اكەسىن ساعىنعان شال

استانا. قازاقپارات - «بولماعان بالالىق شاقتى» وقىعان ادامعا ورىنعالي شال دەگەن كەيىپكەر ابدەن تانىس شىعار. ول كىسى مەنىڭ اكەمنىڭ اعاسى. قولىندا ءوستىم، سوندىقتان ونى اتا دەپ كەتكەم.

سول شالدىڭ اكەسى سوعىستان قايتپادى. دۇرىسى، ءىز-ءتۇسسىز جوعالعان. اناسى (مەنىڭ اجەم) جارى قايتپاعان سوڭ، مەنىڭ تۋعان اتاما قوسىلعان ەكەن. اتامنىڭ ءوز بالا-شاعاسى بولا تۇرا، اجەمدى ەكى بالاسىمەن الىپ، ەكى وتباسىنا بىردەي قاراپتى. ونى جاڭاعى ورىنعالي شال ايتىپ وتىراتىن. اتاڭ مۇقاتاي ماڭدايىمنان سيپاپ ءوتتى عوي، جارىقتىق دەپ. ول زاماندا مۇنداي جاعداي كەز كەلگەن اۋىلدا بولعانى ايان.

جارىنان جاستاي ايىرىلعان جاس كەلىنشەكتىڭ سويتپەسكە امالى قانشا دەيمىز دا. اكەم سوعىستان كەيىنگى ءتول عوي، ەندى. انالارى ءبىر، اكەلەرى بولەك بولعانمەن ورىنعالي شال مەن اكەم تۋعاننان بەتەر جاقىن بوپ ءوسىپتى. سودان عوي مەنى ىزدەپ، جالعىز باۋىرىمنىڭ تۇياعى دەپ قولىنا العانى.

سول ورىنعالي اقساقال قاي زامانعا بولسىن يكەمدەلىپ الاتىن كىسى. اۋىلدا ءوسىپ، قارتايعان شاعىندا قالا بارىپ، شارۋا قۇراعان ورەكەڭ سۇمدىق كرەاتيۆتى ءھام اقىلدى شال بوپ شىقتى. كەزىندە ونىڭ كرەاتيۆتىلىگىن وسىندا جازعانبىز. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، ول ماعان: جۇرتتىڭ ءبارى قازىر تەلەفونعا شۇقشيىپ قاراپ وتىرادى، سول جەردەن ءبىر بيزنەس كوزىن نەگە تاپپايسىڭدار؟ - دەپ شالقامىزدان تۇسىرگەن!)

بالا كەزىمدە ەسىمدە، اۋىلداعى كونتوردىڭ قاسىندا 9-شى ماي وتەتىن. جۇرتتىڭ ءبارى قىردىڭ قىلتيعان گ ۇلىن تەرىپ، ۇرلەنگەن شارىن ۇستاپ، قۇدالىق، توي-تومالاقتا عانا ساندىقتىڭ تۇبىنەن جارىققا شىعاتىن كاستوم-شالبارلارىن كيىپ، توپىلايلارىن شەمىشكەنىڭ مايىمەن جىلتىراتىپ، سول كونتوردىڭ قاسىنداعى بەلگىسىز سولداتتىڭ بيۋستىنە باراتىن. جان-جاعىندا ونشاقتى تال ەگىلگەن الگى ەسكەرتكىشتىڭ ماڭى ماعان كەرەمەت دامىعان ساياباقتاي ەلەستەيتىن.

سول ساياباققا ورىنعالي شال بارمايتىن. جىنىم ۇستايتىن سوعان. «اتا بارايىق تا، جۇرتتىڭ ءبارى بارىپ جاتىر عوي!» - دەپ، بىردەنەدەن قۇر قالعانداي شالدىڭ ماڭايىن اينالشىقتاپ جۇرەتىنمىن.

«ساندالما! مەنىڭ اكەمدى اكەتكەن سوعىسقا نەمەنەگە تاعزىم جاساۋىم كەرەك؟!» - دەپ كونبەيتىن. ماعان ەلدىڭ بالالارىنان قالماۋ كەرەك، بارعىم كەلەدى. ءوزىمنىڭ تۋعان اتام سوعىسقا اياعىنا دەيىن قاتىسىپ، امان ورالعانمەن، ومىردەن ەرتە قايتتى. 71- جىلى. ءبىر قىزىعى ءوز اتام بايبىشەسىنىڭ قاسىندا ەمەس، مەنىڭ اجەمنىڭ قاسىندا جاتىر. سوعان امانات ەتكەن ەكەن. ماحاببات! ول كىسىنى كورگەم جوق. انام كورگەن ەكەن، سول كىسىنىڭ ەستەلىگىمەن عانا بابامنىڭ بەينەسىن سانامدا ءتۇزىپ العام، بولدى. سول سەبەپتەن، 2- دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاي جاعىنان دا قاتىسىم بار ەكەنىن بىلەتىن مەن جۇگىرمەك، الگى ساياباققا سالتاناتتى تۇردە بارۋعا حاقىم ابدەن بارىن سەزەتىنمىن. قىسقاسى، جىلدا وسىنداي اڭگىمە بولاتىن.

جىلدار ءوتتى، ستۋدەنتپىن. ءبىر كۇنى ۇيگە كەلسەم، ورەكەڭنىڭ كوڭىلى بوساپ، كوزى جاساۋراپ، يەگىڭدەگى ساقالى ويناق سالىپ، كەمسەڭدەپ وتىر ەكەن. «وي، اتا نە بولدى؟» - دەيمىن عوي. اكەمدى ويلاپ، كوڭىلى بوساپ وتىر دەيدى. ويپىرىم-اي، قانشا جىل ءوتتى، ءوزىڭىز بىرەۋگە بابا بولدىڭىز، اكەسىن ساعىنعانى نەسى؟ - دەپ كوڭىلىن كوتەرەيىن دەپ ازىلدەگەنسىماق بولدىم. «ءتايت ءارى، ءيتتىڭ عانا بالاسى، اكەسىن ساعىنبايتىن بالا بولۋشى ما ەدى؟ ەى، ءوزىڭ ءولىپ قالعان اكەڭدى ساعىنبايسىڭ با؟» - دەپ كوزى كەكجەڭ ەتە قالدى. كوزىن ءسۇرتىپ، ماعان ىزبارلانا قارادى. ءوزى ادۋىندى شال بولعانىمەن، بالالارى جۋاس. سوندىقتان بۇل شالعا مەن عانا وتكىر سويلەي الام. سوعان كەيدە ىرزا بولىپ: ۇقساماساڭ تۋماعىر، ىشتەن شىققان شۇبار جىلان دەپ وتىرادى. كەيدە جاقتىرماعاندا: مىنا تۋماعان يت باۋىرىما كىرىپ اپ، ابدەن باسىندى عوي مەنى دەپ ءشات-شالەكەي بولادى. مەن ەكى جاعدايدا دا ىشەك-سىلەم قاتىپ كۇلەم. سوندا دا شال قايتپايدى: كۇلسەڭ كارىگە كۇل، مەن سياقتى نەمەرەلەرىڭنەن ءسوز ەستىپ، كۇلكىگە قالىپ وتىر! مىنە ساعان قارعىسىم دەيتىن. سونداي ءبىر شارپىسۋ كەزىندە: شال! - دەپ ايقايلاسام، شالقاڭنان ءتۇس! - دەپ جاۋاپ قايتاراتىن)). نوكداۋن الىپ قالاتىنمىن. سوزدەن جەڭىلمەيدى. ء«بىر اياعىن كوردە، ءبىر اياعىن جەردە، قاشان ەندى...» - دەپ مازاقتاسام: جانىڭ شىقسىن، جامباسىنان قانىن شىقسىن! -دەپ ءوشىرىپ تاستايتىن. ماقالداپ سويلەگەندە، قاقىلداعانىڭدى بىردەن قويا قوياسىڭ.

سودان جىلاپ وتىرعان شالعا كىشكەنە جىگەرلەنىپ السىن دەپ كەلە ءتيىستىم. شىنىمەن دە، شال ادامنىڭ اكەسىن ساعىنىپ جىلاپ وتىراتىنى ءبىرتۇرلى ەكەن دەڭىزشى. كىشكەنە ساباسىنا تۇسكەسىن، وتە ءبىر وڭتايلى ءسات ەكەن، ەندى بۇل ءسات ورالمايتىنى ءىشىم سەزىپ، جانىم اشىعانىن اشىق كورسەتىپ، شالدى اڭگىمەگە تارتا قالدىم عوي.



- وسى، اتا، اكەڭىز ەسىڭىزدە مە؟
- وي، 6 جاسار بالانىڭ ەسىندە نە قالۋشى ەدى؟ 41 جىلى اكەتتى عوي مايدانعا. ءدااااۋۋ كىسى بولاتىن! -دەپ ءبىر قويدى. ونىڭ ءداۋ بولاتىنى راس تا شىعار، بالاعا باسقاشا قالاي كورىنۋى مۇمكىن؟
- قارا قاعاز دا كەلمەدى مە؟
- جوق، كەلگەن جوق.
- ەندى ىزدەمەدىڭىزدەر مە؟
- وي، سەن دە ساندالادى ەكەنسىڭ، قايدان ىزدەيمىن. مەن وقىماعان اداممىن عوي... وقىسا وسى شالداي وقىسىن، كىتاپحاناسى باي بولاتىن. وقىپ جاتقان كىتابىنىڭ كەلگەن جەرىنە تىرناعىمەن كرەست بەلگىسىن سالىپ قوياتىن.
- م م م...قازىر ءبارى تاۋىپ جاتىر....
- ءاي، وسى بار عوي - دەپ اتامنىڭ كوزى قۇپيا جىلتىراي قالدى...
- احا، اتا؟ - دەپ مەن دە جاقىنداي كەتتىم.
- سول كىسى بار عوي، ءتىرى سياقتى.
- وي، قايداعىنى ايتادى ەكەنسىز! ءوزىڭىز 70 كە كەپ قالدىڭىز، اكەڭىز ءتىرى بولۋى مۇمكىن ەمەس قوي!
- ءجا، ولسە ولگەن شىعار. مەنىڭ وسى كۇمانىم بار سونىڭ سوعىستا ولگەنىنە.
- ەندى ولمەسە، ەلدىڭ اكەلەرى سەكىلدى كەلەتىن دە سوعىس بىتكەسىن!
- وسى بار عوي، ويلايمىن مەن، سول كىسى پلەنگە ءتۇسىپ، گەرمانيادا قالىپ قويعان شىعار دەپ. ولىمگە قيمايمىن عوي - دەپ داۋىسى تارعىلدانىپ شىقتى.
- وي، اتا جىلاماي دۇرىستاپ تالقىلايىقشى مىنا ماسەلەنى!
- تۇرا تۇرشى، قاعىنعان نەمە! ساعىنعان سوڭ، جىلايمىن دا. سەن پاتشاعار بولساڭ، اكەڭنىڭ مولاسىنا جىلدا باراسىڭ، قۇران وقيسىڭ، مەن شە، مەن سەنىڭ اكەڭە قۇران وقىعاننان باسقا نە ىستەپ ءجۇرمىن؟ - دەپ تاعى ءبىر رەت جاۋىرىنىما جەر يىسكەتىپ الدى.
- ەندى اتا، ول كىسى ءتىرى بولسا، ءبىر حابارىن بەرەر ەدى عوي.
- وي، قايدان بەرسىن. ءبىزدى، ونىڭ بالا-شاعاسىن قىرىپ تاستار ەدى مىنا وڭباعان سوۆەت وكىمەتى.
- نەگە وڭباعان دەيسىز؟ ءسىز نەمەنە سوۆەت ۇكىمەتىن جەك كورەسىز بە؟ - دەپ قىزىعا ءتۇستىم.

بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اڭگىمە ايتپايتىن اككى شال. سوعىستا ءىز-ءتۇسسىز جوعالعانداردىڭ بالالارى كىشكەنە شەتقاقپاي كورگەنىن كەيىن ءبىلدىم. ەندى، بۇلاردىڭ اكەلەرى تۇتقىنعا ءتۇسىپ، وتانىن ساتىپ كەتۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر دە اۋادا قالقىپ جۇرگەن عوي. ناقتى ەشكىم بىلمەگەن سوڭ، اشىق ايتا المايدى. قارا قاعاز بولسا، ول دا كەلگەن جوق. سودان نە اندا ەمەس، نە مىندا ەمەس. بالا كەزىندە ءبىراز جاعىمسىز اڭگىمە ەستىگەن شىعار، كىم ءبىلسىن ونى.

- سوۆەت وكىمەتى دەگەن ءبىر وڭباعان مەملەكەت بولدى عوي. قازاقتى قويدى قىرعانداي قىردى، مالىمىزدى تىپ-تيپىل جيناپ اپ، قولدان اشارشىلىق جاسادى، قانشا تۋىسىمىز قىتاي استى، قولىنا قامشىدان باسقا قارۋ ۇستاپ كورمەگەن اكەمدى سوعىسقا ايدادى، ءبىزدى دە مالعا سالىپ، اۋىلدان ۇزاۋعا تىيىم سالدى. اتامنىڭ باسىنا جاقسى كورۋىم كەرەك پە سوۆەت وكىمەتىن؟
- ءى ءى ءى...
- سەن نە بىلەسىڭ، قۋارعان قۋ، ءبىز نە كورمەدىك! - دەپ ءبىر اششى كۇرسىندى.
- ءبىز ءيا، بىلمەيمىز.
- سول اكەم اقىلدى ادام بولسا، تۇتقىنعا تۇسكەنى دۇرىس بولۋشى ەدى - دەپ ءبىر قويدى.
- ساتقىن جاقسى ەمەس.
- جانىن ساقتاسا، ءبىر قازاق امان قالادى. سول جامان با؟
- مۇمكىن.
- ءاي، ەگەر الگى 18 جىلى شەتەل ينتەرۆەنتسياسى كەزىندە اعىلشىندار ءبىزدى باسىپ العاندا، باياعىدووۋ دامىپ كەتەر ەدىك. گيتلەردىڭ اتاسىنا ناعىلەت، ول كەرەك ەمەس. بىراق مىنا سەندەر بمۆى (سولاي دەيتىن)، مەرسەدەس دەگەندە ولە جازدايسىڭدار عوي. ال، ءبىز نە بولدىق؟ ءالى سول ۋازيكپەن توڭقاڭداپ ءجۇرمىز قانشا جىل بولدى.
- مىناۋىڭىز كوڭىلگە قوناتىن اڭگىمە ەكەن...
- ۋوت! ال، اكەم ءتىرى بولسا، سول گەرمانيادا، بولماسا پولشا، چەحيادا امان بوپ، بالا-شاعالى بولار ەدى. سول عوي مەنىڭ قيالىم. سوسىن سول بالالارى قازاقستانعا كەلىپ، مەنى ىزدەپ تاۋىپ السا....

شالەكەڭ ءتاتتى قيالعا بەرىلىپ، ءبىر نۇكتەگە ۇزاق قاراپ وتىرىپ قالدى. ال، مەنىڭ سانامدا سول كۇنى جالپى تاريحقا دەگەن كوزقاراس وزگەرگەن كۇن بولدى. ءيا، جەڭىس كۇنى تويلانۋ كەرەك. قارسىلىق جوق. ءتىپتى جەڭىمپاز ارداگەرلەردى كۇندە قۇرمەتتەسەك، از بولاتىنى ءسوزسىز. 1،5 ميلليون ازاماتىمىزدىڭ جارتىسى عانا ورالدى. مايدان دالاسىندا شەيىت بولعانداردىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتاپ، دۇعا ەتكەنىمىز ابزال.

ءيا، تاۋەلسىز ەل بولدىق، ەندى قازاققا پايدالى بولعان تاريحقا تاعزىم ەتىپ، قازاققا زيانى تيگەن تاريحتان ساباق الۋىمىز كەرەك. ەشقاشان سوعىس بولماسىن! سوعىس - كينو ەمەس. بۇل - ادام قاتىگەزدىگى شىرقاۋ شەگىنە جەتەتىن مايدان ورنى. سوعىس - بىت-شىتى شىققان سانسىز تاعدىرلاردىڭ باستاۋى، جەتىمدىك پەن جەسىرلىكتىڭ، ەسەپسىز ءولىمنىڭ سەبەپشىسى. بەتى اۋلاق!

اقبەرەن ەلگەزەك

ult.kz