كوماندير - اسكەردىڭ ميى، ۇرىستى ۇيىمداستىرۋشى، جەڭىسكە جەتكىزۋشى تۇلعا
«قازاقپارات» حالىقارالىق اقپاراتتىق اگەنتتىگى بۇعان دەيىن باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «موسكۆا ءۇشىن شايقاس» رومانىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنعان بولاتىن. شىعارما وقىرماندار تاراپىنان جوعارى سۇرانىسقا يە بولدى. ءبىز الداعى ۋاقىتتا باتىردىڭ «قانمەن جازىلعان كىتابىن» سىزدەرمەن بىرگە وقۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.
وتتى جىلداردا قان كەشە ءجۇرىپ، قان- تەرىن سارقىپ، بولاشاققا امانات رەتىندە قالدىرعان جازۋشىنىڭ بۇل ەڭبەگى جاستاردى پاتريوتيزمگە، ەرلىك- جىگەرگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەيتىن ونەگەلى ءومىر مەكتەبى بولارى انىق.
***
باۋىرجان مومىش ۇلى. جولداستار! ءبىزدىڭ ءۇش ساعات ۋاقىتىمىز بوسقا كەتتى. مەن بۇل اڭگىمەنى 6-7 ساعاتقا ەسەپتەپ ەدىم. العاشقى تاقىرىپتى اسىعىس تۇردە اياقتاعىم كەلمەيدى، سوندىقتان بۇگىن 3-4 ساعات ۋاقىتتى كەشەگى ايتىلعان تاقىرىپقا بولەمىن. اڭگىمەمىزدىڭ سوڭىندا سولدات جونىندە تاعى دا ازداپ توقتالامىن. كەلەسى ماسەلە - وفيتسەر، كوماندير. كوماندير، وفيتسەر قانداي بولۋعا ءتيىس؟ وفيتسەرلەر نەگىزىنەن ءۇش كاتەگورياعا بولىنەدى. مەن يىعىنا پوگون تاعىپ، اسكەري فورما كيگەن قاراپايىم ادامداردى ەمەس، ساپتاعى وفيتسەرلەردى ايتىپ وتىرمىن.
سونىمەن: 1-كاتەگورياعا - جاقىن قاشىقتىقتا ۇرىس جۇرگىزەتىن وفيتسەرلەر؛ 2-كاتەگورياعا - تاكتيكالىق ويلاۋ مەن تاكتيكالىق ماقساتتاعى وفيتسەرلەر؛ 3-كاتەگورياعا - وپەراتيۆتىك ويلاۋ مەن وپەراتيۆتىك ماقساتتاعى وفيتسەرلەر (گەنەرالدار) جاتادى. مەن پايىمداۋ مەن ويلاۋ دەگەن ۇعىمداردى ايتقان كەزدە، وعان ەشقانداي دا تۇسىنىك بەرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق قوي دەپ ويلايمىن. وفيتسەرلەردى بۇلايشا ءبولىپ قاراستىرۋدى سىزدەر اسكەري ادەبيەتتەن تابا المايسىزدار، قالاي بولعاندا دا، ءوزىم دە كەزدەستىرمەدىم. بۇلاي ءبولۋ تىم دورەكىلەۋ دە بولىپ كورىنۋى ىقتيمال، دەگەنمەن وسىلايشا شارتتى تۇردە بولۋگە بولاتىن سياقتى.
بۇل توپتاعى ءاربىر وفيتسەردىڭ جاۋىنگەرلىك قاتاردا، ۇرىس كەزىندە ءوز ورنى، مىندەتى بولادى. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى باسشىلىق ەتۋ ماسشتابىنا، ويلاۋ مەن قىزمەتكە تاعايىندالۋىنا بايلانىستى. وفيتسەر قانداي كولەمدەگى ىستەردى اتقارۋى ءتيىس، ونىڭ مىندەتتەرىنىڭ اۋقىمى قانداي؟ كوماندير - اسكەردىڭ ميى، ۇرىستى ۇيىمداستىرۋشى، جەڭىسكە جەتكىزۋشى تۇلعا. كوماندير تۋرالى جازىپ نەمەسە اڭگىمە ايتىپ تۇرعان كەزىمدە، مەن كومانديردىڭ تۆورچەستۆو ادامى ەكەنىن دالەلدەگىم كەلەدى. بىزدەر ادەبيەتشىلەردى، سۋرەتشىلەردى، كومپوزيتورلاردى تۆورچەستۆولىق ەڭبەكتىڭ ادامدارى دەپ ەسەپتەيمىز، الايدا بىزدەر ايتىپ جۇرگەندەرىمىزدەي، ۇرىس پەن سوعىس عىلىم عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ونەر دە عوي، وندا نەلىكتەن بۇل ونەردى ۇيىمداستىرۋشى دا جاسامپاز ادام بولىپ سانالمايدى، نەلىكتەن ءبىز ونى تۆورچەستۆولىق ادام دەپ سانامايمىز؟
شىن مانىندە كوماندير - بۇل تۆورچەستۆولىق ەڭبەكتىڭ ادامى. كومانديردىڭ ەرلىگى - ونىڭ پاراساتتىلىعىنا، سەنىمدى قايتپاس ەرىك- جىگەرىنە بايلانىستى. ەرىك دەگەنىمىز نە؟ ءبىز وعان كەيىنىرەك تاعى دا توقتالامىز. كومانديردىڭ كوپتەگەن قىرۋار جۇمىستارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى: ويلاۋ، ويلاۋ جانە ويلاۋ بولىپ تابىلادى. وفيتسەر سونشاما قويان- قولتىق ۇرىستىڭ سولداتى بولماعانىمەن، اقىل- پاراساتتىڭ سولداتى بولا بىلگەن ءجون. قازاق حالقىنىڭ ماقالى: «بىلەكپەن ءبىردى، اقىلمەن مىڭدى جىعاسىڭ»، - دەيدى. كومانديردىڭ ۇرىسقا دەيىنگى نەگىزگى مىندەتى - ءوزىنىڭ قاراماعىنداعى جاۋىنگەرلەردى ەرلىككە تاربيەلەۋ، كومانديردىڭ ۇرىس كەزىندەگى مىندەتى - ءولۋ ەمەس، قول استىنداعىلاردىڭ ءبارىن جاعدايعا قاراي ۇنەمدەپ جۇمساپ، ناقتى كۇش پەن مۇمكىندىكتەردى، العا قويىلعان جاۋىنگەرلىك تاپسىرمانى ورىنداپ شىعۋ. كومانديردىڭ ءىس- ارەكەتى بارلىق ۋاقىتتا: قىزمەت جاعدايىنا بايلانىستى قاجەتتىلىكتى، جالپى ماقساتقا لايىقتىلىقتى ء(وز ءبولىمىنىڭ نەمەسە بولىمشەلەرىنىڭ پايداسى تۇرعىسىنان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار باسقا دا بولىمدەرگە دە پايدالى تۇرعىدان) ، جەكە مۇددەلىكتى (مەن قىزمەتكە بايلانىستى مۇددەلىكتى ايتىپ وتىرمىن)، ۇشتاستىرا وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر تارتىپكە باعىنۋعا ءتيىس. ەگەر كوماندير قانداي دا ءبىر تاپسىرمانى جۇزەگە اسىرۋعا مۇددەلى بولماسا، وندا بۇل شارۋانى ءوزىنىڭ بار جان- تانىمەن ىستەمەيدى. كوماندير ءبىر جاقتى، بەرەكەسىز، ۇستامسىز ادام بولماۋعا ءتيىس، ول قىزمەتتىك نامىسقورلىق پەن مەنمەندىكتىڭ نە ەكەنىن تەرەڭ تۇسىنە ءبىلۋى كەرەك، ول قىزمەتتىك وزىمشىلدىكتى جەكە باستىڭ توعىشارلىعىنان اجىراتا ءبىلۋى قاجەت. ونىڭ جاراعىندا قارۋ- جاراقپەن بىرگە ءوزىنىڭ شىنايىلىعىمەن، شىن كوڭىلدەن شىققان قاراپايىمدىلىعىمەن سولداتتىڭ جان دۇنيەسىن باۋرايتىن، وعان اسەر ەتەتىن قاراپايىم جاۋىنگەرلىك ءسوز بولۋعا ءتيىس.
قازاق حالقىنىڭ: «ءسوز سۇيەكتەن، تاياق ەتتەن وتەدى» دەگەن ماقالىن ەسكە الىڭىزدارشى. قاراپايىمدىلىق ەكى جاقتى ءمان- ماعىنا بەرەدى: قاراپايىم دەگەن ءسوز ءبىر جاعىنان - تەرەڭدىكتى، ەكىنشى جاعىنان - بوس، قۋىس دەگەن ۇتىمدى، باسقاشا ايتقاندا قاراپايىم ءارى اقىلدى نەمەسە قاراپايىم ءارى اقىماق دەگەندى بىلدىرەدى. مەن بۇل جەردە قاراپايىمدى تەرەڭ دەگەن ماعىنادا قولدانىپ تۇرمىن. كوماندير جالپىنىڭ مۇددەسىنەن تىس جەكە مۇددەنى قورعاماي، وزىنە جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە بىلگەنى ءجون. كوماندير ەسسىز باتىل دا، پاراساتتى باتىلسىز بولماۋعا ءتيىس، ءبىر جاقتىلىق - وفيتسەردىڭ ءمىنى، كەمشىلىگى. كوماندير بۇل قاسيەتتەردى ۇيلەستىرە بىلگەنى ءجون. ول ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ جاقسى جاقتارىنا سىن كوزىمەن قاراۋى كەرەك. ول ەرگە ەبەدەيسىز وتىرعىزىلىپ، ازاپتانىپ، شايقاقتاعان تۇلىپ سياقتى ەمەس، مىقتاپ وتىرعان كانىگى شاباندوز سياقتى بولعانى ءجون.
سىزدەر، بالكىم، بەكتىڭ ءبىرىنشى پوۆەسىن وقىعاندا، ونداعى «لىسانكا ات» دەگەن تاراۋ ەستەرىڭىزدە بولار. موسكۆادا: «ادامدى جىلقىمەن قالاي سالىستىرۋعا بولادى؟» دەيتىن دانىشپاندار تابىلدى. ءبىر رەداكتور بۇل تاراۋدى باسۋعا جىبەرمەي الىپ قالسا، ەكىنشى ءبىر «دانىشپان» (بالالار باسپاسىنىڭ رەداكتورى) مۇلدەم لاقتىرىپ تاستاعان. كوماندير جاۋىنگەرگە، ونىڭ ادامگەرشىلىگىن كەمىتپەي، الاسارتپاي، قايتا سەزىمىنە، ار- وجدانىنا، پسيحيكاسىنا اسەر ەتە وتىرىپ، بارلىق ىقپال ەتەتىن شارالاردى شەبەر قولدانا بىلگەنى ءجون، ال مۇنىڭ ءوزى تۇتاس ءبىر ونەر بولىپ تابىلادى، بۇل ونەردى يگەرۋگە كەز كەلگەن پاراساتتى ويلاي بىلەتىن كوماندير ۇمتىلۋعا ءتيىس. سولدات ونىڭ باستى نازارىندا تۇرۋعا ءتيىس، جاۋىنگەردىڭ ۇنەمى مۇقتاجىن، سولداتتىڭ جان سىرىن بىلگەنى ءجون.
مەن مۇقتاجدىق، قاجەتتىلىك تۋرالى ايتقان كەزىمدە، تاعامدى، ماتەريالدىق جاقتى مەڭزەپ وتىرعان جوقپىن، ادامنىڭ جان دۇنيەسىن - اداممەن ءتىل تابا بىلۋشىلىكتى ايتىپ وتىرمىن. دەمەك، كوماندير اقىل- ويمەن - ءتارتىپتى، تاباندى، جۇيەلى ءارى ماقساتتى تۇردە جۇمىس ىستەي بىلگەنى ماقۇل. سوعىستىڭ قايعى- قاسىرەتتى ساتتەرى كومانديردەن كەز كەلگەن باعىنباۋشىلىق پەن تارتىپسىزدىككە، جونسىزدىككە قاتال دا اياۋسىز بولۋدى تالاپ ەتەدى. قاتالدىق كىنالى ادامدى، ەگەر ول جازالاناتىنداي قىلمىس جاساعان بولسا، جالتاقتاماي ءولىم جازاسىنا دەيىن جەتكىزۋگە ءتيىس. بۇل اقىلعا سىيمايتىن ءىس ەمەس، ەڭ گۋمانيستىك جانە ەڭ ادامگەرشىلىك شەشىم، مۇمكىن ەمەس نارسەنى بۇلدىرگەن - قورقاقتىق نەمەسە وپاسىزدىق جاساعان ادامنىڭ ماڭدايىنان سيپاپ قويا بەرمەيتىن بولار. قوستاي بەرۋشىلىك - السىزدىك. ءوزىڭ مەرت بولعانىڭنان گورى، ءولتىرۋ قيىنىراق. وزدەرىمىزدىڭ ارامىزدان شىققان قورقاق نەمەسە وپاسىزدى اتۋ - بۇل تىم وتە اۋىر، كومانديردىڭ - ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىندە سۇمدىق ارپالىس تۋدىراتىن جاعداي، ويتكەنى كوماندير جانسىز، كارتون ادام ەمەس قوي. ىشكى جانە سىرتقى قيىندىقتاردى جەڭە وتىرىپ، ادامدى اتۋ كەرەك دەگەن قورىتىندى جاسايدى - بۇل جۇزەگە اسىرۋدا ەرجۇرەكتىلىكتى قاجەت ەتەتىن ەڭ ءبىر قايعىلى ءسات بولىپ تابىلادى.
كومانديردىڭ قاتالدىعى مەن تالاپ قويۋشىلىعى بايىپتالعان، ويلانىپ ىستەلگەن بولۋى كەرەك، ال كەز كەلگەن قۇرعاق اقىل ايتۋشىلىق، ايقاي - قاتالدىق ەمەس، ەسەرسوقتىق. قاتالدىق پەن تالاپ قويۋشىلىق ازاماتتىق ءجۇرىس- تۇرىس نورمالارىنان، اسكەري ادەپتەن شىعىپ كەتپەيتىندەي، سولداتتىڭ ادامگەرشىلىگىن كەمسىتپەيتىندەي ءادىل بولعانى ءجون. سونىمەن، كوماندير سولداتتاردى تاربيەلەۋشى بولىپ تابىلادى ەكەن، ول اشۋمەن ەمەس، اقىلمەن وقىت دەگەن قاعيدانى بەرىك ۇستانۋعا ءتيىس. بۇل قاعيدانى ەرىكسىز قابىلداتقان نەنارسە؟ اشۋمەن ۇيرەتەتىن ادامدار دا كەزدەسىپ قالادى. ەگەر جاۋىنگەردىڭ ءىسىنىڭ ءبارى ورنى- ورنىندا بولماسا، وعان ايقايلاي باستايدى، ءتىل تيگىزەدى. راس، كەيدە ويلاعان نارسەگە ايقايسىز قول جەتكىزە المايسىڭ، ءبىراق تا مۇنىڭ ءبارىن ويلاستىرىپ ىستەگەن ورىندى. مىنە، وسىدان كەلىپ اشۋمەن ەمەس، اقىلمەن ۇيرەتۋ كەرەك دەگەن ءومىر قورىتىندىسى كەلىپ شىعادى. ءاربىر سولدات ءوزىنىڭ ىجداعاتتانىپ، تىرمىسىپ ىستەگەن ىسىنە كوڭىل ءبولىپ، جىلى لەبىز بىلدىرگەندى كۇتەدى.
سولدات دەگەنىمىز كىم؟ سولداتقا ەشقانداي دا دەموكراتيالىق پراۆو بەرىلمەگەن، بۇل جەردە ءامىر ەتۋشى مەن مويىنسۇنۋشى بار. ەگەر مويىنسۇنۋشى ادام پارىزىن، بۇيرىقتى ورىنداۋعا تىرىسسا، وسىعان بايلانىستى وندا ورىنداعان بۇيرىعى ءۇشىن ءاربىر سولدات جىلى لەبىز كۇتەدى. دەمەك، كوماندير ءجون- جوسىقسىز ماقتاما جانە كىناسىز داتتاما دەگەن قاعيدانى ۇستانعانى ءجون. بۇل قاعيدا قايدان شىعىپ وتىر؟ ەگەر ادامدى ماقتاساڭ، دەمەك، ول اتاق- داڭققا يە بولا باستايدى، ءبىراق اتاق- داڭق بارىپ تۇرعان اقىماق بولۋعا يتەرەدى، ول اتاق- داڭقتى كوتەرە الماي، اقىماقتانا، ەسىرە تۇسەدى، بۇل - ادامنىڭ جاعىمسىز كولەڭكەلى جاعى. ال اقىلدىلار ءۇشىن اتاق- داڭق - بۇل ءزىل باتپان اۋىر جۇك. ەگەر ادام بەلگىلى، تانىمال بولا باستاسا، دەمەك ول وبرازعا، ءوزىنىڭ جەكە «مەنى» ەندى وزىنە ءتان بولمايتىن ادامعا اينالا باستايدى. بارلىق نازاردى ول پارىزعا اۋدارۋعا ءتيىس، ال جەكە باسىنىڭ ماسەلەسى ول ءۇشىن بەلگىلى دارەجەدە ىسىرىلا باستايدى. بيلىك تە قاۋىپتى. ەگەر بيلىك اقىلدى ادامنىڭ قولىنا بەرىلگەن بولسا - وندا اقىلدى باسشىعا، ال ەگەر اقىماققا بەرىلگەن بولسا، وندا ەسەرسوققا اينالادى. بۇل، اسىرەسە، سوعىستا قاۋىپتى.
مىنانداي ءبىر وقيعا بولعان ەدى، ءبىر اعا لەيتەنانت دۇشپاننىڭ تىلىندا قيمىل جۇرگىزە وتىرىپ، ءىشىنارا تاپسىرمالار ورىنداپ تۇردى. ونىڭ فاميلياسى ماليارچۋك، ال ونى جولداستارى لاقاپ ەتىپ «زروبيلا» دەپ اتاپ كەتتى، سەبەبى ول مالىمەت بەرىپ جاتىپ بىلاي دەيتىن ەدى: «زروبيلى تري بلينداجيۆ» . تاپسىرمانى ول ورىنداۋىن ورىنداپ شىقتى، الايدا ءوزىنىڭ بولىمشەسىنىڭ جارتىسىن جاۋ تىلىندا قالدىرىپ ورالدى. ولاردىڭ ءبىر بولىگى كەيىننەن پارتيزاندارعا بارىپ قوسىلدى. سولدات رەتىندە ول ەرلىك، ال كوماندير رەتىندە قىلمىس جاسادى. ءبىراق تا بۇل لەيتەنانت اقىل- ويى اسا جەتىك ادام ەمەس- ءتى، سوندا دا بولسا ونى «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ناگرادتادىق. ەگەر ول ناعىز وفيتسەر بولعان بولسا، مەن، ارينە، ونى ايىپ باتالونىنا جىبەرەر ەدىم، ال ول «زروبيلا» بولعاندىقتان، ونى مەن كەشىردىم. ءبىزدىڭ «زروبيلا» ناشار لەيتەنانت بولدى. ول ءتىپتى توپوگرافيانى دا بىلمەيتىن. ول ءتىپتى قاي جەردە بولعانىن دا ايتىپ بەرە المايتىن. ونىڭ كارتانىڭ ماسشتابى جونىندە تۇسىنىگى جوق ەدى، ول قۇبىلاناما (كومپاس) بويىنشا باعىت- باعداردى مۇلدەم ايىرا المايتىن. ول تاپسىرمالاردى ورىنداپ، دۇشپاندى جوياتىن، ءبىراق ءوزى قاي جەردە بولعانىن كارتادان تاۋىپ كورسەتە بىلمەيتىن (كارتادان ريگادان حولمعا دەيىنگى ارالىقتى شارلاپ دال بولاتىن). ول بۇل تاپسىرمانى قابىلەتىنە قاراي بارلىق جان- تانىمەن ورىنداپ شىقتى، ال مەن وتان توپوگرافيانى بىلمەيسىڭ دەپ، قۇبىلاناما بويىنشا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جۇلدىزدارعا قاراپ تا ءبولىمدى الىپ شىعا المادىڭ دەپ ايىپ تاعا المادىم. سوندىقتان مەن بىلاي دەپ ايتتىم: «ەگەر ول ءجونى ءتۇزۋ اعا لەيتەنانت بولسا، وندا ءتارتىپتى باتالونعا جىبەرۋدى قاجەت ەتەدى، ال ول ءدال وسى قالپىنداعىداي بولسا، وندا ول ەرجۇرەكتىلىگى ءۇشىن سولدات رەتىندە ءوزىنىڭ جاساعان ەرلىگى ءۇشىن ناگراداعا ۇسىنىلۋعا لايىقتى» .
كوماندير سولداتتىڭ ار- وجدانىنا ىقپال ەتە، ونى يگىلىكتى ىستەرگە قۇلشىندىرا الۋعا، جاۋىنگەرلەرگە ۇيرەتىپ جانە قاراماعىنداعىلاردان ۇيرەنە دە بىلۋگە ءتيىس. مۇنى ەرەكشە ايتىپ وتىرعان سەبەبىم - كوپتەگەن باستىقتار، تەك قانا اسكەري ادامدار تانا ەمەس، بالكىم قاراپايىم، اسكەري ەمەس ادامدار دا كوپشىلىكتەن ۇيرەنۋدى وزىنە ار سانايدى. كومانديرگە ءوزىنىڭ بولىمشەسى ونىڭ اكادەمياسى بولىپ سانالادى. مەنىڭ بولىمشەم، مەنىڭ پولكىم مەنىڭ اكادەميام بولدى. قالىڭ سولدات تا - ابدەن قالىپتاسقان حالىق. سولدات ءسوزدىڭ ورايىن تاۋىپ سويلەيدى، ونى تىڭداي بىلگەن ءجون، ونى ۇيرەتىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە ودان ۇيرەنە دە ءبىلۋ كەرەك. بۇگىنگى كۇننىڭ ءساتسىز تاجىريبەسى كوماندير ءۇشىن ەرتەڭگى كۇنگى ءساتتى ءىستىڭ حابارشىسى بولۋعا ءتيىس، ياعني ەگەر سىزدەر بۇگىن جەڭىلىسكە ۇشىراساسىڭدار، وندا كەلەسى جولى قاتەلىكتى قايتالاماس ءۇشىن سەبەپ- سالدارىن ىزدەڭىزدەر، انىقتاڭىزدار. بۇلماسەلەگە ا. بەكتىڭ جازىپ جاتقان پوۆەسىنىڭ ەكىنشى بولىمىندە تۇتاس ءبىر تاراۋ ارنالادى. ءساتتى اياقتالعان ۇرىستان كەيىن دە جاعدايدى تەكسەرىپ تالداۋ كەرەك. كوماندير ءوزىنىڭ قاراماعىنداعى جاۋىنگەرلەردى: «ولىمگە اسىقپاي، ۇرىس جۇرگىزۋدى ۇيرەن»، «ۇرىس جۇرگىزە ءجۇرىپ ۇيرەن، شىڭدالا، ءارى باتىلدانا ءتۇس» دەگەن قاعيدانى ۇستانىپ تاربيەلەۋى قاجەت. بۇل دا باسقا ءبىر تاقىرىپ، وعان پوۆەستىڭ ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى تاراۋلارى ارنالادى.
وسىنداي پاراساتتىلىققا، وسىنداي سەزىمگە كوماندير ءوزىنىڭ قاراماعىنداعىلاردى تاربيەلەۋگە ءتيىس. ۇرىستا جەكە ۇلگى- ونەگە كورسەتۋ. بۇل ماسەلە جونىندە باسقالاردا عانا ەمەس، سونداي- اق بىزدە، اسكەري ادامدار اراسىندا دا ءارتۇرلى كوزقاراستار بار، سونىڭ سالدارىنان بىزدەر ءوزىمىزدىڭ كوپتەگەن كادرلارىمىزدان ايىرىلىپ قالدىق. بۇل بۇعان دەيىنگى بارلىق سوعىستاردا دا بولعان جاي. مەن كومانديردىڭ مىندەتى - ءولۋ ەمەس، الدىنا قويعان جاۋىنگەرلىك تاپسىرمانى ورىنداۋ دەپ جوعارىدا ايتقان ەدىم. بىزدەر سوعىستىڭ باس كەزىندە ورىنسىز شىعىنعا جول بەردىك. جەكە ۇلگى- ونەگە كورسەتۋ دەگەنىمىز نە؟ بۇل جاۋىنگەرلەر مەن بولىمشەلەردى باسقارۋ مەن ولارعا ىقپال ەتۋ قۇرالى بولىپ تابىلادى. جەكە ۇلگى- ونەگە «مەن ىستەگەندەي ەتىپ ىستە» دەگەنگە ۇندەيدى، شاقىرادى.
بۇعان تومەندەگىدەي قورىتىندى جاسايىق: جەكە ۇلگى- ونەگە ۇرىستا باسقارۋ قۇرالى بولىپ تابىلادى، ءارى ول شىن مانىندە قاجەتتى جاعدايدا قولدانىلعاندا عانا اقتاپ الىنادى. جەكە ۇلگى- ونەگە جاۋىنگەرلەردىڭ كوز الدىندا جاسالاتىندىقتان، ولاردى قىزىقتىرىپ، قالاي دا قالعانداردى ەرلىك كورسەتۋگە ءوزىنىڭ سوڭىنان ەلىكتىرىپ الىپ كەتەتىندەي بولادى. سەنىڭ جەكە ۇلگى- ونەگەڭدى جۇرتتىڭ ءبارى دە كورۋگە ءتيىس، ءسويتىپ «باتىر - باتىر ەمەس، باستاعان باتىر» نەمەسە ورىستاردىڭ ايتاتىنىنداي: «ينيتسياتيۆا - باتىلدىققا جول باستار» دەگەن قاعيدانى دالەلدەي تۇسەدى. جەكە ۇلگى- ونەگە دەگەنىمىز - بۇل ينيتسياتيۆا كورسەتۋ بولماق. مەن بۇل جەردە ازداپ شەگىنىس جاساي كەتەيىن. روتا جەر باۋىرلاپ جاتىر، ادامداردى شابۋىل جاساۋعا كوتەرۋ قاجەت. دۇشپان ءسوزسىز ولاردى وق بوراتا قارسى الادى. كوماندير: «العا، شابۋىلعا باستاڭدار!» - دەپ كوماندا بەرەدى. مەن ازىرشە كوماندا بەرىلە سالىسىمەن- اق، ادامداردىڭ بىردەن ورە كوتەرىلىپ شابۋىلعا شىققانىن كەزدەستىرە قويعان جوقپىن. مۇنىڭ ءوزى ابدەن زاڭدى دا، ويتكەنى كىمنىڭ ولىمگە باس تىككىسى كەلەدى دەيسىز؟ ادامداردى شابۋىلعا باستاپ كوتەرۋدەن ەڭ اۋىر مىندەت جوق. مۇندايدا باتىلداۋ ءبىر ادام ورنىنان ۇمتىلسا، وندا بارلىق روتا كوتەرىلە جونەلەدى.
ارينە، شابۋىلعا شىققان كەزدە بۇكىل روتا باتىل، ءبىراق تا ولاردىڭ ىشىنەن باتىلداۋى كىم؟ العاش بولىپ كوتەرىلگەن ادام عانا باتىل بولماق. وسىدان كەلىپ، تومەندەگىدەي «ينيتسياتيۆا - باتىلدىققا جول باستار» دەگەن قورىتىندى جاسالىنادى. سولداتتا جۇرت جەك كورەتىن توبىرلىق سەزىم بولادى. مەن مۇنى مۇنداي جاعدايدا كوللەكتيۆتىڭ جاۋىنگەرلىك ىنتىماعىنىڭ اسىل قاسيەتى دەپ بىلەمىن. ارينە، توبىرلىق سەزىمنىڭ جامان جاعى دا بار. ءولىم قاۋپىنە قاراماستان شابۋىلعا كىم ءبىرىنشى بولىپ باستاسا، روتا جەتكەن تابىسى ءۇشىن سوعان مىندەتتى، قارىزدار بولماق. بالكىم، ول بۇل شابۋىلدا ەشكىمدى دە ولتىرمەس، ءبىراق تا ول ءبىرىنشى بولىپ كوتەرىلدى، ونى وسى ءۇشىن دە ناگرادتاۋ كەرەك. ويتكەنى اڭگىمە ونىڭ بۇل شابۋىلدا قانشا جاۋدى شانشىپ ولتىرگەندىگىندە ەمەس، ونىڭ العاشقى بولىپ ورنىنان كوتەرىلىپ ۇلگى كورسەتكەندىگىندە، ءسويتىپ ءوزىنىڭ سوڭىنان قالعانداردى باستاپ الىپ كەتۋىندە بولىپ وتىر. ارينە، ودان قالىپ قويۋ ۇيات، سوندىقتان قالعاندار دا كوتەرىلىپ، شابۋىلعا شىعادى. ءتىپتى شابۋىل كەزىندە ەرلىك جاساعان ادام دا سونداي- اق ءبىرىنشى بولىپ سولداتتاردى جاۋعا قارسى كوتەرگەن جاۋىنگەرگە بورىشتى.
ەگەر جەكە ۇلگى- ونەگە وزىنە ەلىكتىرە المايدى ەكەن، وندا بۇل جەكە ۇلگى- ونەگە بولماعانى، ونىڭ ەشكىمگە دە كەرەك بولماۋ سەبەبى - ءوزىنىڭ مىندەتىن اقتاي الماعاندىعىنان. كومانديردىڭ مۇنداي ۇلگى- ونەگە كورسەتپەگەنى ءجون، وعان تاۋەكەلگە بەل بۋۋعا بولمايدى. ەگەر كوماندير ۇلگى- ونەگە كورسەتەمىن دەپ وپات بولسا، وندا ونى ەسەرسوقتىقتان وپات بولدى دەپ ايتۋعا بولادى. ويتكەنى مۇنداي ۇلگى كورسەتۋدىڭ قاجەتتىگى جوق ەدى، ال ول بولسا قىزبالىق جاساپ، ءوز مىندەتىن اقتاي المادى. قايتالاپ ايتامىن، جەكە ۇلگى- ونەگە ماسەلەسى - بۇل تۇتاس ءبىر تاقىرىپ. ۇرىستاعى جەكە ۇلگى- ونەگەنىڭ ەرەكشەلىگى - كوماندير وتە ساق بولعانى ءجون جانە ۇلگى- ونەگەنى جۇرتتىڭ كوز الدىندا ءارى قاجەتتى كەزدە عانا كورسەتكەنى ورىندى.
اسكەرلەرگە باسشىلىق ەتۋ مەن ولاردى باسقارۋدىڭ نەگىزىن (راس، بۇل تىم قاتتى ايتىلعان) مويىنسۇنباۋشىلىق پەن كۇرەس قۇرايدى. ناعىز سولدات بولۋ وڭاي ەمەس، دەگەنمەن كومانديرگە دە اسكەردى تارتىپكە كوندىرۋ وڭايلىققا تۇسپەيدى، ال سوعىسۋ ودان دا قيىنىراق. ساپتا تۇرعاندا مويىنسۇنۋشىلىق، باعىنۋشىلىق ۇرىس كەزىندەگى مويىنسۇنباي، باعىنباي كەتۋشىلىك جاعدايلارىنىڭ بولماۋىنا كەپىلدىك بەرە المايدى، كەدەرگى ءاربىر قادام باسقان سايىن ۇشىراسىپ وتىرادى، سوندىقتان دا كوماندير ۇنەمى ءوزىنىڭ ءبولىمىن جيناقىلىق جاعدايدا، دايىندىقتا ۇستاعانى ءجون، اتتى اسكەرلەر «اتتى جولعا ازىرلەڭدەر» دەمەيتىن بە ەدى؟ كىمدە- كىم ءوزىنىڭ قاراماعىنا ءتارتىپتى ادامدار كەلدى، ءارى ءبارى دە قالپىندا، ويداعىداي دەپ ەسەپتەيتىن بولسا، وندا ول ادام قاتەلەسەدى - بۇل مۇنىمەن دە بىتپەسە كەرەك.
مويىنسۇنباۋشىلىقپەن، باعىنباۋشىلىقپەن كۇرەس تۋرالى اڭگىمە ايتقان كەزدە مەن قارسىلىق ءبىلدىرۋ دەگەن ءسوزدى «بۋنت» ماعىناسىندا ەمەس، ودان اناعۇرلىم كەڭىرەك ماعىنادا تۇسىنەمىن. بۇل جونىندە پوۆەستە كەڭىرەك تاراتىڭقىراپ جازىلادى. كوماندير مەن ونىڭ قاراماعىنداعى ادامداردىڭ ءوزارا قارىم- قاتىناسىندا دەموكراتيزم ەلەمەنتتەرىنىڭ بولماعانى ءجون، ياعني ءامىر ەتۋشىلەر مەن مويىنسۇنۋشىلاردىڭ ءوزارا قارىم- قاتىناسىندا تەك جالعان دەموكراتيزم بار، ونىڭ ارميادا مۇلدەم كەرەگى جوق. كومانديردىڭ بەرگەن جارلىعى (بۇيرىعى) بۇل باعىنۋعا نەگىز بولادى. قىزمەت بارىسىندا قاراماعىنداعىلارعا ءالسىز تۇردە بەرىلگەن كومانداداي ەشنارسە دە زياندى بولا قويماس. كوماندا (بۇيرىق) قالاي بەرىلگەن بولسا، سولاي ورىندالادى دا. جاي، داۋىستى بولار- بولماس قانا كوتەرىپ بەرىلگەن بۇيرىق ءبىر بولەك تە، ادامدى ورنىنان قوزعالتىپ جىبەرەتىن ءامىرلى ۇنمەن بەرىلگەن بۇيرىق ءبىر باسقا، مۇنداي بۇيرىق ءدال، ناقتى ورىندالادى. سەنىمسىزدەۋ ۇنمەن ءالسىز تۇردە بەرىلگەن كوماندا مەن جارلىق ەشقانداي دەرلىك ناتيجە بەرمەيدى.
مەن كوماندا بەرگەن كەزىمدە، مەنىڭ كوماندام، مەنىڭ بۇيرىعىم جاۋىنگەردىڭ سانا- سەزىمىنە قانشالىقتى دارەجەدە جەتكەنىن ءارى بۇيرىقتىڭ قالاي ورىندالاتىنىن ءبىلۋ، سەزىنۋ ءۇشىن سولداتتىڭ كوز جانارىنا قارايتىنمىن. سولداتتىڭ كوز جانارىنان مەن ونىڭ كوماندانى قالاي - جاي تانا ما نەمەسە قىزۋ قۇلشىنىسپەن نە تالپىنىسپەن ورىنداي ما سونى ۇعاتىنمىن. مەنىڭ ايتقاندارىمدى «وڭعا» نە «سولعا» دەپ بەرىلگەن بۇيرىق سياقتى تۇسىنبەڭىزدەر. مەن بۇل ءسوزدى كەڭ ماعىنادا الىپ وتىرمىن. ۇرىس كەزىندەگى بۇكىل تابىس كومانديردىڭ ءوزى- وزىنە سەنىمدىلىگىنە بايلانىستى، دەگەنمەن بۇيرىق بەرمەس بۇرىن كومانديردىڭ ءوزى بۇيرىقتى تەرەڭ ويلانىپ، ونىڭ قانشالىقتى قاجەت ەكەنىن جان- جاقتى زەردەلەپ العانى ءجون. قاراماعىنداعى جاۋىنگەردىڭ العان بۇيرىقتى ورىنداۋ كەزىندەگى كومانديردىڭ ەرىك- جىگەرىنىڭ قايتپاستىعىنا كوزى جەتۋگە ءتيىس. ارميادا ءامىر ەتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ءوزىڭ اقىل- پاراساتقا جۇگىنە جانە قىزمەت تالاپتارىنا مويىنسۇنا ءبىلۋىڭ كەرەك.
كومانديردىڭ ويلانباي ايتقان ءسوزى كەيدە پولككە تىم قىمباتقا تۇسەدى. مىنا مەن پولكوۆنيكپىن، پولك كومانديرىمىن، «دابىل» دەپ ايقاي سالۋ ماعان نەگە تۇرادى، ال شىندىعىندا سودان كەيىن- اق مىڭنان استام ادام، اربالى كەرۋەن، اتتار، ارتيللەريا ورنىنان قوزعالا جونەلمەي مە.. .
مەنىڭ قاراماعىمدا ءبىر باتالون كومانديرى بولعان ەدى. سول جونىندە ايتا كەتەيىن. جاۋىنگەرلەر ناگرادا العاننىڭ الدىندا عانا قولباسشى كەلىپ كەتكەن ەدى. باسقالارمەن بىرگە ءبىرى اقىلدى، ەكىنشىسى جەڭىل ويلى ەكى كومبات ناگرادتالدى. كەشكى تاماق ۇستىندە جەڭىل ويلى كومبات قۋانىشىنا ىشىڭكىرەيدى. ونىڭ تىم جاقسى قىزىپ قالعانىن بايقاپ قالىپ، مەن بولىمشەسىنە قايتۋعا بۇيىردىم. ءوزىنىڭ بولىمشەسىنە كەلىپ، ول ءوزىنىڭ باتالونىنىڭ جاۋىنگەرلىك ازىرلىگىن تەكسەرگىسى كەلەدى. ول جالعىز- اق «دابىل» دەگەن ءسوزدى ايتىپ ەدى، بارىدە - ادامدار دا، اتتار دا، اربالى كەرۋەندەر دە ابىر- سابىر بولىپ، قوزعالا باستادى.. . جۇزدەگەن ادام ازىرلىككە كىرىسەدى، ال كوماندير بولسا.. . جاتقان كۇيى ۇيىقتاپ كەتەدى. باتالون جولعا دايار بولعان كەزدە - بۇل تاڭعى ساعات ءتورت شاماسىندا (سولدات ۇيقىسىنىڭ ەڭ ءبىر ءتاتتى كەزىندە) ونى ءتۇرتىپ وياتادى. ول ۇيقىلى- وياۋ «تىم ۇزاق جينالاسىڭدار» دەپ مىڭگىرلەگەن كۇيى قايتا ۇيىقتاپ كەتەدى.
مەن ونى باتالون كومانديرى قىزمەتىنەن (ول كوماندير بۇيرىعىنىڭ كۇشىن تۇسىنە المادى، دەمەك كومانديرلىك ەتە الماعان) بوساتتىم. كەلەسى كۇنى مەن باتالونعا دەمالىس بەرۋگە ءماجبۇر بولدىم. دەمەك ويلانباي ايتىلعان ءبىر ءسوزدىڭ ءوزى اسكەري قىزمەتكە ۇلكەن زيان تيگىزەدى. مۇنىڭ ءبارىن ەسەپتەي وتىرىپ، بۇيرىققا تومەندەگىدەي تالاپ قويىلادى: بۇيرىق بارلىق كەزدە تەرەڭ ويلانىپ، تولعانىپ بارىپ بەرىلۋگە ءتيىس. ەگەر ادامنىڭ اقىماقتىق جاساعان ىسىنەن ءوزىنىڭ عانا باسى كەتسە مەيلى، ال ەگەر دە ونىڭ ەسالاڭدىعىنان جۇزدەگەن ادام قازاعا ۇشىراسا، وندا بۇل قىلمىس بولعانى، كەيدە وسىنىڭ زاردابىنان كوپتەگەن جازىقسىز ادامدار قايعىلى جاعدايعا، تاعدىر تالكەگىنە ۇشىرايدى.
سونىمەن بۇيرىققا قويىلاتىن تالاپتاردى ايتىپ وتەيىن:
1. كوماندا نەمەسە بۇيرىق دەگەنىمىز - كومانديردىڭ ەرىك- جىگەرىنىڭ كورىنىسى، ونىڭ جاساعان شەشىمىنىڭ قورىتىندىسى. باسقا ەمەس، تاپ وسىنداي بۇيرىق بەرۋگە قانشالىقتى قىزمەتتىك مىندەت تالاپ ەتەتىنىن تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك. بۇل بۇيرىقتى جۇزەگە اسىرۋعا كەرەكتى نارسەنىڭ ءبارى بىردەي بار ما، سونى بىلگەن ءجون.
2. بۇل بۇيرىقتى، وسىنداي جاعدايدا ورىنداپ شىعۋعا بولا ما؟ كوماندير بۇيرىق بەرەر، شەشىم قابىلدار الدىندا ويلانىپ تولعانىپ الاتىن باستى ماسەلە، مىنە، وسى بولماق.
3. بۇيرىقتى ورىنداۋعا قاجەتتى كۇشپەن جانە قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتىلدى مە، جوق پا، سونى انىقتاپ الۋ قاجەت.
4. ۋاقىتتى ەسەپتەۋ - بۇيرىقتى ورىنداۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت قاجەت. ەسەپ بەس مينۋتتىڭ ىشىندە مىنانى ىستەي سال دەيتىندەي ەمەس، ناقتى بولعانى دۇرىس. بۇل مىندەتتى ورىنداۋ كىمگە تاپسىرىلادى؟ كەز كەلگەن ادامعا بۇيرىقتى ورىنداۋدى تاپسىرۋعا بولمايدى. بۇيرىقتىڭ ورىندالۋى ادامداردىڭ تاعدىرىن شەشەتىنىنە، بۇل ادامنىڭ بۇيرىقتى ورىنداپ شىعاتىنىنا، وعان بۇيرىقتى تاپسىرۋعا بولاتىنىنا كوز جەتكىزگەننەن كەيىن بارىپ قانا تاپسىرۋعا بولادى. ءاربىر قاراماعىنداعى جاۋىنگەر كەز كەلگەن بۇيرىقتى ورىنداۋعا قابىلەتتى ەمەس. قول قويا سالاتىن، جەدەل قۇرتىپ جىبەرەر فامۋسوۆ ادىسىمەن بۇيرىق بەرمەۋ كەرەك. كوماندير فامۋسوۆتىڭ ەلىكتەۋشىسى بولماۋعا كەرەك.
5. بۇيرىق ورىنداۋشىلارعا جەتەرلىكتەي ءدال، تۇسىنىكتى تۇردە بەرىلدى مە؟ جاتتالعان كەڭسە تىلىمەن «تاپ سولاي» دەپ كەلەتىن جاۋاپقا سەنە بەرمەگىن.
6. سونداي- اق بۇيرىقتىڭ ورىندالۋىنىڭ ءادىس- ءتاسىلى دە ويلاستىرىلۋى قاجەت. كەلەسى پۋنكتىمىز - باقىلاۋ. بۇيرىقتىڭ ورىندالۋىن، ونىڭ بۇرمالانىپ كەتپەسىن نەمەسە ويلاعانداي ەتىپ جۇزەگە اسىرىلۋىن مىندەتتى تۇردە تەكسەرۋ كەرەك. ويتكەنى ۇرىس كەزىندە بارلىق نارسە ويلاعانداي بولىپ شىعا بەرمەيدى. سوندىقتان بۇيرىقتى بەرە وتىرىپ، ونىڭ ورىندالۋىن كورە، ونى تۇزەتە بىلگەن ءجون، سوندا عانا ونىڭ ناعىز بۇيرىق بولعانى، ال ەگەر بۇيرىقتىڭ ورىندالاتىن پۋنكتتەرى ساقتالىنباسا نە ويلاستىرىلماعان بولسا، وندا بوس دالباسا بولعانى.
مەنىڭ تاجىريبەمدە كومانديرلەردىڭ بۇيرىقتى ويلانباي بەرگەن جاعدايلارى ۇشىراستى، دەمەك مۇنداي بۇيرىق بارلىق كەزدە ورىندالا بەرمەيدى، ءتارتىپ بويىنشا بۇيرىقتى ورىنداماعاندىعى ءۇشىن قاراماعىنداعى سولدات جازالانادى، ال مەن بولسام مۇنداي جاعدايدا سولداتتى ەمەس، بۇيرىق بەرگەن كومانديردى جازالايتىنمىن. كوماندير ءوز بولىمشەسى مەن ءوز بولىمىندەگى سولداتتاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنە بىلگەنى ءجون. سولدات بولسا، كومانديرىن جاقسى كورىپ، ونى كورگەن كەزدە ودان يمەنىپ تۇرۋعا، قۇرمەت كورسەتىپ، ءقاۋىپ- قاتەردەن قورعاپ قالۋعا ءتيىس. قارا قىلدى قاق جارار ءادىل كومانديردىڭ قاتالدىعى جاۋىنگەرلەر اراسىندا تانىمال بولۋىنا نەگىز بولادى. بۇيرىق ابدەن ويلاستىرىلعان بولۋى كەرەك. سولداتتى تەك ىستەگەن ءىسى ءۇشىن ونىڭ ادامگەرشىلىك ابىرويىنا ءتىل تيگىزبەي، تيمەي جازالاۋ قاجەت، مۇنداي جازالاۋ زۇلىمدىققا جول بەرمەيدى جانە كومانديردىڭ اتاق- بەدەلىنە، ابىرويىنا دا نۇقسان كەلتىرمەيدى، سولدات ءادىل جازالاۋعا توزەدى.
ادىلەتسىزدىك اشۋ- ىزا تۋعىزادى، بۇقارا كوپشىلىك وعان توزە المايدى. ءادىل كوماندير ارتىنا جالتاقتاماسا كەرەك. ءوز جاۋىنگەرلەرىنەن سەسكەنۋشىلىك، قورقۋشىلىق - بۇل بارىپ تۇرعان باقىتسىزدىق، سورلىلىق، ءوز ادامدارىڭنان قورىقپاۋ ءۇشىن ءادىل بولعان ءجون. كومانديردىڭ قامقورلىق جاساۋى نەدەن كورىنەدى؟ راس، ونىڭ قولىندا جەمشوپ تە، جابدىقتار دا، كيىم- كەشەكتەر دە بار، ءبىراق ونىڭ باستى قامقورلىق جاسايتىن ماسەلەسى - قارۋ- جاراقتى جانە وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان ادامداردى ساقتاۋ. ال قالعان قامقورلىق جاسايتىن ماسەلەلەر - - ادامداردى ساقتاۋعا قاتىستى جاسالىنادى. كوماندير سولداتقا ونەگەلىلىگىمەن ىقپال جاساي بىلگەنى ءجون، ال جاۋىنگەردىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، قاراپايىم دا ۇعىنىقتى تىلمەن سويلەسە، ونىڭ جۇرەگىنە جول تابا بىلگەنى جاقسى. ال سولداتتىڭ جۇرەگىنە جول تابۋ وڭاي ەمەس. كومانديردى قاراماعىنداعى جاۋىنگەرلەر بارلىق ۋاقىتتا، بارلىق كەزدە جانە بارلىق جاعىنان دا ۇلگى- ونەگە تۇتاتىن بولسىن؛ سوندا عانا ول ءادىل تۇردە ءوزىنىڭ اسكەري مۋنديرىنە، شەن- شەكپەنىنە ماقتانا الماق. سوندا عانا كومانديردىڭ يىعىنداعى پوگونى مەن ومىراۋىنا تاعىلعان جارقىراعان وردەندەرى سولداتتاردىڭ كوزىنە جاعىمسىز كورىنبەي، قايتا كۇن ساۋلەسىندەي جارق- جۇرق ەتىپ ەرەكشە اسەر ەتپەك. سولدات مۇنداي كومانديردى قۇرمەتتەپ، ماقتان ەتەدى. كوماندير جاقسى، اتاقتى، بەدەلدى بولسا، سولداتتارعا دا ۇنامدى، سۇيكىمدى. جاقسى دا ەمەس، كوپ اتاعى شىقپاعان كومانديردىڭ سولداتتارعا دا ونشا سۇيكىمى بولا بەرمەيدى.
كوماندير بايقاعىش، كورگەنىن قالت جىبەرمەيتىن قىراعى، پسيحولوگ، جاۋىنگەردىڭ جان جۇيەسىنە ۇڭىلە الاتىن قابىلەتتى باسشى بولۋعا ءتيىس، سولداتتارمەن جاقسى قارىم- قاتىناستا بولۋعا، ولاردىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن تۇسىنۋگە اقىل- ويمەن عانا قول جەتكىزبەي، تازا اق جارقىن كوڭىلمەن جانە سولداتتاردىڭ يىعىنا تۇسكەن اۋىر جۇكتى بولىسە بىلۋىمەن دە قول جەتكىزىلەدى. قارىم- قاتىناستا ءوزىن تىم جوعارى ۇستاۋشىلىق سولداتتاردىڭ نامىسىنا تيەدى. سۋبورديناتسيا، ياعني كىشى قىزمەتكەرلەردىڭ وزىنەن جوعارى قىزمەتكەرلەرگە باعىنۋى دەگەن ۇعىم بار. بۇل ۇعىم ەكى ءتۇرلى ماعىنانى بىلدىرەدى: شەن- شەكپەنى، اسكەري اتاعى جوعارى ادام وزىنەن اتاق دارەجەسى، شەن- شەكپەنى تومەن ادامعا كەكىرەيىپ، مەنسىنبەي قاراماي، ءوزىنىڭ قاندى كويلەك قارۋلاس جولداسى، وتانداسى، ەر ازامات، ادام رەتىندە قاراپ، ونىڭ بارلىق جاقسى قاسيەتتەرىن سىيلاۋعا ءتيىس، اسكەري تاربيەلىلىك پەن وفيتسەردىڭ ءوزىن- ءوزى ۇستاۋ مادەنيەتىنىڭ ءمانى دە وسىندا. جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ بارىنەن شىعاتىن قورىتىندى: كوماندير تۆورچەستۆولىق اقىل- وي مەن ءىس- ارەكەتتىڭ ادامى بولۋعا ءتيىس، ونىڭ وفيتسەرلىك ابىرويى مەن نامىسى دا وسىعان بايلانىستى. وفيتسەر جونىندە اڭگىمەنىڭ سوڭىندا تاعى دا قوسىمشا توقتالارمىن، ال ازىرشە وسىمەنەن شەكتەلمەكپىن.
جالعاسى بار
