بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋن كىم بولعان؟

استانا. قازاقپارات - بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى لاۋازىمىنا سايلانعان العاشقى ازيالىق ديپلومات.

1944-جىلى جاپوننىڭ چحۋنچحون-پۋكتو اۋىلىندا (كەيىن كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ يەلىگىنە وتكەن) دۇنيەگە كەلگەن پان گي مۋن (بان كي مون) چحۋندجۋ دەگەن قالادا، كاسىپكەر وتباسىندا، التى بالانىڭ ۇلكەنى بوپ ەرجەتەدى. پان گي مۋن التى جاسقا كەلگەندە اكەسىنىڭ بيزنەسى توقىراۋعا ۇشىراپ، وتباسى باسقا ايماققا كوشۋگە ءماجبۇر بولادى.

بۇل كارىس سوعىسى باستالعان شاق ەدى. كەيىن ول «International Herald Tribune»  گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا بالا كەزىندە جۇپىنى تۇرمىستا ءومىر سۇرگەنىن، اشتىق كورگەنىن ايتقان.

سوعىس اياقتالعان سوڭ پان گي مۋننىڭ وتباسى چحۋندجۋگە ورالادى. وقۋشى كەزىنەن حالىقارالىق ساياساتقا دەگەن ۇمتىلىسى بايقالادى. جاس كەزىنەن امەريكاندىقتارمەن ارالاسۋعا قۇشتار بولادى. مەكتەپتىڭ ۇزدىگى بولعان ول اعىلشىن ءتىلىن زور ىنتامەن وقيدى.

كىشكەنتاي كەزىندە اۋىلىنان 10 شاقىرىم جەردەگى امەريكاندىقتار جۇمىس ىستەيتىن فابريكاعا بارىپ، اعىلشىنشا ءتىل سىندىرعان دەسەدى. ءتىلدى مىقتاپ مەڭگەرۋ ءۇشىن اعىلشىنشا ءار سويلەمدى ون رەتتەن كوشىرىپ جازىپ، جاتتىققان.

پان گي مۋن سەگىز جاسىندا مەكتەپتىڭ اتىنان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ سول كەزدەگى باس حاتشىسى داگۋ حاممارشەلدكە حات جازعان. ال 1962-جىلى وقۋشىلار اراسىنداعى بايقاۋدان جەڭىپ شىعىپ، ا ق ش- قا جولداما الادى.

سان-فرانسيسكودا بىرنەشە اي تۇرعان ول پرەزيدەنت دجون كەننەديدىڭ قابىلداۋىنا بارادى. بۇل كەزدەسۋ پان گي مۋنعا بولاشاق ماماندىعىن تاڭداۋعا تۇرتكى بولادى. ا ق ش جۋرناليستەرىنىڭ «بولاشاقتا كىم بولاسىڭ؟» دەگەن سۇراعىنا كارىس بالاسى بىردەن «ديپلومات بولامىن» دەپ جاۋاپ بەرىپتى.

1970-جىلى سەۋل ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باكالاۆر ءبولىمىن بىتىرگەن سوڭ گارۆاردتا وقيدى. پان گي مۋنىڭ عىلىمي جەتەكشىسى بولعان دجوزەف ناي ونىڭ وقۋعا دەگەن قۇلشىنىسىن، وجەتتىگىن جوعارى باعالاعان.

1975-جىلى پان گي مۋن كورەيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ب ۇ ۇ جونىندەگى بولىمىنە قىزمەتكە كىرەدى. ودان سوڭ قىزمەتى كوتەرىلىپ، رەسپۋبليكانىڭ ب ۇ ۇ- داعى تۇراقتى وكىلى بولىپ تاعايىندالادى. نيۋ-يوركتە ءبىراز جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن ب ۇ ۇ- نىڭ سەۋلداعى مينيسترلىكتەگى ءبولىم باسشىسى بولادى. ودان سوڭ پان گي مۋندى ۆەناعا ەلشى ەتىپ جىبەرەدى.

1999-جىلى پان گي مۋن يادرولىق سىناقتاردى جويۋ جونىندەگى كوميسسيا جۇمىسىن باسقارادى. سول كەزدە «BBC News» پان گي مۋن تۋرالى«ديپلومات رەتىندە وزىق تۇرعان، الەمدىك دەڭگەيدەگى ۇيىمداستىرۋشى» دەپ جازعان.

پان گي مۋن 2001-2002-جىلدارى باس اسسامبلەيانىڭ اپپارات باسشىسى رەتىندە سەسسيانىڭ العاشقى رەزوليۋتسياسىن قابىلداۋعا ىقپال ەتەدى. ول بايانداماسىندا 11 قىركۇيەكتەگى تەررورلىق اكتىنى سىنعا الىپ، اسسامبلەيا جۇمىسىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى ۇسىنىستارىن جاريا ەتەدى. توقىراۋ كەزەڭىندە وتكەن سەسسيادا پان گي مۋننىڭ ارقاسىندا بىرنەشە ماڭىزدى رەفورمالار بەكىتىلەدى.

پان گي مۋن 2009-جىلى ۆاشينگتون شتاتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى مەن مالتا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى دوكتورى اتانادى. كارىس، اعىلشىن، جاپون تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرگەن پان گي مۋن ب ۇ ۇ- نىڭ باس حاتشىسى بولعانعا دەيىن كورەيانىڭ سىرتقى ىستەر جانە سىرتقى ساۋدا مينيسترلىگىندە ديپلومات قىزمەتىن اتقارعان.

2004-2006-جىلدار ارالىعىندا مينيستر بولعان. كورەيا رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتتىڭ سىرتقى ساياسات جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى بولىپ ىستەيدى. ودان سوڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ساياساتتى جوسپارلاۋ جونىندەگى ورىنباسارى جانە امەريكان ءبولىمىنىڭ باس ديرەكتورى قىزمەتىنە كىرىسەدى.

پان گي مۋن قوس كورەيا اراسىنداعى ءبىرقاتار ماسەلەلەردى شەشۋگە قاتىسقان ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى. 1992-جىلى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارناۋلى كەڭەسشىسى رەتىندە سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك كورەيا اراسىنداعى يادرولىق باقىلاۋ جونىندەگى بىرلەسكەن كوميسسيا باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولادى.

2005-جىلى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى رەتىندە كورەيا جارتى ارالىندا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ تۋرالى كەلىسسوزدەرگە قاتىسادى. التى جاقتى كەلىسسوزدە سولتۇستىك كورەياعا ارنالعان يادرولىق ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان بىرلەسكەن مالىمدەمە قابىلدانادى.

ب ۇ ۇ- نىڭ باس حاتشىلىعىنا سايلاناردا ۇيىمنىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ تۇراقتى بەس مۇشەسىنىڭ بارلىعى پان گي مۋندى جاقتاپ داۋىس بەرگەن. ورنىن پان گي مۋنعا بەرگەن كوفي اننان كارىس ديپلوماتى تۋرالى «الەمدەگى بىرەگەي ۇيىمنىڭ باسىنا جاھاندىق ويلاۋ قابىلەتىنە يە ادام كەلدى» دەگەن.

2007-جىلدىڭ 1- قاڭتارىندا باس حاتشى بولعان پان گي مۋن بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋعا كوپ كوڭىل ءبولىپ، ب ۇ ۇ- نىڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋدا ماڭىزدى رەفورمالار جۇرگىزەدى. باس حاتشى رەتىندە ول جاھاندىق جىلىنۋعا ۇلكەن ءمان بەرەدى. ءىرى رەفورمالاردى قولعا العان پان گي مۋندى ساياساتكەرلەر «بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستارداعى نەگىزگى ءرولىن جوعالتتى» دەپ تە سىناعان.

كورەياداعى ارىپتەستەرى ونى «پان- چۋسا»، ياعني «بيۋروكرات» دەپ اتاعان. بۇل پان گي مۋننىڭ باسقارۋشىلىق قابىلەتىنە بەرىلگەن باعا بولسا كەرەك. ال كارىس جۋرناليستەرى وتكىر سۇراقتارعا تىكە جاۋاپ بەرۋدەن تايسالاتىن پان گي مۋندى جىلان بالىققا تەڭەيدى.

2011-جىلدىڭ 21- ماۋسىمىندا پان گي مۋن ب ۇ ۇ- نىڭ باس حاتشىسى رەتىندە ەكىنشى بەسجىلدىق مەرزىمگە سايلانادى.

ول جىلدىق بيۋدجەتى 5 ميلليارد دوللار بولاتىن ب ۇ ۇ- نىڭ باسىنا ۇيىم كەيبىر وكىلدەرىنىڭ سىبايلاستىعى ءۇشىن سىنالىپ جاتقان كەزدە كەلدى. ءوزىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى پان گي مۋن «بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا سوزدەن گورى ءىس كوپ بولۋى كەرەك» دەگەن.

ب ۇ ۇ- نىڭ باس حاتشىسى رەتىندە كارىس ديپلوماتىسپيد- پەن كۇرەس، كەدەيلىكتى جويۋ، ەكولوگيا سياقتى ماسەلەلەرمەن اينالىسۋدى وزىنە باستى ماقسات دەپ بىلەدى. «كەدەيلىكتى ءتۇپ تامىرىمەن قۇرتپايىنشا قاقتىعىستار تولاستامايدى» دەپ مالىمدەگەن، ب ۇ ۇ باس حاتشىسى. «Associated Press» اگەنتتىگى ول قىزمەتىنە كىرىسكەندە «پان گي مۋن جەر بەتىندە بايلار مەن كەدەيلەر اراسىنداعى الشاقتىقتى جويعىسى كەلەدى» دەگەن اقپارات تاراتقان.

پان گي مۋننىڭ ءوزى بولسا «مەنىڭ ميسسيام جوعالعان سەنىمدى قايتارۋ. بۇل ۇيىمعا، مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى جانە حاتشىلىققا دەگەن سەنىم» دەپ مالىمدەگەن.

ارىپتەستەرى ونى كارىس شەنەۋنىگىنىڭ ايقىن ۇلگىسى دەپ باعالايدى. سۇڭعىلا ساياساتكەر بيىك لاۋازىمعا دۇشپان جيناماي، ءوزىنىڭ ەپتىلىگىمەن جەتكەن دەسەدى.

پان گي مۋن الەم ساياساتكەرلەرى الدىندا ەڭبەك قورلىعىمەن، كاسىبيلىگى جانە ديپلوماتيالىق شەبەرلىگىمەن قۇرمەتكە يە. ارىپتەستەرى ونىڭ باسقارۋ قابىلەتىن ەرەكشە اتايدى. استارلى ويلايتىن، پىكىرىن تۋرا ايتپايتىن، جۇمساق مىنەزدى ادام دەسەدى. ىسىنە ۇقىپتى ول مەجەلى جەرگە ىلعي ۋاقىتىندا كەلەتىن تياناقتى ساياساتكەر رەتىندە تانىلعان. كۇنىنە بەس ساعات قانا ۇيىقتايدى ەكەن. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا ونىڭ گولف ويناۋعا دا ۋاقىتى جوق كورىنەدى. ءۇش جىل مينيستر بولعاندا ءبىر دە ءبىر رەت دەمالىس الماپتى، قىزىنىڭ ۇيلەنۋ تويىندا عانا جۇمىستان سۇرانعان.

ب ۇ ۇ- نىڭ باس حاتشىسى 2010-جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ورتا ازياعا ساپارى كەزىندە قازاقستانعا كەلىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن كەزدەسىپ، يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جونىندەگى اڭگىمەلەستى. پان گي مۋن قازاقستانعا ارال تەڭىزىنە قاتىستى ماسەلەلەردى شەشۋدە حالىقارالىق باستامالاردى باسقارۋ تۋرالى ۇسىنىستارىن ءبىلدىردى.

استانادا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەلەرىمەن كەزدەسۋى كەزىندە پان گي مۋن رەسپۋبليكانىڭ ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋداعى ساياساتىنا جوعارى باعالادى.

حالىقارالىق قاتىناستاعى ەڭبەگى ەسكەرىلىپ، پان گي مۋن كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ «قىزمەتىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» وردەنىمەن ءۇش رەت ماراپاتتالدى. اۆستريا، برازيليا، پەرۋ، الجير، فيليپپين، تاجىكستان، ا ق ش، موناكو، ت. ب. مەملەكەتتەردىڭ وردەن-مەدالدارىنا دا يە بولعان. ب ۇ ۇ باس حاتشىسى 2010-جىلعى ءساۋىر ايىندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن 1- دارەجەلى دوستىق وردەنىمەن ماراپاتتالدى.

پان گي مۋن مەكتەپ پارتاسىنان دوسى يۋ سۋن دەك دەگەن قىزعا ۇيلەنگەن. ۇلى جانە ەكى قىزى بار.

شارافات جىلقىبايەۆا

«قامشى»