قانمەن جازىلعان كىتاپ . دۇشپانعا جاي وعىنداي تيۋ ءوز ناتيجەسىن بەرەدى
قازاقپارات حالىقارالىق اگەنتتىگى بۇدان بۇرىن باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «موسكۆا ءۇشىن شايقاس» رومانىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنعان بولاتىن. شىعارما وقىرماندار تاراپىنان جوعارى سۇرانىسقا يە بولدى. ءبىز الداعى ۋاقىتتا باتىردىڭ «قانمەن جازىلعان كىتابىن» سىزدەرمەن بىرگە وقۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.
وتتى جىلداردا قان كەشە ءجۇرىپ، قان- تەرىن سارقىپ، بولاشاققا امانات رەتىندە قالدىرعان جازۋشىنىڭ بۇل ەڭبەگى جاستاردى پاتريوتيزمگە، ەرلىك- جىگەرگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەيتىن ونەگەلى ءومىر مەكتەبى بولارى انىق.
***
ءوزارا كومەك كورسەتۋ جانە كوللەكتيۆشىلدىك سەزىمى - اسكەري پارىزدىڭ ماڭىزدى دا مىندەتتى ەلەمەنتى، جولداستىق، توپتىق- قوعامدىق سەزىمنىڭ اسىل بەلگىسى. ادامنىڭ باسىنا تۇسكەن قايعىنى بولىسە بىلۋشىلىك - ادامنىڭ بويىندا كوللەكتيۆشىلدىك سەزىمدى تاربيەلەۋدىڭ ناتيجەسى، ورتاق ماقساتقا جەتۋگە كومەكتەسۋ، جولداسىڭنىڭ قازاعا ۇشىراۋى ونىڭ ءوزىن دە السىرەتەتىن تىكەلەي قاۋىپ ەكەنىن، ورتاق ماقساتقا جەتۋمەن جانە ءوز باسىن ساقتاپ قالۋ مۇمكىندىكتەرىن ازايتاتىنىن بىلدىرەتىنىن سەزە وتىرىپ، بار كۇش- قۋاتىڭمەن، قابىلەت- قارىمىڭمەن جاۋىنگەر كوللەكتيۆتىڭ بولشەكتەنىپ ىدىراپ كەتۋىنە جول بەرمەۋ. بۇل سەزىم باسشى مەن ونىڭ قاراماعىنداعىلاردىڭ، جاۋىنگەرلىك بىرلىكتىڭ، جاۋىنگەرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ مورالدىق نەگىزى بولىپ تابىلادى، ول ء«بىرى - ءبارى ءۇشىن جانە ءبارى - ءبىرى ءۇشىن» دەگەن پرينتسيپكە نەگىزدەلگەن نەمەسە قازاقتار ايتاتىنىنداي: «التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگىنى الادى» ، «بىرلىكسىز تىرلىك جوق» . ءسويتىپ، وفيتسەرلەردىڭ مىندەتتى تۇردە سولداتتىڭ بويىندا ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىراتىن، بىرلىككە شاقىراتىن كوللەكتيۆشىلدىك سەزىمىن تاربيەلەۋگە، دارىتۋعا جانە بەكىتۋگە ەرەكشە كوڭىل بولگەنى ءجون. بۇل سەزىمدى حالىقتىڭ ءداستۇر- سالتى، جاۋىنگەرلىك ءداستۇر، سونداي- اق ءبىرىڭعاي اسكەري كيىم ۇلگىسى، ۇرىس جۇرگىزۋ تاسىلدەرىنە ءبىرىڭعاي تۇردە ۇيرەتۋ، ماقساتتىڭ بىرلىگىنە سەنىمدى بەكىتىپ، دامىتا تۇسەدى. سولداتتىڭ سانا- سەزىمىنە: بولىمشەنىڭ السىزدىگى - ونىڭ السىزدىگى، بولىمشەنىڭ ماسقارا بولۋى - ونىڭ ماسقارا بولۋى، بولىمشەنىڭ داڭقى - ونىڭ داڭقى، بولىمشەنىڭ نامىسى - ونىڭ نامىسى، بولىمشەنىڭ ساتسىزدىگى - ونىڭ ساتسىزدىگى، تابىسى - ونىڭ تابىسى ەكەندىگىن جەتكىزۋ قاجەت. ول ءوزى قىزمەت ەتىپ جۇرگەن جاۋىنگەر كوللەكتيۆ - ونىڭ جاۋىنگەرلىك سەمياسى بولىپ تابىلادى، بۇل سەميانىڭ تاعدىرى ونىڭ جەكە باسىنىڭ تاعدىرىمەن اجىراعىسىز بايلانىستا. بۇل جەردە مەن بۇرىنعى قولجازبالارىمداعى قورقىنىش جونىندە ايتىلعان پىكىردەن بىردە- ءبىر جول ءۇزىندى كەلتىرمەيمىن، دەگەنمەن ءبارىبىر وعان قوسىمشا رەتىندە بۇل بارلىق تىرشىلىك يەسىنە ءتان سەزىمدى كلاسسيفيكاتسيالاۋ رەتىنە بايلانىستى بىرنەشە ءسوز ايتا كەتۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
ۇرەي - قيىنشىلىق، قايعى- قاسىرەت، جاپا شەگۋدى جانە باسقا دا جاعىمسىز نارسەلەردى كۇتۋگە بايلانىستى تۋاتىن سەزىم. قورقىنىش - ءولىم قاۋپىنە، ادام شىعىنىنا جانە باسقا دا اۋىر ءارى ازاپتى وقيعالارعا الىپ كەلۋى ىقتيمال جاعدايدى كۇتۋگە بايلانىستى ادام بويىندا تۋاتىن سەزىم. جان قينالىسىنا، دەنەگە وق، جارىقشاق ءتيىپ جاراقاتتاۋعا، اياق- قولدى جۇلىپ كەتۋگە، ءولىم، ياعني جەكە ادام ومىرىنە ۇلكەن زاردابى تيەتىن سۇراپىل اۋىرتپالىقتىڭ تونۋىنە بايلانىستى قورقىنىش سەزىمى پايدا بولادى. زارەسى، ۇرەيى ۇشۋ دەگەنىمىز - ادام بويىنداعى قورقىنىش سەزىمىنىڭ كەيىننەن ۇدەي كۇشەيە ءتۇسۋى، قورقىنىش سەزىمى ويلاماعان جەردەن، قاۋىرت تۋىپ، سانا- سەزىمدى بيلەپ الادى، ادام ءبىر ورنىندا قاققان قازىقتاي قالشيىپ قالادى، ونىڭ دەنەسىنىڭ ءبارى جانسىزدانىپ قالعانداي - جۇيكەسى بوساپ، بۇلشىق ەتتەرىنىڭ ءال- دارمەنى كەتىپ، ءتىرى ولىككە اينالعانداي، بىلايشا ايتقاندا، ادامنىڭ ىشكى «مەنى» تولىق تۇردە بەي- بەرەكەتسىزدىككە ۇشىرايدى.
ساسۋ - توبىرعا قورقىنىشتىڭ تارالۋى. ۇرەي، قورقىنىش، زارەسى، ۇرەيى ۇشۋ، ساسۋ ءوزىن- ءوزى ساقتاۋ ينستينكتىنىڭ كولەڭكەلى جاقتارىنان، ءبىر قالىپتى ءارى قاۋىپسىز تىرشىلىكتى اڭساۋدان تۋادى. ايتىلعان سەزىمدەر ادامنىڭ اقىل- ويىنىڭ جۇمىسىن السىرەتىپ، ەرىك- جىگەرىن ناشارلاتادى، سەزىم مۇشەلەرىنىڭ قالىپتى جۇمىسىن بۇزادى، سودان بۇلشىق ەتتەر ءتۇيىلىپ، جۇرەك سوعىسى جيىلەيدى، ءسويتىپ بۇل سەزىمدەر ادامدى اقىلمەن، سەزىممەن باسقارا بىلۋدەن، ەرىك- جىگەرىنەن، ءبىر قالىپتىلىعىنان ايىرادى، ادام حايۋانعا ءتان ءوزىن- ءوزى ساقتاۋ ينستينكتىنە، ۇرەيى ۇشۋ، قورقۋ سەزىمدەرىنە تاپ بولادى. ۇرەيى ۇشۋ، قورقۋ سەزىمى بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنە ءتان، ءارى ونى جان دۇنيەسىنىڭ كۇشىمەن - ينتەللەكتپەن، ادامنىڭ جوعارعى سانالىلىعى - ەرلىك، ءوزىن- ءوزى ۇستاي ءبىلۋ، جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرى - پارىز، ۇيات، ار- نامىسپەن، قاتاڭ اسكەري تارتىپپەن، كومانديردىڭ جەكە ونەگە- ۇلگىسىمەن، ونىڭ وكتەم ەرىك- جىگەرىمەن، بەدەلىمەن، بۇيرىق پەن جارلىق بەرگەن كەزدە سولدات بارلىق ۋاقىتتا: كوماندير قاي جەردە بولسا، سول جەردە قاۋىپ از؛ كوماندير قورىقپايدى ەكەن، دەمەك قورقاتىن دا دانەڭە جوق سياقتى، ءبىراق تا كوماندير جۇرەكسىزدەنە باستاسا، وندا سەنىمدىلىك بولماسا، دەمەك قاۋىپتى، قاتەرلىرەك ءبىر نارسەنىڭ بولۋى مۇمكىن دەپ ويلايتىنىن ەسكە الىپ ونىڭ داۋسىنداعى قورقىنىشتى سەيىلتىپ، قاراماعىنداعى جاۋىنگەرلەردىڭ بويىنا سەنىم ۇيالاتاتىن ءامىرلى ۇنىمەن وپ- وڭاي- اق باسىپ، جويۋعا بولادى. بۇل سەزىم كوبىنەسە دۇشپاننىڭ ويدا جوقتا، اڭداۋسىزدا كۇتپەگەن جەردەن جاساعان ءىس- ارەكەتىنەن «ءولىپ، مەرت بولىپ كەتۋىم مۇمكىن- اۋ» دەگەن پسيحيكاعا قاتتى اسەر ەتەتىن ويعا بايلانىستى تۋادى. اسكەري ۋستاۆتا مورالدىق تۇرعىدان دا ۇلكەن ءمانى بار جاۋىنگەرلىكتى قامتاماسىز ەتۋگە، ۇزدىكسىز بارلاۋ جۇرگىزۋ مەن كۇزەتكە قويۋعا بايلانىستى ماسەلەلەرگە ۇلكەن ماڭىز بەرىپ، ونى ءبىرىنشى ورىنعا قويۋى سوندىقتان. دالالىق ۋستاۆتىڭ 93-پاراگرافىندا بىلاي دەپ انىق جازىلعان: «اسكەرلەردى جاۋىنگەرلىك تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ مىنانداي ماقساتتى كوزدەيدى: اسكەردى دۇشپاننىڭ جەردەن جانە اۋەدەن تۇتقيىلدان جاساعان شابۋىلىنان ساقتاندىرۋ، ولارعا ەركىن قيمىل جاساۋ جانە ەڭ قولايلى دەگەن توپپەنەن ۇيىمداسقان تۇردە ۇرىسقا كىرۋ مۇمكىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ» . قورقىنىشتىڭ العاشقى بەلگىسى بايقالىسىمەن- اق، وكتەم دە تۋرا ايقىن بەرىلگەن بۇيرىق پەن كوماندا بويدى بيلەگەن ۇرەيدى ۇشىرىپ، ىشتەي قوبالجۋدى باسىپ، ءتىپتى قاپىدا قالىپ، باس ساۋعالاپ كەتكەن ادامنىڭ وزىنە كۇش- جىگەر بەرەدى. دۇرىس تاربيەلەي بىلۋشىلىك، قاراماعىنداعىلاردىڭ پسيحيكاسىنا دۇرىس ىقپال ەتە الۋشىلىق پەن پاراساتتى تۇردە بەرىلگەن بۇيرىق قانا - قارۋ- جاراق پەن تۋعا، جاۋىنگەرلەردىڭ ومىرىنە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعان قورقىنىشتىڭ الدىن الۋدىڭ، وعان جول بەرمەۋدىڭ، ساقتاپ قالۋدىڭ، جاۋىنگەرلەردى ابىرويسىزدىق پەن ماسقارا بولۋدان امان الىپ قالۋدىڭ سەنىمدى قۇرالى. « ءامىر ەتە ءبىلۋ كەرەك» دەگەن ديەۆيز ءاربىر وفيتسەردىڭ تۋىنا ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىلىپ قويىلۋعا ءتيىس.
ءۇمىت ءۇزۋ - جاعدايدىڭ مۇلدەم ۇمىتسىزدىگى مەن تىعىرىققا تىرەلۋىن ۇعىنۋ مەن ءولىم قاۋپىنىڭ سوزسىزدىگىنە بايلانىستى تۋاتىن سەزىم. ويتكەنى اسكەري ادام ءۇشىن (ونىڭ ماماندىعى وسىنداي) قازاعا ۇشىراۋ - سولدات كاسىبىنىڭ سالدارى، قالىپتى نارسە بولىپ تابىلادى جانە دە اسكەري ۋستاۆ ۇرىس جاعدايى تالاپ ەتكەن جاعدايدا ءوزىن ولىمگە قيۋعا تاربيەلەۋگە مىندەتتەيدى، جەكە ادامنىڭ مەرت بولۋى، اسكەري ادام ءۇشىن (اسكەري ەمەس ادامداردا بولاتىن) اقتاۋ بولا المايدى. دەگەنمەن جەكە ادام ءولىمى ۇلكەن يگىلىكتى ءىس جاۋدى جەڭۋ جولىندا ونشا ۇلكەن قايعى، سونشاما زور قۇرباندىق بولىپ كورىنبەگەنىمەن، اسكەري ادام بويىندا ءۇمىت ءۇزۋ، تورىعۋشىلىق تۋعىزباۋعا ءتيىس، سولاي بولعانمەن دە ول بەلگىلى دارەجەدە بارىنە ورتاق، جالپى سەزىم (ويتكەنى سولدات تا ءتىرى ادام، وعان دا ادام بويىنداعى السىزدىك قاسيەتتەر ءتان) بولىپ تابىلادى. تەك مىنانداي ايىرماشىلىقتارىمەن اسكەري ادام ءۇشىن جەكە ادام ءولىمى بولۋى مۇمكىندىگى كۇتپەگەن نارسە ەمەس، ويتكەنى ۇرىس دالاسىندا كۇن سايىن، ءاربىر مينۋت سايىن ءولىم ءقاۋپى تونەدى. اسكەري ادام كەز كەلگەن كۇتپەگەن وقىس جاعدايدان ابدىراپ، ساسىپ قالشيىپ تۇرىپ قالۋعا ءتيىس ەمەس، قايتا وقىس جاعداي ونىڭ اقىل، ەرىك- جىگەرىن، سەزىمىنە وت بەرىپ بۇرىنعىدان باتىلىراق، ەپتىرەك قيمىلداۋعا جۇمىلدىرۋعا، يتەرمەلەۋگە ءتيىس. تەز ارادا بويدى كۇشپەن جيناپ الۋشىلىق اسكەري ادامدى ابدىراپ، ساسقالاقتاپ قالۋدان، ارەكەتسىزدىكتەن، ەسەپسىز قوزعالىستان، ءبارى دە ءبىتتى دەپ ساناعان تىعىرىق جاعدايدان باتىل تۇردە ءوزىن الىپ شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ومىرگە دەگەن قۇشتارلىق، ءولىمدى جەڭىپ، امان قالۋعا ەرەكشە ۇمتىلۋ نيەتى - ادامدى ءولىم قاۋپىن جەڭۋگە، ولىمگە قارسى بارۋعا، قايناعان ىزا- كەكپەن ءومىر ءۇشىن ءولىمدى جەڭۋگە يتەرمەلەيتىن ۇرىس كەزىندەگى باستى قوزعاۋشى كۇش. ءومىر - سولداتتىڭ تۋى. مەنىڭ سولدات ۇرىسقا ءولۋ ءۇشىن ەمەس، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بارادى، ال ءومىر سۇرۋگە دەگەن ءۇمىت وتى سولداتتىڭ جۇرەگىن جىلىتا تۇسەدى دەپ دالەلدەي ايتۋ سەبەبىم سوندىقتان. سولدات ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن، وسى جولدا ءومىرىن قيادى.. . وجەتتىلىك، قايسارلىق - جاۋىنگەردىڭ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس دەگەن جاعدايدىڭ وزىندە ابىرويمەن ولىمگە باس تىگۋگە تاۋەكەل ەتۋشىلىك، يگىلىكتى قۇلشىنىس. ەرىك ۇمىتسىزدىك بۇعاۋىن ءۇزىپ، ادامنىڭ بۇكىل جان دۇنيەسى مەن ءتانىن شيرىقتىرىپ قۇلشىندىرا تۇسەدى، مۇنداي ءىس- ارەكەتتى كۇتپەگەن ءارى ءوزىنىڭ قۇرباندىعىنا دۋشار ەتكەنىنە سەنىمدى دۇشپانعا بەيمالىم جولمەن وقىس سوققى بەرۋگە جەتەلەيدى. وجەتتىلىك - دۇشپان ءۇشىن مۇلدەم كۇتپەگەن نارسە، بۇل جاعداي ەڭ الدىمەن مورالدىق تۇرعىدان ەسەڭگىرەتىپ تاستايدى، مۇنداي باتىل قيمىلدان ەسىن جيناي الماي بىت- شىت بولعان دۇشپان لەزدە بىرنارسە قابىلداي قويارلىق قابىلەتىنەن ايىرىلادى
دۇشپانعا جاي وعىنداي تيۋ ءوز ناتيجەسىن بەرەدى، ءۇمىت ۇزۋشىلىك، تورىعۋشىلىقتى سالتاناتتى كوڭىل كۇي باسادى، ارينە مۇنىڭ ءوزى ادام شىعىنىنسىز بولمايدى، ءبىراق ادام ءولىمى وجەتتىلىك كورسەتكەن جاعدايدا سيرەك ۇشىراسادى. سونىمەن اقىرىندا اسكەري ادام ءۇشىن قاجۋ، تورىعۋشىلىق، ءۇمىت ۇزۋشىلىك، سەنىمسىزدىك دەگەن بولمايدى، ەشقاشان ومىردە ۇمىتتەنە الماعان ادام عانا ءۇمىتىن ۇزە الادى. قازاقتار: «ۇمىتسىزدەن ءۇمىت قاشادى، ءۇمىتتى اسقار تاۋدان اسادى» ، - دەپ وسيەت ايتادى. پاتريوتيزم - وتانعا (مەملەكەتكە) دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، جەكە ادامنىڭ امان- ساۋلىعى قوعامدىق- مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي بايلانىستىلىعىن سەزىنۋ، ءوزىڭنىڭ مەملەكەتكە تاۋەلدى ەكەنىڭدى، مەملەكەتتى نىعايتۋ دەگەنىمىز - جەكە ادامدى كۇشەيتۋ ەكەنىن مويىنداۋ، قىسقاسىن ايتقاندا، پاتريوتيزم دەگەنىمىز - مەملەكەت دەگەن ۇعىمدى، ونىڭ جەكە اداممەن بارلىق جاعىنان وتكەنىمەن، بۇگىنگى كۇنىمەن جانە بولاشاعىمەن قارىم- قاتىسىن بىرىكتىرەدى. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك قانا سوعىس كەزىندەگى ءولىمدى مورالدىق تۇرعىدان اقتاپ، سوعىس ءىسىنىڭ ادامگەرشىلىك نەگىزى بولا الادى. بارلىق كەزدە پاتريوتيزمدى دەرەكسىز، ۇزاق- سونار سوزبەن ۇعىندىرۋدان، كوبىنەسە مەملەكەتكە بەرىلگەن ادامنىڭ ماقسات- مۇددەسىمەن بايلانىسسىز تۇسىندىرۋدەن قاشۋ كەرەك. وسى ماسەلەگە قاتىستى مەن 1941 -جىلى «ۇكىم» دەگەن اتپەن بىرنەشە بەتكە وي- پىكىرىمدى جازعان ەدىم، ول ويلارىم الەكساندر بەكتىڭ «پانفيلوۆشىلار العى شەپتە» دەگەن العاشقى پوۆەسىندە تولىق تۇردە كورىنىس تاپتى، سوندىقتان مەن وسىمەن شەكتەلگىم كەلەدى. پاتريوتيزمنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى - ونىمەن ەتەنە بايلانىسىپ جاتقان ۇلتتىق رۋح پەن ۇلتتىق پاتريوتيزم جونىندە ايتىپ ءوتۋ قاجەت. ۇلتتىق رۋح پەن ۇلتتىق پاتريوتيزم - بۇل ۇلتتىڭ ىشىندەگى جەكە ادامنىڭ اسىل بەلگىسى مەن قاسيەتى - ءوز حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، جەكە ادام ءوز حالقىمەن قان جاعىنان دا جانە شىققان تەگى، تەرريتورياسى، ءتىلى، تۇرمىس- تىرشىلىگى، مىنەز- قۇلقى، پسيحولوگيالىق جانە ەتنوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرى، قالىپتاسقان تاريحي داستۇرلەرى جاتىنان دا ابدەن ايقىن ءارى دەربەس باسقا قاسيەتتەرى جانە ەرەكشەلىكتەرىمەن دە بايلانىستى. مۇنىڭ ءبارىن مىندەتتى تۇردە ەسەپكە الۋ ءۇشىن ءارى بۇل سەزىمدى اسكەرلەرگە كۇش- جىگەر بەرەتىن مىقتى قۇرال رەتىندە پايدالانا وتىرىپ، پاتريوتيزم، وتانعا، ۇلتقا سۇيىسپەنشىلىك ۇعىمىنىڭ جالپى ارناسىنا باعىتتاپ جىبەرۋ ءۇشىن ءبىلۋ قاجەت. مەنىڭ قولجازبامدا بىلاي دەپ جازىلعان: «قازىرگى زامانعى سوعىس - ساياسي سوعىس، بىرىككەن ۇلتتاردىڭ سوعىسى بولىپ تابىلادى، وعان ءبىزدىڭ سوۆەت مەملەكەتىنىڭ بارلىق حالقى قولىنا قارۋ الىپ قاتىسۋدا. ولار بىرلەسە كۇش سالعاندا عانا جەڭىسكە جەتەمىز» . ءاربىر كوماندير جاۋىنگەردىڭ بويىندا پاتريوتتىق سەزىمدى دامىتۋ ءۇشىن كۇندەلىكتى، پراكتيكالىق ءارى دۇرىس تا سانالى تۇردە جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ ءسوزسىز قاجەتتىگىن تەرەڭ تۇسىنە ءبىلۋى ءتيىس...
بارلىق حالىق بارلىق ۇلى دا تاماشا نارسەلەر جاساۋعا قابىلەتتى. ءبىز ۇنەمى لايىقتى باۋىرمالدىق قارىم- قاتىناس جاساۋعا ءارى كەز كەلگەن ۇلت پەن حالىقتى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋىمىز كەرەك. ۇلى ورىس ۇلتىنىڭ ورتا توبىنان شىققان كەيبىر وكىلدەرى باسقا شاعىن حالىقتارعا «ەكىنشى سورتتى» ادام دەگەن ويمەن قاراۋىنا مۇلدەم جول بەرمەۋ كەرەك، مۇنداي قاتە، مادەنيەتسىزدىك كوزقاراس - وتە زياندى. وكىنىشكە وراي، ولار مۇنداي كوزقاراستارىمەن ۇلتتىق تۋداعى اسقاق وزىق جوعارعى يدەيانى شوۆينيزمنىڭ جيىركەنىشتى ۇساق- تۇيەگىنە ايىرباستاي وتىرىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە، ەڭ الدىمەن ءوز ۇلتىنىڭ ۇلى ابىرويىنا كىر كەلتىرەدى. ورىس جولداستارعا قاتىستى بۇل كەسىرلىلىكتى كالينين «ورىس بەرەكەسىزدىگى» دەپ اتاعان. پراكتيكالىق جۇمىستا بارلىق كەزدە دە ۇلتشىلدىق پەن ۇلتتىق رۋح ۇعىمىن ەشقانداي دا شاتاستىرىپ الماۋ جاعىن ۇنەمى ەستە ۇستاۋ كەرەك. مىنانى بىلگەن ءجون، ۇلتشىلدىقتىڭ نەگىزىندە باسقا حالىقتارعا ءوزىن قارسى قويۋشىلىق، امتوگونيزم جاتسا، ال ۇلتتىق رۋحتىڭ تابيعاتىنا ءوز حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ارقىلى باسقا حالىقتاردى ءسۇيۋ مەن قۇرمەتتەۋ ءتان. كەيبىر رەسپۋبليكالاردا ۇلتتىق مادەنيەت پەن ءتىلدىڭ نەگىزى قورعالمايدى، مۇنىڭ ءوزى ەڭ الدىمەن وسى رەسپۋبليكانىڭ باسشىلارى مەن كوممۋنيستەرىنە ابىروي اپەرمەسە كەرەك، ويتكەنى ماركسيزم بۇل نەگىزدى ءتۇپ- تامىرىمەن جويۋعا قارسى، ماركسيزم كەرىسىنشە، بارلىق جاعىنان، ءتۇرى جاعىنان ۇلتتىق، مازمۇنى جاعىنان سوتسياليستىك مادەنيەتتى جالپى ادامزاتتىق مۇددە تۇرعىسىنان دامىتۋدى كوزدەيدى، جول بەرسە، ول ادامعا بارلىق جاعىنان ايىپ پەن ءادىل كىنا تاعىلۋعا ءتيىس. كۇنشىلدىك - باسقا ادامنىڭ باسىمدىعىن جانە ءوزىنىڭ السىزدىگى مەن تۇككە شاماسى كەلمەيتىندىگىن ءتۇسىنۋ. باسقالاردىڭ تاسىنىڭ ورگە دومالاۋى، كۇش- قۋاتىنىڭ، قايراتىنىڭ ارتىقتىعى، سونداي- اق ماتەريالدىق يگىلىگى كۇنشىلدىك سەزىمىن تۋدىرادى. ويتكەنى اركىمگە ءىس- ارەكەت ەتۋگە قۇلشىنىس تانىتۋشىلىق، مەن باسقالاردان كەممىن بە دەپ ءوزىن- ءوزى جوعارى قويۋشىلىق پەن سەنىمدىلىك ءتان. اباي بىلاي دەگەن: «ادام ءبىر بوق كوتەرگەن، بوقتىڭ قابى.. .» ءىس- ارەكەتتىڭ تابىستىلىعى باسىم ءتۇسۋدىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى ءارى اتاق، دانق، تانىمال، قوعامدىق ىقپال جانە ت. س. س. فورمادا كورىنەدى. مۇنىڭ ءبارى كۇنشىلدىڭ ساسىق نامىسىن قوزدىرىپ، اشۋ- ىزاسىن تۋدىرادى، جان دۇنيەسىن كۇيزەلتە تۇسەدى. ءمورالدىق جاعىنان ازاپقا سالادى، بۇدان ول ءوز باسەكەلەسىنىڭ سىرتىنان وسەك ايتىپ كەمسىتىپ، ۇستىنەن ءارتۇرلى وسەك- اياڭ تاراتىپ، ونىڭ پايدالى ىستەرى مەن ءادىل ەڭبەكتەرى جونىندە ءتىس جارماي داتتاۋ جولىمەن قۇتىلعىسى كەلەدى. دوستىق قارىم- قاتىناس ادەبىن ساقتاپ، «جاماندىعىن جاسىرىپ، جاقسىلىعىن اسىرۋدىڭ» ورنىنا، «تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتەدى» . كۇنشىل ءوزىنىڭ كەسكىن- كەلبەتى جاعىنان ءارقاشان دا ءوزى كۇندەپ جۇرگەن ادامنان تومەن تۇرادى نەمەسە اسكەر تىلىمەن ايتقاندا، ءسوز تاسۋشى ادام وسەكتەپ جۇرگەن ادامىنىڭ تىرناعىنا داتۇرمايدى. ەڭ الدىمەن ءوزى وسەكتەپ جۇرگەن ادامنان گورى ءسوز تاسىپ جۇرگەن ادامنىڭ جەكە باسىن تەكسەرىپ كورۋ قاجەت. وكىنىشكە وراي، بىزدە كەيدە كەرىسىنشە ىستەپ جاتادى. كۇنشىل - اسىرەسە، ارميادا جەكسۇرىن دا زياندى ادام، ويتكەنى ول جامان ادامگەرشىلىككە جات قىلىققا، ءتىپتى قىلمىسقا دا بەيىم. ءتىپتى، كۇنشىل ادامنىڭ بىرەۋدىڭ لايىقتى ەڭبەگىن ەلەمەۋى، اۋىزعا دا الماۋى جانە باسقالاردىڭ پايدالى ىستەرىن جۇرتشىلىقتىڭ تانۋىنا قالايدا كەدەرگى كەلتىرۋگە تىرىسىپ باعۋى سياقتى ەنجارلىق ارەكەتتەرى - وتە زياندى. ونىڭ بۇل ارەكەتى تالانتتى دا قابىلەتتى ادامداردىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگىن تومەندەتەدى، ءسويتىپ ءىس پەن جالپى مۇددەگە وراسان زور نۇقسان كەلتىرەدى. كۇنشىل ادام ىجداعاتتىلىق، ادىلدىك پەن بەرىلگەندىك سياقتى ادامنىڭ جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ اراسىندا كيكىلجىڭ، ىرىتكى سالادى. سوندىقتان دا مەن «ەرلىك ەلەۋسىز قالماسىن. ولجا - ەلگە ساۋعا، اتاق - ەرگە ساۋعا» دەپ جازىپ ەدىم. كۇنشىل كىسى ادەتتە اتاق، داڭق، شەنقۇمار، ماقتانشاق كەلەدى.
ماقتان سۇيگىش - العاشقى ماعىناسى ابىرويدى، ار- نامىستى قۇرمەتتەۋ ءارى ەرىك- جىگەردىڭ قوزعاۋشى كۇشى دەگەن ۇمتىلۋدى بىلدىرەدى. سىي- قۇرمەتكە، اتاق- داڭققا، ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن، ويدان شىعارىلعان، جالعان جىمىسقى ارەكەتپەن، شىن مانىندە بولعان جايدى ءوسىرىپ، ءوزىنىڭ ەڭبەگى ەتىپ كورسەتۋگە ۇمتىلۋشىلىق. بۇعان كەيدە ءبىزدىڭ تىلشىلەر دە اتاق قۇمار جانداردىڭ ايتقانىنا ەلتىپ، وزدەرىنىڭ اڭعىرتتىعىمەن جەل بەرىپ قويادى. ماقتان سۇيگىشتىككە قارسى قولدانىلاتىن بىردەن- ءبىر قۇرال - قارا قىلدى قاق جارار ادىلدىك، ەرلىكتى وتە سەزىمتالدىقپەن ايىرا ءبىلىپ، تاۋىپ، كورە بىلۋشىلىك. «ەرلىكتى تابا ءبىلۋ - ەردى تاني ءبىلۋ» . «ولجا - ەلگە ساۋعا، اتاق - ەرگە ساۋعا» . «ەرلىك ەلەۋسىز قالماسىن» دەگەن قاعيدانى قاتال دا پاراساتتى تۇردە ۇستان. ءوزىنىڭ اتقارعان پايدالى قىزمەتى ءۇشىن بىرگە قىزمەت ىستەيتىن جولداستارى مەن باستىقتارى تاراپىنان قولداۋ، ماقۇلداۋ كۇتۋ - ءاربىر ادامعا ءتان نارسە. بۇل سەزىمدى قاناعاتتاندىرۋ باستىقتاردىڭ تاراپىنان ادىلەتتىلىك پەن پاراساتتىلىقتى تالاپ ەتەدى. مۇنىڭ ءوزى ادامدى رۋحتاندىرىپ، كۇش- جىگەر بەرىپ، جۇمىس ونىمدىلىگىن ارتتىرادى. ويتكەنى ءاربىر ادام وزىنە ىقىلاس قويىپ، كوڭىل اۋدارۋدى اڭسايدى، ال سولدات بولسا ءوزىنىڭ تىرمىسقان تالپىنىسى ءۇشىن باتالى سىيعا ەمەس، ءوزى سەنىمدى قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان كومانديرىنىڭ - حالىقتىڭ، مەملەكەتتىڭ وكىلىنىڭ ىقىلاسىنا بولەنسەم دەيدى.
شىعارما ادەبي KZ پورتالىنان الىندى.
جالعاسى بار
