الماتىدا قاھارمان باتىر باۋىرجان مومىش ۇلىن ەسكە الۋ كەشى ءوتتى
وعان وسى كلۋبتىڭ مۇشەلەرى، كىتاپحانا وقىرماندارى جانە قالاداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى قاتىستى.
كەزدەسۋ بارىسىندا زەينەپ اپا قايىن اتاسى باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى قىزعىلىقتى ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى.
«اتامنىڭ ءبىر ءسوزى بولاتىن. «مەن، ولگەننەن كەيىن دە تىرىلەردىڭ اراسىندا جۇرەتىن باقىتتى جانمىن» - دەيتىن. مىنەكي، قاي جەرگە بارساڭ دا، اتا تىرىلەردىڭ اراسىندا جۇرەدى. مىنە ، سىزدەر دە ەسكە الىپ وتىرسىزدار. اتانىڭ ءارۋاعى ءبىلىپ جاتىر.
مەن ءوزى قۇيما قۇلاق بولدىم. ايتقاندارىن قاعىس جىبەرمەي جازىپ جۇرۋگە تىرىستىم. اس ىشەتىن بولمەدەگى ۇستەلدىڭ تارتپاسىندا سىرتى ماي-ماي بولىپ داپتەرلەرىم جاتاتىن. تاماق ىستەپ، شاي قويىپ، بولمەگە كىرىپ-شىعىپ جۇرگەندە «ۇمىتىپ كەتپەيىنشى» دەپ جازىپ جۇرەتىنمىن. سونىڭ بارلىعى اتانىڭ سوزدەرى، اتانىڭ اماناتى، اتاعا جەتكەن بابالاردىڭ وسيەتى.
كىم-كىمگە كەلىن بولماي جاتىر؟ قازاقتىڭ ءبىر قارا شالىنا كەلىن بولسام دا سول قۇرمەتتى، سول ىزەتتى جاسار ەدىم. اتا-انامىزدىڭ تاربيەسىن كوردىك قوي. ءبىراق، اللا تاعالا سول قازاق حالقىنىڭ ارداقتاعان، الپەشتەگەن ۇلىنىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، شايىن قايناتىپ بەرۋ باقىتىن مەنىڭ ماڭدايىما جازعان ەكەن. مەنى حالىق سول اتانىڭ ارقاسىندا عانا ءبىلىپ جاتىر. الگى كۇرىشتىڭ ارقاسىندا كۇرمەك سۋ ءىشىپتى دەگەندەي عوي. حالىق سول ءوزىنىڭ باتىرىنىڭ كەلىنىن قالاي كورگىسى كەلدى، مەن سولاي بولۋعا تىرىستىم. سول مەجەدەن شىقتىم با، شىقپادىم با بىلمەيمىن. ءبىراق سوعان ءالى دە تىرىسىپ ءجۇرمىن. ويتكەنى مەن قازاقتىڭ كەلىنىمىن!» - دەدى ز. احمەتوۆا.
وسى جەردە ۇلتىن، انا ءتىلىن سۇيۋدە، ءداستۇردى قاستەرلەۋدە ۇلتتىق نامىستى تۋ ەتىپ ۇستاۋدا باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءومىر جولى ۇلگى ەكەندىگىن ايتا كەلە، زەينەپ اپا بۇگىندە كوپ ادامنىڭ ۇلتتى ءسۇيۋ، ۇلتقا قىزمەت ەتۋ دەگەندى تۇسىنە بەرمەيتىندىگىن جەتكىزدى.
«ءوز ۇلتىڭدى ءسۇيۋ ول ءبىر تاۋ قوپاراتىن تىرلىك ەمەس. ول اۋىلدىڭ كوجە نامىسى ەمەس. ول ءوز ۇلتىڭ ءۇشىن ءوز جاۋاپكەرشىلىگىڭدى سەزىنۋ، ونى تۇسىنە ءبىلۋ. مىسالى قىز بالا بولسىن، ۇل بالا بولسىن، اۋىلدا جۇرگەندە ولاردى ادەتتە «پالەنشەنىڭ ۇلى، قىزى، تۇگەنشەنىڭ ءىنىسى، قارىنداسى» - دەيدى عوي. ال ۇيدەن قىرىق قادام شىققان سوڭ، پويىزعا نەمەسە ۇشاققا وتىرىپ، باسقا قالاعا، باسقا ەلگە بارعان سوڭ كىمدە بولسا پالەنشەنىڭ دە، تۇگەنشەنىڭ دە ەمەس، «قازاقتىڭ ۇلى»، «قازاقتىڭ قىزى» اتانادى. جاقسى اتىڭ شىقسا: «وي، مىناۋ قازاقتىڭ جاقسى بالاسى عوي، تەكتى اتانىڭ بالاسى» - دەيدى. جامان اتىڭ شىقسا: «وي، قويشى سونى» دەگەن سوزدەر ايتىلادى. ياعني، تىرلىگىڭنىڭ اسەرى ۇلتقا تيەدى. سونى سەزىنىڭىزدەر»، - دەدى باۋكەنىڭ كەلىنى.
سونىمەن قاتار، زەينەپ اپا باۋىرجان مومىش ۇلى مەن راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناس تۋرالى دا قىسقاشا اڭگىمەلەپ بەردى.
«راقىمجان اعا مەن گريگوري بۋلاتوۆ ەكەۋى رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ تۋ تىككەنىن بىلەسىزدەر. ءبىراق ولارعا باتىر اتاعى بۇيىرمادى. سودان سوعىستان كەيىنگى ۋاقىت. راقىمجان اعا وسى الماتىدا مونشادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەكەن. ابدەن ءىش-قۇسا بولىپ، قانى قايناپ، شيرىعىپ جۇرگەن كەزى بولسا كەرەك. ءبىر كۇنى سالەم بەرۋگە اتاعا كەلەدى. سوندا دا اشىلا الماي، تۇيىقتالىپ وتىرىپتى. ەندى اتانىڭ ءوزى مايدانگەر بولعان سوڭ، قالاي سويلەتۋدى بىلەدى عوي. سودان نە كەرەك، ەكەۋى ۇزاق اڭگىمەلەسىپتى. راقىمجان اعا بۇكىل ءومىرىن، سوعىس جىلدارىنداعى باسىنان كەشكەندەرىن، بەرليندى الۋ ۇرىسىن بايانداپ بەرەدى. كەيىن اعا كەتكەن سوڭ، اتا تەز ارادا «لەنينشىل جاس» گازەتىندە جاۋاپتى حاتشى بولىپ ىستەپ جۇرگەن كاكىمجان قازىبايەۆ دەيتىن ىنىسىنە تەلەفون شالىپ، «جەت تەز» دەپ ۇيگە شاقىرادى. كاكىمجان اعانى اتا «قارا بالا» دەيتىن. كەلگەن سوڭ، اتا ونى جەر-جەبىرىنە جەتىپ ۇرسادى. «جۋرناليسپىن دەپ ماقتاناسىڭدار. قىزمەتىم بار، ديپلومىم بار دەپ كوكيسىڭدەر. سوعىس بىتكەلى 14 جىل بولدى! ال مىنا جەردە كوز الدارىڭدا مىناداي ادام ءجۇر. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەشكىم بىلمەيدى. ءتىرى ادام بىلمەيدى! ال سەن بىلەسىڭ بە، مەن 4 جىل سوعىستا بولدىم. ءبىراق، سول سوعىستىڭ ەڭ سۇمدىعى - بەرليندى الۋ ۇرىستارى! قانشاما جاۋىنگەر وپات بولدى. سۇمدىق قىرىلدى. سوندا بۇل جىگىت ولىكتەردىڭ ۇستىمەن بارىپ، رەيحستاگقا تۋ تىككەن. سەندەرگە بۇدان ارتىق قانداي ەرلىك كەرەك؟»، - دەپ ۇرىسادى، جەردەن الىپ جەرگە سالادى.
كەيىن كاكىمجان اعا ىلە-شالا راقىمجان اعامەن كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسىپ، دەرەكتەر جيناپ، ول تۋرالى تاماشا كىتاپ جازدى. بۇل راقىمجان اعا تۋرالى تۇڭعىش جاريالانىم بولاتىن. وسىنىڭ بارلىعىنا تۇرتكى بولعان اتا ەدى. كەيىن اتانىڭ ءوزى دە ماسكەۋ ارحيۆتەرىندە ىزدەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، راقىمجان اعا تۋرالى دەرەكتەر جينايدى. ءسويتىپ، دىنمۇحامەد قونايەۆقا حات جازدى. ول حاتتىڭ كوشىرمەسى ۇيدە تۇر. بۇل - تاريحي شىندىق.
وزىنە ەمەس، راقىمجان اعاعا باتىر اتاعىن بەرۋدى سۇرادى. دەگەنمەن، وكىنىشكە قاراي، قانشا تىرىسقانمەن ناتيجە بولمادى. ءبىراق راقىمجان اعانى حالقى الاقانىنا سالىپ قۇرمەتتەدى. اعا حالقىنىڭ الدىندا جارقىراپ ءجۇردى. ال ەگەر اتا بولماعاندا راقىمجان اعانىڭ تاعدىرى قۇداي بىلەدى، قالاي بولارىن. ال ۇيگە قاسىم اعا ەكەۋى كەلىپ تۇراتىن. وزدەرى ەندى ناعىز باتىرلار عوي. ءبىراق اتادان قورقاتىن (كۇلدى).
سول ۇزىندى-قىسقالى بولىپ كەلەدى. قاسىم اعا ءىرى دەنەلى بويشاڭ كىسى عوي، ال راقىمجان اعا بويى شاعىنداۋ، ءتورتباق كەلگەن كىسى. سوندا مەن ەسىكتى اشقاندا ىلعي قاسىم اعانىڭ ارتىندا تۇراتىن. اتامدى ولار «ءداۋ» دەپ اتايتىن. سوندا بىردە قالجىڭداپ: «ءداۋدىڭ وقىس مىنەزى شىعا قالسا، ماعان قاراعاندا تەرىسى قالىڭ عوي، قاسەكەڭە ءتيسىن دەپ ادەيى ارتىندا تۇرامىن»، - دەيتىن جارىقتىق.
تالاي رەت قولىمنان ءدام تاتتى. سوندا الدارىنا شاي اكەلەمىن. اتام: «ال اينالايىن ەندى بارا عوي، راقىمجان ءوزى قۇيادى عوي»، - دەيتىن. ۇشەۋىنىڭ اڭگىمەسىن وسىنشا تىڭداعىم كەلسە دە امالسىزدان بولمەدەن شىعىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولاتىنمىن. وزدەرى شاي ءىشىپ وتىرىپ ۇزاق اڭگىمەلەسەتىن.
ەندى اتاما كەلەر بولسام، عالىمدار ايتادى ەكەن، «سونگەن جۇلدىزدىڭ جارىعى ميلليونداعان جىلدارعا جەتەدى» دەپ. اتا سونداي تۇلعا. بۇكىل ۇلتقا ۇران بولعان، ۇلتتىق نامىستى تۋ ەتىپ ۇستاعان، الەمگە قازاقتىڭ اتىن شىعارعان ۇلتتىق دارەجەدەگى باتىر اتا بولعاندىقتان دا حالقى اتانى ەش ۋاقىتتا اۋزىنان تاستامايدى»، - دەدى زەينەپ اپا.
اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا
