپ الادى.

ۇيدە جىلاننىڭ قاراسى كورىنبەگەنگە ەرلى-زايىپتىلار ەندى تىنىش ءومىر سۇرەمىز بە دەپ ويلاعان. ءبىراق، بۇل ويلارى بەكەر بولىپ شىقتى.

ءتۇن اۋا ايسۇلۋ اۋا جەتپەي، قينالىپ ويانىپ كەتتى. كوزىن اشسا ءبىر جىلان ونى قىلعىندىرا موينىنا ورالىپ تۇر ەكەن. قيمىلداي قالسا، ودان سايىن تۇنشىقتىرا تۇسەردەي ەدى.

ەسىكتىڭ تابالدىرىعىندا جولداسى داۋرەن اۋزىنان اق كوبىك اتىلىپ، ءولىم اۋزىندا جاتتى دا، ارتىنشا قينالا شىعارعان داۋىسى دا ءۇزىلدى. جانىندا جاتقان قوس قۇلىنشاعى جالاڭاش كۇيدە الدەقاشان اجال قۇشقان.

ايسۇلۋ قوس قولىمەن جىلاندى تارتقىلاپ، تىرىسىپ كورىپ ەدى، بولمادى. قول-اياعى تىپىرلاپ، ايقاي سالۋعا دا شاماسى كەلمەدى، اقىرى سوڭعى دەمىن شىعاردى. «باقساق، باقا ەكەن» دەمەكشى، ءبىر شاڭىراقتى ءبىر تۇندە ءولتىرىپ شىققان وردالى جىلاندار ەكەن. ولار وزدەرىنە قاستىق قىلعانداردى جەر باستىرىپ جۇرگىزبەيتىن كورىنەدى.

ەل اراسىندا ۇيگە جىلان كىرسە، باسىنا اق قۇيىپ، ەپپەن شىعارۋ كەرەك دەگەندى ءجيى ەستيمىز. سوندا ول ەشكىمگە زيانىن تيگىزبەيدى ەكەن. جالپى، جىلاندى ءولتىرىپ جاتقاندا «التىن باسىم امان بولسا، التى كۇندە تىرىلەم، جەز قۇيرىعىم امان بولسا، جەتى كۇندە تىرىلەم» دەپ ايتىپ جاتادى ەكەن.

قايسىبىر تىرشىلىك يەسىنىڭ جاعىمسىز فاكتورعا قارسىلىق كورسەتەتىن قاسيەتكە يە ەكەنىن بىلەمىز. ءبىراق جىلاننىڭ «كەگى» تۇبىندە جاقسىلىققا اپارمايتىندىعى بەلگىلى بولعانداي.

vk.com