قازاقتىڭ سەنىمى - تاڭىرشىلدىك دەيتىندەرگە ەكى جاۋاپ

استانا. قازاقپارات - جۋىردا ەلىمىزدەگى تەلەارنالاردىڭ بىرىنەن تاڭىرشىلدىك تاقىرىبىنا قاتىستى بولىپ جاتقان ءبىر باعدارلامانى كوزىم شالىپ قالدى.

تاڭىرشىلدىكتى قازاقتىڭ بايىرعى، ۇلتتىق، اقيقات ءدىنى دەپ جۇرگەن ءبىر توپ بەلگىلى كىسىلەر جينالىپ الىپ، حالقىمىزدىڭ سالت-داستۇرىنەن، ىرىم-جورالعىلارىنان تاڭىرشىلدىكتىڭ بەلگىلەرىن تاپقان بولىپ، تاقىرىپتى قىزۋ تالقىلاسىپ جاتىر.

قاراپ وتىرساڭ، كەلتىرەتىن دالەلدەرى - اڭىز- ءاپسانا دەڭگەيىنەن جوعارى كوتەرىلمەيدى. باستاۋىن يسلامنان، شاريعاتتان العان كەيبىر سالت-جورالارىمىزدىڭ ءوزىن قيسىنسىز دالەلسىماقتارىمەن «تاڭىرشىلدىكتىڭ بەلگىسى» رەتىندە العا تارتىپ جاتتى.

بۇگىندە وسىنداي ءمۇيىزى قاراعايداي اعالارىمىزدىڭ: «يسلام - ارابتىڭ ۇلتتىق ءدىنى. ال تۇركى حالىقتارىنىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان سەنىمى - تاڭىرشىلدىك» دەگەن سوزدەرىنەن كەيىن ەكى ۇداي كۇيگە ءتۇسىپ، الدانىپ قالىپ جاتقاندار ارامىزدا بار ەكەنىنە كوزىمىز كۋا.

ايتا كەتۋ كەرەك، قازىرگى كۇنى وسى «تاڭىرشىلدەردىڭ» «قازاقتار يسلامدى تولىق قابىلداماعان، تازا مۇسىلمان بولماعان» دەگەن سوزدەرىن ءسالافي-ۋاھھابي باۋىرلارىمىز ءىلىپ الىپ كەتىپ، حالقىمىزدى يسلامنىڭ تازا «سۋاتىنا» تارتۋعا تالپىنىپ جاتقانى ايان.

بۇگىندە يسلام ءدىنى قارىشتاپ دامىپ، مەشىت-مەدرەسەلەرىمىز كوپتەپ بوي كوتەرىپ، حالىقتىڭ، اسىرەسە جاستار جاعىنىڭ اللا ۇيىنە قاراي مويىن بۇرىپ جاتقانىنا، ەلباسىمىزدىڭ ءوزى اسىل ءدىنىمىزدىڭ ەل ومىرىندەگى ءرولىن اتاپ ءوتىپ، قولداۋ كورسەتىپ جۇرگەنىنە قاراماستان، كەيبىرەۋلەردىڭ ءالى كۇنگە «تاڭىرشىلدىكتەن» قول ۇزبەي كەلە جاتقانى تاڭعالدىرادى. اقيقاتتى مويىندايتىن كەز كەلگەن جوق پا؟!

وسىعان وراي، مەن بۇل ماقالامدا ەكى مىسالدى نازارلارىڭىزعا ۇسىنا وتىرىپ، «تاڭىرشىلدەردىڭ» اتالعان پىكىرلەرىن جوققا شىعارۋدى كوزدەدىم. يسلامعا قاتىستى ەكىۇداي ويلى بولىپ جۇرگەندەر دە ويلانسىن. بۇل ايتپاعىم - اتا-بابامىزدىڭ ەشقانداي ءتاڭىرشىل دە، شامان دا بولماعانىن، ءتۇپ-تۇقيانىمەن مۇسىلمان بولعانىن دالەلدەۋگە قاتىستى.

ءبىرىنشى ايتارىم - قازاق حالقىنداعى كىسى ەسىمدەرى. ەگەر ⅩⅩ عاسىرداعى توڭكەرىسكە دەيىنگى قازاقتىڭ بەلگىلى تۇلعالارىنىڭ اتتارىنا قاراپ وتىرساق، بارلىعىنىڭ دەرلىك مۇسىلمانشا ەسىمدى يەلەنگەنىن كورەمىز. احمەت بايتۇرسىن ۇلى، ىبىراي التىنسارين، اباي (يبراھيم) قۇنانباي ۇلى، شوقان (مۇحاممەد-قاناپيا) ءۋاليحانوۆ، ءاليحان بوكەيحان ۇلى، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى، ابۋباكىر كەردەرى، ماحامبەت وتەمىس ۇلى، يساتاي تايمان ۇلى، ءابىلمانسۇر، ءابىلحايىر حاندار، ت. ب. وسىلاي جالعاي بەرۋگە بولادى. ال، ودان ارىدەگى ءال-فارابي، يبن سينا، ءجۇسىپ بالاساعۇن، احمەت ياسساۋيلەردى ايتپاي-اق تا قويايىق.

كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە قانات، قايرات، جەڭىس، ايناگۇل، ماقپال دەگەن سەكىلدى تازا قازاقشا ەسىمدەر پايدا بولعانىمەن، ول ۋاقىتتا دا قازاقتاردىڭ اتتارى نەگىزىنەن مۇسىلمانشا بولدى.

ال، قازىر شە؟ ءوز باسىم قازىرگى كۇنى قازاقستاندا ەڭ كوپ تارالعان فاميليا - «احمەتوۆ» ەكەندىگىن بىلگەندە، قاتتى تاڭىرقاعانىم بار. احمەت - پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (س. ع. س.) ءبىر ەسىمى ەكەنى بەلگىلى. ال ەكىنشى كەڭ تارالعان فاميليا - «وسپانوۆ» كورىنەدى. بۇل پايعامباردىڭ جاقىن ساحابالارىنىڭ ءبىرى، كەيىن مۇسىلمانداردىڭ ءۇشىنشى حاليفاسى بولعان ادام. ەلىمىزدەگى ءۇشىنشى كەڭ تارالعان فاميليا - وماروۆ ەكەن. بۇل دا پايعامبارىمىزدىڭ جاقىن ساحابالارىنىڭ ءبىرى، وسپاننان بۇرىن يسلام مەملەكەتىنىڭ باسشىسى بولعان تۇلعا.

سول «تاڭىرشىلدىكتى» ناسيحاتتاپ جۇرگەندەردىڭ كوپشىلىگى دە ءوز ەسىمدەرىنىڭ مۇسىلمانشا ەكەنىن بايقامايتىن سەكىلدى. ول ادامدارعا مەن مىنانى ايتار ەدىم: سىزدەر ورىستارعا نەمەسە سىبىردەگى شامانيزم، جەرگىلىكتى نانىم- سەنىمدەردى ۇستاناتىن حالىقتارعا بارىپ، بالالارىنا «مۇحاممەد»، «ابۋباكىر»، «ايشا»، «يبراھيم» دەگەن ەسىمدەردى قويۋدى ۇسىنىڭىزدارشى، ولار كەلىسەر مە ەكەن؟! جوق، بۇل ەسىمدەردى ولار ەشقاشان بالالارىنا قويمايدى. سەبەبى، ولار مۇسىلمان ەمەس. نەگە؟ ويتكەنى، ولار ءۇشىن بۇل ەسىمدەر جات.

ال، ەندەشە، قازاقتار تاڭىرشىلدىك «ءدىنىن» ۇستانىپ، سول سەنىمدە بولعانى راس بولسا، عاسىرلار بويى تەك ارابشا- مۇسىلمانشا اتتاردى پەرزەنتتەرىنە قالايشا قويدى ەكەن؟ سىزدەر وسىنى ويلانىپ كوردىڭىزدەر مە؟..

ەكىنشى ايتارىم مىناداي. بۇعان دەيىن ق م د ب ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي بولعان ءابساتتار دەربىسالىنىڭ ءوز اۋزىنان مىنا ءبىر وقيعانى ەستىپ ەدىم. ول كىسى قاي ءبىر جىلى ساۋد ارابياسىنا ىسساپارمەن باردىم دەيدى. سوندا سول ەلدىڭ نە ءمۇفتيى، نە باسقا ءبىر ءدىن سالاسىندا ىستەيتىن ۇلكەن شەنەۋنىگى وعان سىن كوزىمەن قاراپ، بىلاي دەپ سۇراق قويىپتى: «الەم تاريحىندا ادامزاتتىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان ءتۇرلى وركەنيەتتەر (سيۆيليزاتسيا) بولعانى بەلگىلى. ريم وركەنيەتى، پارسى وركەنيەتى، قىتاي وركەنيەتى، يسلام وركەنيەتى، ۆيزانتيا وركەنيەتى، ت. ب. ال، نەگە تاريحتا تۇركى وركەنيەتى دەگەن بولعان جوق؟»، - دەيدى.

سوندا ءا. دەربىسالى وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەرىپتى:

- تۇركى وركەنيەتى دەگەن تاريحتا بولدى، ءبىراق ول يسلام وركەنيەتىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، ونىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. تۇركى حالىقتارىنان قانشاما دارىندى تۇلعالار شىعىپ، يسلامنىڭ دامۋىنا اتسالىسقانىن بىلەمىز. ماسەلەن، يسلامدا قۇراننان كەيىنگى كىتاپ رەتىندە يمام بۇحاريدىڭ ساحيح حاديستەر جيناعى سانالادى. ۇلى ءحاديسشى، ءتاپسىرشى بۇحاري - ورتا ازيادان شىققان ءبىزدىڭ بابامىز.

قازىرگى ۋاقىتتا الەم مۇسىلماندارىنىڭ بارلىعى دەرلىك اقيدادا يمام ماتۋريدي مەن يمام ءاشعاري ءمازھابتارىن ۇستانادى. وسى سەنىم سالاسىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەن ەكى ۇلى يمامنىڭ ءبىرى - يمام ماتۋريدي دە ورتا ازيادان شىققان ءبىزدىڭ بابامىز.

يسلام تاريحىنان بۇلاردان بولەك تۇركى تەكتى تالاي عۇلامالار مەن كورنەكتى تۇلعالاردى اتاپ وتۋگە بولادى. سوندىقتان، يسلام وركەنيەتىندە تۇركىلەردىڭ الار ورنى وراسان زور، - دەگەندە اراب شەنەۋنىگى ءوزىنىڭ نەگىزسىز سۇراق قويعانىنا ۇيالىڭقىراپ قالىپتى.

راسىندا دا، قازاقتىڭ تاريحىنا قاراپ وتىرساق، ۇلى عۇلامالارىمىزدىڭ بارلىعى دا العاشقى ساۋاتىن مولدادان، مەدرەسەدەن اشىپتى. يسلام الەمىنىڭ كورنەكتى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپتى. اقىن- جىراۋلار ءوز جىر- داستاندارىندا اللانىڭ، پايعامباردىڭ ەسىمدەرىن اۋىزعا الىپ، شاريعاتسىز ءسوز سويلەمەپتى.

ال، ەگەر، «تاڭىرشىلدەر» ايتقانداي، اتا- بابامىز يسلامنان جىراقتا، «تاڭىرشىلدىك» ءدىنىن ۇستانعان بولسا، ولاردىڭ يسلام وركەنيەتىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋىنا نە جورىق؟ سىزدەر سىبىردەگى يسلامدى ۇستانبايتىن كەيبىر تۇركى حالىقتارىنان شىعىپ، يسلام وركەنيەتىنە وسىلاي ۇلەس قوسقان ءبىر عالىمدى تاۋىپ بەرە الاسىزدار ما؟ البەتتە، جوق: بۇحاري، ماتۋريدي، ءال- فارابيدەي اللا جولىندا جۇمىس جاساعان عالىمدار ولاردان شىقپادى. ويتكەنى، ولار، جوعارىدا ايتقانداي، مۇسىلمان ەمەس.

مەنىڭ ويىمشا، وسى ەكى جاعدايدىڭ ءوزى بۇرىنعى قازاقتىڭ قانداي ءدىندى ۇستانعانىنا، كىم بولعانىنا ناقتى دالەل بولا الادى. بۇل جوققا شىعارۋعا بولمايتىن دالەلدەر. ەگەر كىمدە-كىم مۇنىڭ ءوزىن كورمەسە، ول رۋحاني كورسوقىر دەمەسكە لاج جوق.

ال تۇسىنگەندەر، قازاق حالقىنىڭ ناعىز مۇسىلمان بولعاندىعىن مويىندايتىنى شىندىق.

ەسكەندىر تاسبولات

islam.kz