جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم نەگىزى - مەملەكەتتىك ءتىل

ورال. قازاقپارات - ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «وزگە وركەنيەتتى ەلدەردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى قانداي بولسا، بىزدە دە سونداي بولادى» دەگەن بولاتىن.

ەندەشە، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ ەرتەڭىنە ءبىز دە سونداي سەنە وتىرىپ، الدىمىزدا تۇرعان مىندەتتەردى اتقارا بىلۋگە ءتيىستىمىز.

بۇگىندە قوعامدا ەلباسى جاريالاعان بەس حالىقتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قابىلدانعان «100 ناقتى قادام» باعدارلاماسىنان تۋىندايتىن مىندەتتەر قىزۋ تالقىلانىپ، «ماڭگىلىك ەل» پاتريوتتىق اكتىسىنىڭ جوباسى دايىندالۋدا.

وسىعان وراي «حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى» قوعامدىق بىرلەستىگى ب ق و فيليالىنىڭ ءتوراعاسى، فيلولوگ- عالىم بولات جەكسەنعاليەۆ ءوز وي-تولعامىن بىلايشا ءبىلدىردى.

- قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى بولىپ جاريالانعان 2015 -جىل «ماڭگىلىك ەلدىڭ» وتكەنىن تارازىلاۋمەن بىرگە بولاشاعىن باعدارلايتىن، جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزمدى قالىپتاستىرۋعا باستايتىن شەشۋشى قادامدار جىلى بولۋى ءتيىس، دەپ باستادى ءسوزىن ب. جەكسەنعاليەۆ.

- جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا، ءبىز «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىنان تۋىندايتىن مىندەتتەردى الدىمەن ايتامىز. ال ۇلتتىق يدەيا - جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم دەسەك، سول ۇلتتىق يدەيانىڭ تۇعىرى - ۇلتتىق ءتىل. باسقاشا بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. بۇل تۋرالى ق ح ا-نىڭ XXII سەسسياسىندا ەلباسى ناقتى ايتتى: «كەز كەلگەن ۇلت - مەملەكەت - بۇل، ءبىرىنشى كەزەكتە، ونىڭ بىرەگەي مەملەكەتتىك ءتىلى».

قازىرگى كەزەڭ - ۇلت پەن ءتىل تاعدىرى، بولاشاعى ءۇشىن شەشۋشى كەزەڭ. «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىمەن بىرگە قازاق ءتىلى دە دامۋ مەن ورىستەۋگە جاڭا مۇمكىندىكتەر الدى. ماسەلەن، ءبىزدىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋدە قولدانىپ كەلگەن ادىستەمەمىز قانشالىقتى ءتيىمدى؟

سۇراق بەكەر قويىلىپ وتىرعان جوق. وسى كەزگە دەيىنگى ءبىز قولدانعان مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋ تەتىگى جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەتىندىگى انىق. بۇل باعىتتا بىزدە عىلىمي نەگىزدەلگەن، تۇراقتى دا جۇيەلى ىستەن الدىن الا ۇيىمداستىرۋ مەن ەسەپ بەرۋ سيپاتىنداعى ناۋقاندىق شارالار باسىم بولىپ وتىر.

باسقانى ايتپاعاندا، مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسىندەگى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ دەڭگەيىن الساق تا جەتكىلىكتى. قازاق ءتىلىنىڭ قازاقستاندىق قوعامدا سۇرانىسى مەن قاجەتتىلىگىنىڭ تومەندىگى بۇعان ايقىن دالەل. بۇل تۋىنداعان ماسەلەلەردى ەندى باسقا ادىستەرمەن شەشۋ قاجەت.

«ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسى سونىمەن بىرگە جاڭا مەملەكەتتىك يدەولوگيا. سوندىقتان دا ماڭگىلىك ەلدىڭ ماڭگىلىك بىرەگەي مەملەكەتتىك ءتىلى - قازاق ءتىلى دە، ەلدەگى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى دا جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلۋى ءتيىس.

ءتىلدى ماجبۇرلەپ ۇيرەنۋ، ۇيرەتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ابسوليۋت اقيقات. سونىمەن بىرگە قانداي تىلدە بولسا دا، حالىق تەك ول قاجەتتىلىك پەن سۇرانىسقا يە بولعاندا سويلەيتىنى دە راس. ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا ءاربىر قازاقستاندىق ءۇشىن «قازاق ءتىلىن ءبىلۋ بورىش قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۇلتقا دەگەن قۇرمەت» (ن. نازاربايەۆ) ۇعىمىن قالىپتاستىراتىن ساياسات كەرەك ەكەندىگى انىق. ءتىلدى مەملەكەتتىك ءتىل ەتىپ ورنىقتىرۋ تەتىگى كەرەك، ونىڭ ەڭ نەگىزگىسى - سول تىلگە دەگەن قاجەتتىلىك.

ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بارلىق وركەنيەتتى ەلدەردەگى سياقتى كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىنە ساي قولدانىلۋىنا قول جەتكىزۋ، قۋاتتى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ نەگىزى بولاتىن مەملەكەتتىك ءتىل يدەولوگياسىن قالىپتاستىرۋ مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ءتىل ساياساتىنا قاتىستى باستى ماقساتى ەكەنىن ايتقان ءجون.

اسىرەسە، ادامداردىڭ ساناسىندا قالىپتاسىپ قالعان كوزقاراس پەن ءدىلدى وزگەرتۋ ءۇشىن دە قۋاتتى ءتىل يدەولوگياسى قاجەت جانە ونىڭ باستى ماقساتى - مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇلتتىق يدەيا دارەجەسىنە كوتەرۋ، قازاق ءتىلىن جالپى ۇلتتىق تىلگە اينالدىرۋ. ءاربىر قازاقستان ازاماتى وسى «ۇلت ءۇشىن دەگەن ۇلى ىسكە» (ا. بايتۇرسىن ۇلى) ءوز ۇلەسىن قوسۋعا ۇمتىلعاندا عانا بۇل باعىتتا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر بولاتىنى ايان.

بۇل رەتتە مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت رەتىندە قازاق ۇلتىنىڭ ءوزىنىڭ تاريحي ميسسياسىن تولىق ءتۇسىنۋى، ماڭگىلىك ەلدىڭ ماڭگىلىك ءتىلىن ۇلت بىرلىگىنىڭ باستى فاكتورىنا اينالدىرا ءبىلۋى - باستى شارت. جالپى مەملەكەتتىك ءتىلىمىز تۋرالى ايتقاندا، بار ماسەلە قازاق قوعامىنىڭ وزىنە كەلىپ تىرەلەتىنى انىق. ءوزىڭ سىيلاماعاندى وزگەگە سىيلاتا المايسىڭ.

سونىمەن بىرگە وسى جالپىحالىقتىق مىندەتتەردى ورىنداۋدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ دا شەشۋشى ءسوز ايتاتىن كەزى كەلدى. 20 جىلدىق تاريحىندا ەل، ۇلت تۇتاستىعىنىڭ سيمۆولىنا اينالعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جاڭا كەزەڭدە جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزمدى قالىپتاستىرۋ ىسىندە دە تەك الدىڭعى قاتاردا بولۋى ءتيىس.

سوندىقتان دا اسسامبلەيا جىلىندا اسسامبلەيا مۇشەلەرى «مەملەكەتتىك ءتىل - مەنىڭ ءتىلىم» اكسياسىن، ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى جاپپاي مەڭگەرۋ، قولدانۋ ءۇردىسىن ناقتى ىسپەن قولعا الىپ، وزگە وتانداستارىمىزعا ۇلگى بولسا دەگەن تىلەك بار.

ويتكەنى ءبىز ءۇشىن جاڭا قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى - قازاق ءتىلىنىڭ ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە كوتەرىلۋى.

ەلىمىزدە «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلداۋ، قازاق جازۋىن رەفورمالاۋعا (ۇلتتىق ءالىپبي، ەملە) قاتىستى ناقتى كەزەڭدىك جوسپار جاساۋ، تەرمينولوگيا مەن ونوماستيكا ماسەلەلەرىن رەتتەۋ جانە اۋدارىلمايتىن قازاق اتاۋلارىنىڭ (جالقى ەسىمدەردىڭ) ورىس تىلىندە، اعىلشىن ت. ب. تىلدەردە جازىلۋىنىڭ ورتاق قاعيداسى مەن «ترانسليتەراتسيا تۋرالى» نۇسقاۋلىق قابىلداۋ سياقتى ۇلت بولاشاعى، ءتىل ەرتەڭى ءۇشىن قاجەت ماڭىزدى ىستەرگە قاتىستى ناقتى شارالار دا وسى اسسامبلەيا جىلىنان باستاۋ العانى دۇرىس بولار ەدى.

«بىرلىگى جاراسقان ەلدىڭ المايتىن اسۋى جوق. ەندەشە، دوستىق پەن ىنتىماقتى تۋ ەتكەن ەلىمىز العا باسا بەرەتىنى انىق. اسسامبلەيا جىلى ەل دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىندەگى وڭ وزگەرىستەر مەن يگى ىستەرگە باستاما جىلى بولىپ، «ماڭگىلىك ەلدىڭ» باستى رۋحاني قۇندىلىعى قازاق ءتىلى - ۇلتتىق يدەيانىڭ نەگىزىنە اينالسا عانا ورتاق ماقساتىمىزعا جەتەمىز»، دەپ تۇيىندەدى ويىن ب. جەكسەنعاليەۆ.

اۆتور: ەلجان ەرالى