الماتىدا قازاقتىڭ ءبىرتۋار اقىنى تۇمانباي مولداعاليەۆتى ەسكە الۋ كەشى ءوتتى
كەشكە اقىننىڭ زايىبى كۇلتاي اپا مەن ۇل-قىزدارى، الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ وكىلدەرى، اقىن-جازۋشىلار، ستۋدەنتتەر، مەكتەپ وقۋشىلارى جانە قالا تۇرعىندارى جينالدى.
«ونەر الدى قىزىل ءتىل»، - دەپ دانا حالقىمىز ايتقانداي وسى ءبىر ۇلى ونەردىڭ شىڭىنا شىققان، ارتىنا ولمەس ءسوز قالدىرعان اقىندارىمىز بارشىلىق. سولاردىڭ ىشىندە تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ ورنى ەرەكشە دەپ بىلەمىن. قازىر بىردە-ءبىر كوڭىلدى جيىن، تورقالى توي تۇماعانىڭ جىرلارىنسىز وتپەيتىنىن بىلەسىزدەر. تۇمانباي مولداعاليەۆ جاسامپاز ليريك اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى بولدى. ول نۇرعيسا تىلەنديەۆ، ءشامشى قالداياقوۆ، اسەت بەيسەۋوۆ سىندى اتاقتى كومپازيتورلارمەن تىزە قوسىپ، بىرگە جۇمىس ىستەدى. «قۇستار قايتىپ بارادى»، «باقىت قۇشاعىندا»، «جۇرەگىم مەنىڭ» سەكىلدى ماڭگى ولمەيتىن اندەر ومىرگە كەلدى. قازاق حالقى باردا، اعامىزدىڭ جىرى دا ءانى دە ەشقاشان ولمەيدى»، - دەدى الماتى اكىمى احمەتجان ەسىموۆ.
وسىدان كەيىن قالا اكىمى تۇمانباي اعانىڭ جارى كۇلتاي قاسىم قىزىنا گۇل شوعىن تابىس ەتتى.
ەسكە الۋ كەشىندە قازاقستاننىڭ ەسترادا جۇلدىزدارى اقىننىڭ ولەڭدەرىنە جازىلعان اندەردى شىرقاپ، كورەرمەندەردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى. سونىمەن قاتار، رافاەل نيازبەك، ءشومىشباي ساريەۆ، باۋىرجان جاقىپ سەكىلدى كورنەكتى اقىندار ارناۋ ولەڭدەر وقىدى.
تۇمانباي مولداعاليەۆ 1935-جىلى 20- ناۋرىزدا الماتى وبلىسى، ەڭبەكشىقازاق اۋدانى، «جارسۋ» سوۆحوزىندا تۋعان. 2011-جىلى 10- قازاندا دۇنيەدەن وزدى.
تۇمانباي مولداعاليەۆ 1956-جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءبىتىردى. ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەك جولىن «لەنينشىل جاس» گازەتى مەن «پيونەر» جۋرنالىنان باستايدى. 1959-1970-جىلدار ارالىعىندا «پيونەر» جۋرنالىندا قىزمەت اتقارادى. 1970-1973-جىلدار ارالىعىندا «بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولدى. 1973-جىلدان «جازۋشى» باسپاسى جانىنداعى بالالار جانە جاستار ادەبيەتىنىڭ باس رەداكسياسى مەن «جالىن» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت اتقاردى.
العاشقى ولەڭدەر جيناعى «ستۋدەنت داپتەرى» 1957-جىلى جارىق كوردى. ت. مولداعاليەۆ نازىك سىرلى، ويلى دا وتتى جىرلارمەن تانىلدى. «كاميلا» (1960)، «كوكتەم تاڭى»(1961)، «الاتاۋ قىزى»(1963)، «فەريۋزا تۋرالى جىر»(1964)، «زۋلايدى كۇندەر»(1965)، «جۇرەگىم مەنىڭ ساپاردا» (1966)، ت. ب. جيناقتارى شىقتى. 1967-جىلى جارىق كورگەن «جاڭا داپتەر» اتتى كىتابى ءۇشىن 1968-جىلى قازاقستان كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. «ەسكەرتكىش» (1969)، «شاقىرادى جاز مەنى» (1970)، «جۇرەك وياۋ قاشاندا» (1972) اتتى كىتاپتارى دا وقۋشىلاردىڭ ءىلتيپاتىنا بولەندى.
ونىڭ «قوش، كوكتەم» اتتى تاڭدامالى ولەڭدەر كىتابى (1971)، «حاتتار» اتتى پوەمالار جيناعى (1974) جارىق كوردى. ت. مولداعاليەۆتىڭ ورىس تىلىندە «يا - سىن سەميرەچيا» (1962)، «پەرۆايا ۆسترەچا» (1968)، «نوۆايا تەتراد» (1969) اتتى ولەڭ جيناقتارى شىققان.
تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ جالپى 500 ولەڭىنە اندەر جازىلعان. ونىڭ «قۇستار قايتىپ بارادى» (مۋزىكاسى ن. تىلەنديەۆتىكى)، «باقىت قۇشاعىندا»، «ءانىم سەن ەدىڭ» (مۋزىكاسى ش. قالداياقوۆتىكى)، «ەرتىس ءۆالسى» (مۋزىكاسى ب. جاماقايەۆتىكى)، «شاقىرادى كوكتەم» (مۋز. ءا. بەيسەۋوۆتىكى) اتتى انگە جازىلعان ولەڭدەرى حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان. ول بايرون، م. لەرمونتوۆ، ت. شيەۆچەنكو، و. تۋمانيان، س. كاپۋتيكيان، ع. عۇلام، ر. عامزاتوۆ جانە باسقا دا اقىنداردىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋداردى.
اقىننىڭ 1990-جىلى 13 تومدىق شىعارمالار جيناعى، 2004-جىلى 14 تومدىق شىعارمالار جيناعى جارىق كوردى. 1992-جىلى فيزۋلي اتىنداعى حالىقارالىق تۇركى دۇنيەسى اقىندارى سىيلىعى تاپسىرىلدى. تۇمانباي مولداعاليەۆ شىعارماشىلىعىنىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى - ونىڭ ولەڭدەرى سەزىمگە، سىرشىل ليريزمگە تولى.
اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا
