اباي مەن شاكەرىمدى ورىسشا سويلەتكەن عالىم

استانا. قازاقپارات - مۇرات سۇلتانبەكوۆ - ابايتانۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عانا ەمەس، ەڭ باستىسى، قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ جان دوسى بولعان كورىنەدى.

- ادەبيەتكە بالا كەزىمنەن قۇشتار بولدىم، - دەيدى مۇرات اعا، - اكەم راحىمجان مەن انام كۇلزيا اباي ەلىنىڭ تۋمالارى.

ول كەزدە اۋىلىمىز شىڭعىستاۋ بولىسى دەپ اتالاتىن، وتباسىمىزدا اباي، شاكەرىم اندەرى ناسيحاتتالىپ، ولەڭدەرى وقىلىپ جاتاتىن. ءتىپتى، كەيىنىرەك توعىزىنشى سىنىپتان كەيىن، سىنىپتاستارىممەن بىرگە، 16 جاسىمدا تاجىكستانداعى لەنيناباد، قازىرگى حودجاكەنت قالاسىنا اسكەري- اۋە كۇشتەرىنىڭ جاس وسپىرىمدەرگە ارنالعان مەكتەبىنە وقۋعا تۇسكەن كەزىمدە دە، تۋعان جەرىمنىڭ، اباي اۋدانىنىڭ سامال جەلىن اڭساعان كەزىم كوپ بولدى.

سول كەزدەن باستاپ اۋىلىمدى ساعىنىپ، ورىسشا ولەڭدەر جازۋدى قولعا الدىم. ساباق تا، جۇمىس تا بارلىعى ورىسشا بولدى. سونىمەن ءبىر جارىم جىل شەت جەردە شىنىعىپ، ءومىر كوردىم، ءبىراق «اناڭ ناۋقاس» دەگەن حابار الىسىمەن اۋىلعا قاراي قۇستاي ۇشۋىما تۋرا كەلدى.

تۋعان ەلگە ورالىسىمەن مۇرات سۇلتانبەكوۆ ورتا ءبىلىمىن جوعارى وقۋ ورنىندا جالعاستىرىپ، سەمەي مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسەدى.

- شىركىن-اي، قانداي جىلدار ەدى دەسەڭشى، - دەپ ساعىنا ەسكە الادى سول كۇندەردى مۇرات اعا، - ەڭ العاش رەت ۇستازىم قايىم مۇحامەدحانوۆپەن تانىستىم. نە دەگەن ءبىلىمدى، تاربيەلى، زيالى ادام ەدى؟! ول ماعان ورىس تىلىندە كوبىرەك جازا بەرۋگە كەڭەس بەردى.

سەبەبى، ابايدى ورىس تىلىندە سويلەتىپ، شىعارمالارىن ورىس ءتىلدى اۋديتورياعا تانىستىرۋىمىز كەرەك بولدى. «مىنا ورىس حالقى ابايدى بىلمەيدى، وقي الماي وتىر. ال ءبىز پۋشكيندى، ديۋمانى، بالزاكتى ءوز تىلىمىزدە وقي الامىز. ەگەر ابايدى ورىسشا اۋدارساق، قازاق حالقىنىڭ تاريحى، ادەبيەتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارى تۇتاسىمەن جان-جاققا دارىپتەلەر ەدى، بۇل سەنىڭ ۇلتقا جاساعان جاقسىلىعىڭ، سىڭىرگەن ەڭبەگىڭ بولار ەدى» دەپ قايىم اعا ءجيى ايتىپ ءجۇردى.

ءسويتىپ مەنىڭ ورىس تىلىندە جازاتىن شەبەرلىگىمدى شىڭداپ، قولداي ءتۇستى.

قايىمنىڭ كەڭەسىمەن مۇرات سۇلتانبەكوۆ سول جىلدارى اۋدارمامەن كوپ اينالىستى. «رۋسلو جيزني» دەپ اتالاتىن تۇڭعىش پەساسىن ومىرگە اكەلدى. بەيىمبەت مايليننىڭ «جالبىر» سپەكتاكلىن ورىسشالاعان سوڭ، ونى تەاتر ۇجىمى ماسكەۋگە اپارىپ قويعان ەدى. سەمەيدەگى پەدينستيتۋتتان كەيىن مۇرات سۇلتانبەكوۆ ماسكەۋ پەدينستيتۋتىنا جولداما الادى.

ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەن كەزىندە اسكەري بورىشىن وتەۋگە شاقىرىلادى. 1962-1964-جىلدارى تىنىق مۇحيتى فلوتىندا اسكەري بورىشىن وتەپ جۇرگەن مۇرات اعانىڭ قولىنان قالامى ءبىر ءسات تە تۇسپەدى. كەيىنىرەك ول «سينيي مەريديان» دەپ اتالاتىن ماتروس ومىرىنەن پوۆەست تە جازادى. ەدۋارد كولمانوۆسكيدىڭ ولەڭىنە جاۋاپ جازۋ ارقىلى تۋىنداعان «جديتە، جديتە رودنىە ديەۆچاتا» ءانى بۇكىل وداققا تانىمال بولادى.

ماسكەۋ، الماتى ورتالىق راديولارى ۇنەمى ونىڭ ءانىن بەرىپ جاتاتىن. ارميادان كەلگەن سوڭ مۇرات اعا ابايتانۋ سالاسىنداعى عىلىمي ىزدەنىستەرىن جالعاستىرا باستايدى. ءوزىنىڭ ۇنەمى بارىپ جۇرەتىن ن. گوگول اتىنداعى كىتاپحاناسىندا ءبىر كۇنى جارى كۇلزادا ماعاۋيا قىزىن كەزدەستىرىپ قالادى. كۇلزادا اپاي پەدينتستيتۋتتى ءبىتىرىپ، 35№ مەكتەپتە ۇزاق جىلدار قازاق ءتىلى مۇعالىمى بولدى. قازىر زەينەت دەمالىسىندا، مۇرات اعا ەكەۋى بەس بالانىڭ، ونشاقتى نەمەرەنىڭ اتا-اناسى. جاستايىنان تىنباي ىزدەنىستە بولعاندىعىنان مۇرات اعا «اباي پوەمالارى» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن دا قورعايدى.

- قايىممەن 50 جىل بويى دوس بولدىم، - دەپ ەسىنە الادى ول، - سول كىسىنىڭ ايتۋىمەن اتتيلا تاقىرىبىنا كوڭىل اۋداردىم. كەيىنىرەك تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن شاكەرىمنىڭ ۇلى احات تا ورتامىزعا ورالىپ، شاكەرىمنىڭ شىعارمالارىن دا ورىس تىلىنە اۋدارۋدى قولعا الدىم. ءازىلحان نۇرشايىقوۆپەن دە جاقىن ارالاستىم.

ول وسى ەڭبەگى ءۇشىن حالىقارالىق اتتيلا مەدالىمەن دە ماراپاتتالعان. جانە رەسەي جازۋشىلار وداعىنىڭ ديپلومى سياقتى ماراپاتتارعا دا يە بولىپتى. بۇگىن دە تالانتتى اۋدارماشى، عالىم مۇرات سۇلتانبەكوۆ الاشتانۋ تاقىرىبىنا دەن قويىپتى. سونداي-اق، قازاق تىلىندە دە ولەڭدەرىن شىعارىپ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋدا.

اۆتور: راۋشان نۇعمانبەكوۆا،

سەمەي

«الاش ايناسى»