جاڭا «جىبەك جولى» قازاقستاننىڭ كوپ ۆەكتورلى ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى
بۇل «جاڭا جىبەك جولى» مەگا- جوباسىنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن بىرنەشە كولىكتىك- لوگيستيكالىق جانە وندىرىستىك جوبالاردىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمىنەن بۇرىن ىسكە اسىرىلۋى مۇمكىن ەكەندىگىن بىلدىرەدى.
اڭگىمە ازيا تىنىق مۇحيت ايماعى ەلدەرىنەن ورتالىق ازيا ەلدەرى ارقىلى ەۋروپاعا بىرنەشە باعدارلار قۇرۋ تۋرالى بولىپ وتىر. جوبا توقسانىنشى جىلداردان بەرى قارالۋدا، ءبىراق وتكەن جىلى ول ءىس جۇزىندە ىسكە اسىرۋ كەزەڭىنە ءوتتى. ول جۇكتەر تاسىمالىن ءۇش ەسەگە دەيىن (قازاقستاننىڭ وزىنەن 50 ميلليون تونناعا دەيىن) ارتتىرىپ قانا قويماي، ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ەكونوميكاسىن بارىنشا نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ بولجانۋدا.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى اسەت يسەكەشيەۆتىڭ ايتۋىنشا، «ازيا جانە ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ساۋدا اينالىمى جاقىن ۋاقىتتا تريلليون دوللارعا جەتەتىن بولادى، وسى ترافيكتىڭ ءبىر بولىگى قازىردىڭ وزىندە قازاقستان ارقىلى رەسەيگە جانە ودان ءارى سولتۇستىك ەۋروپاعا وتۋدە. ەگەر ءبىز ورتالىق ازيا جانە كاۆكاز ەلدەرى ارقىلى وڭتۇستىك ەۋروپاعا جالعاساتىن سەنىمدى ءدالىزدى قۇراتىن بولساق، وندا ەكى باعىتتاعى ترانزيت كولەمىن بىرنەشە ەسە ارتتىرا الامىز».
قازاقستان «جىبەك جولى» ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋعا جوسپارلى تۇردە ارەكەت ەتۋدە. قازىردىڭ وزىندە 1250 ك م تەمىر جول تارتىلدى، وسىنىڭ ارقاسىندا باتىس قىتايمەن قارىم- قاتىناستى مىڭداعان شاقىرىمعا قىسقارتۋ مۇمكىن بولىپ وتىر. 2011 - جىلى «جەتىگەن - قورعاس» تەمىر جول ماگيسترالىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى (293 ك م) ، ال 2012 - جىلى قىتايمەن شەكارادا ورنالاسقان وتكىزۋ قابىلەتى 20 ميلليون توننا بولاتىن «التىنكول - قورعاس» ەكىنشى تەمىر جول وتكەلى پايدالانۋعا بەرىلدى.
وسى باعدارلاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - قىتايدان جانە وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرىنەن جۇك اعىندارىن تارتۋ جانە ولاردى ورتالىق ازيا، رەسەي، ەۋروپا مەملەكەتتەرىنە جانە كەرى قاراي وتكىزۋ. «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» كولىك ءدالىزىن ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن 2011 -جىلعى جەلتوقساندا «وزەن - تۇركىمەنستاننىڭ شەكاراسى» جاڭا تەمىر جول قۇرىلىسى اياقتالدى جانە 2013 -جىلعى مامىردا قازاقستان مەن تۇركىمەنستاننىڭ اراسىندا «بولاشاق- سەرحەتياكا ستانساسى» اشىلعانى بەلگىلى. تەڭىز پورتتارىنىڭ جۇكتەمەسىن (نەگىزگى پورت - اقتاۋدا) ەكى ەسەگە - جىلىنا 40 ميلليون تونناعا دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانۋدا. جاڭا جولداردى جىلجىمالى قۇراممەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وسىندا جاقىن ارادا لوكوموتيۆتەر مەن ۆاگوندار ءوندىرىسى جولعا قويىلىپ وتىر.
«جاڭا جىبەك جولى» تەمىر جول سالۋدى عانا بولجاپ قويمايدى. وعان بىردەن توعىز جوبا كىرەدى. ولاردىڭ كەيبىرى ازىرگە جوسپارلانۋدا، ال ءبىر بولىگى باستالىپ تا قويدى (مىسالى، اقتاۋ پورتىن كەڭەيتۋ)، ەندى ءبىرى اياقتالۋ كەزەڭىندە. جىل سوڭىنا قاراي قىتايلىق ليانيۋنگان پورتىندا قىتاي- قازاقستان بىرلەسكەن كومپانياسى سالىپ جاتقان تەرمينال پايدالانۋعا بەرىلۋى ءتيىس. ول قىتاي جانە وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرىنىڭ نارىعىنا قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق جانە ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تاۋارلاردى وندىرۋگە جانە ولاردىڭ ەكسپورتىن دامىتۋعا، جانىندا شامامەن توعىز ءارتۇرلى ءوندىرىس ورىندارى (ءونىم وندىرىسىنەن باستاپ مەتالل وڭدەۋگە دەيىن) شوعىرلاناتىن، قويمالارى بار لوگيستيكالىق توراپ ورنالاساتىن «قورعاس - شىعىس قاقپاسى» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنا قوسىمشا ترانزيتتىك جۇك اعىنىن تارتۋعا ارنالعان ينفراقۇرىلىم قۇرىلىسى اياقتالۋعا تاياۋ.
«تەڭىز قاتىناسى كۇرت دامۋى سالدارىنان «ۇلى جىبەك جولى» جويىلىپ كەتتى، ورتالىق ازيا اۋماعىنداعى مەملەكەتتەر كوپتەگەن جىلدار بويى الەمدىك ساياساتتان شەتكەرى قالعان وڭىرلەرگە اينالدى. ال قازىر ءبىز بىرلەسىپ ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا الەمدىك ساياسي ارەنادا كوشباسشىلىق ورىندى يەلەنگىمىز كەلەدى»، - دەيدى ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى قورىنىڭ حالىقارالىق ەكونوميكالىق ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى سۇلتان اكىمبەكوۆ.
وسى ارادا ناقتىلاي تۇسسەك، بۇل كولىك ينفراقۇرىلىمى قۇرىلىسى جونىندەگى كەشەندى مەگا- جوبا قىسقا جولمەن قىتايدى، سونداي- اق وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرىن ەۋروپامەن، افريكا جانە اراب الەمى ەلدەرىمەن جالعاستىراتىن بولادى. ونىڭ نەگىزگى ۋچاسكەلەرى قازاقستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، تاجىكستان، قىرعىزستان، ازەربايجان جانە اۋعانستان ارقىلى وتەتىن بولادى (ال كەيبىرى قازىردىڭ وزىندە قولدانىلۋدا). ەۋروپاعا شىعۋدى يران نەمەسە تۇركيا ارقىلى ۇيىمداستىرۋ جوسپارلانۋدا. اۆتوموبيل باعىتتارىنىڭ ءبىرىن ەۋروپاعا رەسەي ارقىلى جۇرگىزۋ جوسپارلانۋدا. ءبىر وكىنىشتىسى، ساراتوۆقا شىعاتىن ءوز بولىگىن قازاقستان اياقتاپ قويعان، رەسەي بولسا قاراجاتتىڭ جوقتىعىن العا تارتىپ وسى جول قۇرىلىسىن كەشىكتىرۋدە.
وسى جوباعا بايلانىستى ق ر ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ دە ءوز ايتارى بار. «جاڭا جىبەك جولى» نەگىزىنەن ورتالىق جانە ورتا ازيا ەلدەرىنە بولاشاقتا، مۇناي مەن گاز وسى وڭىردە حالىقارالىق ساۋدا- ساتتىقتىڭ نەگىزگى ءمانى بولۋدان قالعان جاعدايدا ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن بولادى. سونداي- اق، ءبىزدىڭ ەۋرو وداقپەن تىكەلەي تاۋار الماسۋىمىزدىڭ كۇشەيۋى قازىرگى ۋاقىتتا قالىپتاسقان تەپە- تەڭدىكتى بۇزبايدى، كەرىسىنشە ونىڭ مۇمكىندىكتەرىن بارلىعىمىز ءۇشىن كەڭەيتەتىن بولادى»، - دەيدى ول.
بۇعان قوسا «جاڭا جىبەك جولىنىڭ» جاڭا جوبالارى رەسەيدەن وتەتىن قولدانىستاعى، سونداي- اق بولاشاقتاعى باعىتتاردى دا تولىقتىراتىن بولادى. مىسالى، قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس ارقىلى قىتاي- ەۋروپا جاڭا ءدالىزىن قۇرۋ ءۇشىن جوعارى جىلدامدىقتى قوزعالىستى ىسكە قوسۋ جوسپارلانۋدا، بۇل ءۇشىن كەدەن وداعى ەلدەرىمەن بىرلەسىپ ك ل ك (كولىكتىك لوگيستيكالىق كومپانيا) قۇرىلدى.
رەسەي ءوز كەزەگىندە «جاڭا جىبەك جولىنا» قاتىسۋ مۇمكىندىگىن جوققا شىعارمايدى جانە وعان ب ا م جانە ترانسسىبتى قوسۋدى ۇسىنادى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، «جاڭا جىبەك جولى» جوباسىنا قاتىسۋشى ەلدەردىڭ بارلىعى ءۇشىن يران لوگيستيكانىڭ ەڭ ءبىر وڭتايلى بۋىنى بولىپ وتىر. بۇل ەۋروپامەن جالعاستىراتىن ەڭ قىسقا جول جانە وسى باعىت بارلىق جوبالاردا كوزدەلگەن. وكىنىشكە وراي ۇزاق جىلداردان بەرى يرانعا سانكسيا سالىنعاندىقتان، ازىرگە گرۋزيا مەن تۇركيا ارقىلى وتەتىن باعىت قاراستىرىلۋدا. قازىرگى الەمدەگى گەوساياسي سۇراقتار مەن سۇرانىستىڭ تۋىنداۋىنا بايلانىستى جاۋابى ازىرگە دايىن بولماسا دا ونىڭ شەشىمى بولارى ءسوزسىز.
قورىتا كەلگەندە، بولاشاقتا قازاقستاننىڭ وسىناۋ كوپ ۆەكتورلى ساياساتى ءوز جەمىسىن بەرەتىندىگى انىق. ال «جاڭا جىبەك جولى» تولىقتاي ىسكە قوسىلعان شاقتا ەلىمىز گەوساياسي ارەناداعى جەتەكشى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى بولاتىندىعى كۇمانسىز.
ەرلان قوجاكەلديەۆ
