سەكسەندى سەكىرتكەن سۋسىن نەمەسە شۇبات ساتاتىن لان يوۋ مىرزا

استانا. قازاقپارات - قىتايدا تۇيە سۇتىنەن جاسالعان ونىمدەرگە دەگەن سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. قازاقتىڭ سۇيىكتى سۋسىنى - شۇباتتىڭ قاسيەتىن تۇسىنگەن قىتايلىقتار ونىڭ نەگىزىندە ءتۇرلى ەمدىك ونىمدەر شىعارۋدا. بۇل تۋرالى «ەگەمەن قازاقستان» رەسپۋبليكالىق گازەتى بۇگىنگى سانىندا جازىپ وتىر.

وسى ەلدىڭ «ۆانيۋان» دەگەن ساۋدا كومپانياسى تۇيە سۇتىنەن جاسالاتىن ونىمدەرگە پاتەنت الىپ، ءوز تىرشىلىگىن جاساپ جاتىر. ساۋداسىن شىنجاڭ اۆتونوميالىق ولكەسىندە باستاعان «ۆانيۋان» كومپانياسىنىڭ بۇگىندە بۇكىل قىتاي بويىنشا شۇبات ساۋدالايتىن جۇزدەن استام دۇكەنى بار.

 بۇل - تەك «ۆانيۋاننىڭ» ونىمدەرىن ساۋدالايتىن ارنايى دۇكەندەر سانى. ال جالپى ەل بويىنشا ءۇش جۇزدەن استام دۇكەننەن اتالمىش كومپانيا شىعارعان تۇيە ءسۇتى ونىمدەرىن الۋعا بولادى. قازىر شۇبات قىتايلاردىڭ ءتاۋىر سۋسىندارىنىڭ بىرىنە اينالىپ، ودان جاسالعان ونىمدەر جەدەل ساتىلۋدا. ەل تۇرعىندارى ونى پىشاق ۇستىنەن ءبولىسىپ اكەتەتىن بولدى، دەيدى كومپانيا وكىلدەرى.

 تۇيە سۇتىنەن جاسالاتىن ونىمدەردى پاتەنتتەپ الىپ، ساۋداسىن دوڭگەلەنتىپ وتىرعان جىگىتتىڭ اتى - لان يوۋ. ول - نەگىزىنەن قازاقتار مەكەن ەتەتىن شىنجاڭ ولكەسى التاي ايماعىنىڭ تۋماسى. قىتاي استاناسىنان دۇكەن اشىپ، تۇيە ءسۇتى ونىمدەرىن ساۋدالاعالى ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ەكولوگيالىق احۋالى ناشار بەيجىڭ تۇرعىندارى تازا، تابيعي ونىمگە ءزارۋ. ال شۇبات - ەمدىك قاسيەتى مول ءونىم. ءبىز لان يوۋدىڭ دۇكەنىنە ارنايى بارىپ، شارۋاسىنىڭ جايىمەن تانىسىپ شىقتىق. ءوزى وتە كوڭىلدى. ول زياندى اۋانىڭ اسەرىنەن ءتۇرلى اۋرۋعا شالدىققان تالاي ادامدى ساۋىقتىردىم دەپ وتىر. بۇگىندە تۇراقتى كليەنتتەرى كوپ. ساۋداسى مەيلىنشە قىزىپ تۇرعان كورىنەدى. قىتايلىق كاسىپكەردەن بۇل ءىستىڭ قالاي باستالعانى جونىندە سۇرادىق.

- مەن التاي قازاقتارىنىڭ اراسىندا ءوستىم. قازاقتاردىڭ ءداستۇرلى سۋسىنىن جاستايىمنان ءىشىپ كەلەمىن. شۇبات باۋىردىڭ قابىنۋى، اسقازان جاراسى، ءتىپتى، قاتەرلى ىسىك سەكىلدى قاۋىپتى اۋرۋلاردى ەمدەيدى. ونىڭ بارلىق قاسيەتتەرىن مۇقيات زەرتتەپ، ءبىز سۋسىن، ءدارى- دارمەك، تابيعي قوسپا سەكىلدى ءتۇرلى ءونىم شىعاردىق. ناتيجەسى ءبىز كۇتكەننەن اسىپ ءتۇستى، - دەپ ەزۋ تارتىپ قويادى لان يوۋ مىرزا.

لان يوۋدىڭ تۇراقتى كليەنتتەرىنىڭ ءبىرى - سەكسەن جاستاعى زان چجوۋ اجەي. وسىدان ەكى جىل بۇرىن ونىڭ قان قىسىمى تۇراقسىز، قانداعى قانت مولشەرى جوعارى بولىپتى. دەنساۋلىعى ۇنەمى سىر بەرگەن سوڭ ول شۇباتتان جاسالعان دارۋمەندەردى ىشە باستاعان. بۇگىندە بۇرىنعى اۋرۋلارىنىڭ ءىزى دە قالماپتى. قازىر دەنساۋلىعى مىقتى. سپورتپەن تۇراقتى شۇعىلدانادى. ءتىپتى، كۇنىگە دالاعا شىعىپ، جاستارمەن لاڭگى وينايدى ەكەن.

ال وسى زان چجوۋ اجەي ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا وقتىن- وقتىن سەكىرىپ، تەلەوپەراتورىم ەكەۋمىزگە لاڭگىنى قالاي تەبەتىنىن كورسەتىپ بەردى. ءوزى شيراق. قيمىلىنا كوز ىلەسپەيدى. ارىپتەسىم ونى راحاتتانىپ تۇرىپ تاسپاعا ءتۇسىرىپ جاتتى. سەكسەندەگى كەيۋانانى سەكىرتىپ قويعان قايران شۇباتىم- اي دەپ ويلاپ تۇردىم مەن. زەينەتكەرگە ميكروفون ۇسىندىق.

- شۇبات دەگەن - عاجاپ سۋسىن. شىنىمەن ءبىر سيقىرى بار سەكىلدى. شۇبات ىشكەن ادامنىڭ دەنساۋلىعى ايلاپ، جىلداپ ەمەس، كۇن سايىن جاقسارادى. وعان ءوزىمنىڭ كوزىم جەتتى، - دەپ سايراي جونەلدى زان چجوۋ اجەي.

 دۇكەن سورەسىندە شۇبات ونىمدەرى سامساپ تۇر. مىنە، مىناۋ - ءوزىمىزدىڭ قازاقستانداعىداي شۇباتتىڭ بوتەلكەگە قۇيىلعان ءتۇرى. ال مىناۋ - بالالارعا ارنالعان ۇنتاق قوسپا. مىنا ءبىرى - تابلەتكا تۇرىندەگى دارۋمەندەر. بۇل ونىمدەردىڭ قۇرامىندا بىردە- ءبىر حيميالىق قوسپا جوق. تازا تۇيە سۇتىنەن جاسالعان. كىشكەنە قۇتىداعى دارۋمەننىڭ ءدامىن تاتىپ كوردىك. تاڭدايىڭا كادىمگى شۇباتتىڭ ءدامى كەلەدى.

سونىمەن، تۇيەنىڭ ءسۇتى «ۆانيۋان» كومپانياسىن ورگە سۇيرەپ كەلەدى. ونىڭ تابىسىنىڭ سىرى نەدە ەكەندىگىنە وزىمىزشە زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كوردىك. ساۋدالارىنىڭ شارىقتايتىنىن بىلگەن «ۆانيۋاندىقتار» بۇل ىسكە ارناپ قارجى تارتۋدان ايانىپ قالماپتى. ولاردىڭ كاسىبى 2007 - جىلى باستالعان. ءبىراق ول كەزدە «ۆانيۋان» تەك شۇباتتىڭ ءوزىن عانا ساۋدالاپتى. كومپانيا ساۋداسىن 10 ميلليون يۋانمەن باستاعان. 2011 - جىلى بوتەلكەدەگى شۇباتتى پايدالانىپ قانا قويماي، دارۋمەن، بالالارعا ارنالعان ۇنتاق، قۇرعاق بوتقا سەكىلدى جاڭا ونىمدەر دايىنداپ شىعاراتىن ارنايى زەرتتەۋ لابوراتورياسىن سالعان. وعان شامامەن 10 ميلليون يۋان قارجى كەتكەن. كەيىن، 2012 -جىلى تۇراقتى ءوندىرىس جەلىسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تاعى 100 ميلليون يۋان قاراجات قۇيعان. بۇل شىعىننىڭ بارلىعى لەزدە پايداعا اينالىپ، كەرى قايتارىلىپ جاتتى. ماسەلەن، تەك 2012 - جىلى عانا شۇبات بۇلارعا ءجۇز ميلليون يۋان پايدا اكەلىپتى. ياعني، ساۋدانى دامىتۋعا ارنالعان قاراجات سول جىلى- اق ءوزىن اقتاپ شىققان. ولار ءسويتىپ، قىتاي نارىعىن باعىندىرۋدا.

 الداعى كەزەڭدە شۇباتتى «قىتايدىڭ عاجاپ سۋسىنى» دەپ شەت مەملەكەتتەرگە شىعارماق. قازىردىڭ وزىندە تايۋان، گونكونگ، ا ق ش جانە ءبىرقاتار ەۋروپا ەلدەرىندە دۇكەن اشۋ جوبالارى مەن ناقتى جوسپارلارى ازىرلەنىپ، دايىن تۇر. ول ءۇشىن تاعى ءبىر- ەكى ءجۇز ميلليون يۋان قاراجات كەرەك ەكەن. جىلدىق پايداسىن ەسكەرسەك، بۇل قاراجات «ۆانيۋان» ءۇشىن تۇك ەمەس. ولار ساۋداسىن ودان ءارى ورلەتىپ، شۇباتتى بارلىق قىتايعا ۇلەستىرمەك. شۇبات كۇللى قىتايدىڭ سۇيىكتى سۋسىنى بولۋى كەرەك دەسەدى. سوندىقتان ۇگىت- ناسيحات جۇمىستارى دا جاقسى جۇرگىزىلىپ جاتىر.

 بار قىتاي جابىلا قارايتىن «TVCC» تەلەارناسى تۇيە ءسۇتىنىڭ پايداسى جايىندا بىرنەشە بەينەسيۋجەت، قىسقا دەرەكتى فيلمدەر جاساعان. وسى تەلەارنادان «ۆانيۋان» ونىمدەرىنىڭ جارناماسى دا ءجيى كورسەتىلىپ تۇرادى. سونىمەن قاتار، بۇل كومپانيا 100 گە جۋىق حالىقارالىق دەڭگەيدەگى كورمەگە قاتىسىپ، جوعارى باعاعا يە بولعان. ول از دەسەڭىز، بۇلاردىڭ ونىمدەرى جونىندە قالا كوشەلەرىندە حالىققا تەگىن كىتاپشا تاراتىپ جۇرگەن كومپانيا قىزمەتكەرلەرى جەتەرلىك. ول كىتاپشالاردا شۇباتتىڭ ەمدىك قاسيەتى تۋرالى جازىلعان. بالالارعا، قاريالارعا، اياعى اۋىر ايەلدەرگە ارنالعان مولشەرى كورسەتىلگەن. ونىڭ قاتەرلى ىسىكتى ەمدەيتىن عاجاپ سۋسىن ەكەندىگى دە جازىلعان قاعاز بەتىندە. سونداي- اق، قاتەرلى اۋرۋلارعا شالدىعىپ، شۇبات ءىشىپ ەمدەلگەن قىتايلاردىڭ مىسالدارى دا كەلتىرىلگەن.

قىسقاسى، ناسيحات جۇمىستارى قىزۋ ورىستەپ تۇر.  قىزىعۋشىلار سانى كۇننەن- كۇنگە ارتىپ كەلەدى. بىزگە ءبىر ۇناعان جەرى، قىتايلار كىتاپشاداعى شۇباتتىڭ سيپاتتاماسىندا قازاقتار تۋرالى ايتۋدى دا ۇمىتپاپتى. كەسەگە قۇيىلعان شۇباتتى ءسىمىرىپ ءىشىپ تۇرعان كىشكەنە قازاق قىزىنىڭ سۋرەتى سالىنىپ، استىنا مىناداي جازۋ جازىلىپتى: «قازاقتاردا بۇل سۋسىن «چۋۆاتى» دەپ اتالادى. بۇل - قازاقتاردىڭ سىيلى قوناقتارعا بەرەتىن سۋسىنى. جاستايىنان شۇبات ءىشىپ وسكەن قازاقتاردىڭ دەنساۋلىعى مىقتى، يممۋنيتەتى جوعارى بولادى. ولاردىڭ وسال جەرى بولمايدى!».

قازىر قىتاي ەكونوميكاسى دامىپ، حالىقتىڭ تۇرمىسى جاقسارىپ كەلەدى. الايدا ەكونوميكاسى جاقسارعانىمەن ەكولوگياسى السىرەپ قالعان. بۇگىندە قىتايدىڭ اۋاسى لاستانعان. بەيجىڭ سەكىلدى ءىرى قالالار اۋانىڭ لاستانۋى جونىنەن الەم بويىنشا الدىڭعى قاتاردا تۇر. قىتاي استاناسىن ۇنەمى قالىڭ تۇمان تۇمشالاپ تۇرادى. قالالاردا نەبىر قاۋىپتى اۋرۋعا شالدىققاندار ءجيى كەزدەسەدى. ول از بولعانداي، قىتايداعى تاماق ونىمدەرىنىڭ ءبىرازى جاساندى. تاعامنىڭ قۇرامىنا حيميالىق قوسپالار، دامدەندىرگىشتەر جانە ت. ب. قوسپالار شامادان تىس ۇشىراسىپ قالىپ جاتادى. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، جۇرت تابيعي ونىمگە ءزارۋ. قازىرگى قىتايدىڭ قالتاسىندا اقشا بار. سوندىقتان ولار تازا تاعامنان ايانىپ قالمايدى.

«ۆانيۋان» شىعاراتىن 0,3 ليترلىك بوتەلكەدەگى شۇبات 48 يۋان. بىزدىڭشە، شامامەن 1500 تەڭگە. الۋشىلار وتە كوپ. ال بۇل - كومپانيانىڭ ەڭ ارزان ءونىمى. تىلىمىزگە تيەك بولعان زان چجوۋ اجەي ىشەتىن دارۋمەننىڭ ءبىر قۇتىسى - 198 يۋان، بىزدىڭشە، شامامەن 6000 تەڭگە. زان چجوۋ ايىنا شۇباتتىڭ ەكى قۇتىسىن ۇزبەي ءىشىپ وتىرعان. ياعني، ءبىزدىڭ اقشامەن ايىنا 12000 تەڭگە جۇمساعان. شۇباتتىڭ عاجاپ قاسيەتىنە كوزى جەتكەن زان چجوۋ ەكى جىلدا كەتكەن اقشانىڭ ءبىر تيىنى ءۇشىن دە وكىنبەيتىنىن ايتادى. «الىپ وتىرعان بارلىق زەينەتاقىمدى شۇباتقا بەرۋگە دايىنمىن»، دەيدى كەيۋانا.

 جالپى، شۇبات تەك قازاقستان مەن قىتايدا ەمەس، باسقا دا شەت مەملەكەتتەردە دە سۇرانىسقا يە ەكەن. ماسەلەن، ارابتار شۇباتتى يممۋنيتەتتى كوتەرەتىن سۋسىن رەتىندە ىشەدى. اراب ەلدەرىنىڭ دۇكەندەرىنەن دە كەيدە شۇباتتى كەزدەستىرۋگە بولادى. جاڭا ساۋىلعان شۇباتتى سۇيەتىن كەيبىر اۋقاتتى ارابتار بىرنەشە ءجۇز تۇيە بايلايتىن كورىنەدى. مەديتسيناسى مەن فارماتسيەۆتيكاسى ەجەلدەن دامىعان ۇندىلىكتەر شۇباتتان ءدارى- دارمەك جاسايدى ەكەن. ىسىك، ءوتتىڭ قابىنۋى، سارى اۋرۋ، وكپە اۋرۋى، دەمىكپە، انەميا، ءتىپتى گەموررويدى ەمدەيتىن كوپتەگەن دارىلەردى ۇندىستەر شۇباتتىڭ نەگىزىندە جاسايدى.

 افريكا ەلدەرىنىڭ ءبىرازىندا تۇيە ءسۇتى ج ق ت ب- عا (سپيد) شالدىققان ناۋقاستاردى ەمدەۋگە ءجيى قولدانادى. شۇبات ج ق ت ب- نىڭ يممۋنيتەتتى ناشارلاتۋ ۇدەرىسىن تەجەيدى دەپ سەنەدى افريكالىق ماماندار. كەنيادا بۇل عاجاپ سۋسىندى ديابەت جانە جۇرەك اۋرۋلارىنا شالدىققاندارعا ءدارىنىڭ ورنىنا بەرەدى. ال موڭعوليادا تەك قانا شۇباتپەن ەمدەيتىن ارنايى ساناتوريلەر بار ەكەن. موڭعولدار اراسىندا بۇيرەك اۋرۋلارى كوپ كەزدەسەدى دەسەدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، شۇبات بۇيرەكتىڭ قىزمەتىن جاقسارتادى، بۇگىندەرى ءجيى كەزدەسەتىن قۋىق بەزىنىڭ قابىنۋى سەكىلدى قاتەرلى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا زور سەپتىگىن تيگىزەدى.

ءبىراق قاسيەتتى سۋسىنىمىزدى پاتەنتتەۋ ازىرگە دەيىن تەك قىتايلاردىڭ ويلارىنا كەلىپتى. ال ەندى ماڭ دالادا مىڭعىرعان تۇيە باعىپ، شۇباتتىڭ بۇلاعىن سەلدەتىپ وتىرعان ءبىزدىڭ قازاق تا وسىنداي پايدالى تىرلىك جاساسا، قۇبا- قۇپ بولار ەدى. بالكىم، اۋەلى سول تۇيە جارىقتىقتىڭ ءوزىن بوتا- تايلاعىمەن قوسىپ پاتەنتتەپ قويۋمىز كەرەك شىعار. كىم بىلەدى.. .