قىتاي سياقتى الەمدىك ەكونوميكالىق الپاۋىتپەن ىنتىماقتاستىقتا ءوز ورنىمىزدى تابۋ بىزگە اسا ماڭىزدى- قايرات كەلىمبەتوۆ
وسى جايلى جانە قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا قارجىلىق- بانك سالاسىندا ەكى جاقتى جانە كوپ جاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ باسقا دا پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى قازاقپاراتقا بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا اسپاناستى ەلىنىڭ استاناسىنا جۇمىس ساپارىمەن بارعان ق ر ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆ ايتىپ بەردى.
- قايرات نەمات ۇلى، بەيجىڭگە كەلگەن وسى جولعى جۇمىس ساپارىڭىزدىڭ ناتيجەلەرى جايلى بولىسسەڭىز؟
- ءبىز، پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭمەن كەزدەسۋى، ونىڭ ىشىندە وسى جىلى 7 - مامىردا وتكەن كەلىسسوزدەر، سونداي- اق ق ر پرەمەر- ءمينيسترى كارىم قاجىمقان ۇلى ءماسىموۆتىڭ قىتايعا ساپارى مەن بواو ازيالىق فورۋمىنداعى جۇمىسى بارىسىندا تۋىنداعان تاپسىرمالار اياسىندا ارەكەت ەتۋدەمىز.
وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازىرگى ۋاقىتتا كۇن تارتىبىندە جىبەك جولىنىڭ كولىك- لوگيستيكالىق جانە قارجىلىق ينفراقۇرىلىمدارىن قۇرۋ ماسەلەسى تۇر. بۇل قازاقستاندا ەلباسى ۇسىنعان «نۇرلى جول» باعدارلاماسى مەن قىتايدا «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىنىڭ ماقساتىن ءتۇيىستىردى. مۇندا باتىس جانە شىعىس ەۋروپا نارىقتارىمەن قىتاي نارىعىن ورتا ازيا ينفراقۇرىلىمى ارقىلى بىرىكتىرۋ يدەولوگياسى جاتىر. قازاقستان بۇل ماسەلەدە نەگىزگى ارىپتەس رەتىندە قارالۋدا. بۇل ءۇشىن ق ح ر- دا قالاي بولعاندا دا بىزگە كومەك قولىن سوزۋ ءۇشىن تۇتاستاي قارجىلىق ۇيىمدار جۇيەسى قالىپتاستى.
وتكەن كەزەڭدە ءبىز قىتايدىڭ حالىق بانكىنەن باستاپ ەكسيم بانكىنە دەيىن قىتايلىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن، قىتايدىڭ مەملەكەتتىك دامۋ بانكى، س ي ت ي ك- پەن بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزدىك. قىتايدىڭ ينۆەستيتسيالىق كورپوراتسياسىمەن (CIC) ىنتىماقتاستىقتى باستادىق. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان تەڭ قۇرىلتايشىسى بولىپ تابىلاتىن ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيا بانكى (ا ي ي ب) سياقتى جاڭا ينستيتۋتتار پايدا بولۋدا.
بۇگىن مەن ا ي ي ب كوپجاقتى ۋاقىتشا حاتشىلىعىنىڭ باس حاتشىسى جين ليتسيۋنمەن كەزدەستىم. كەزدەسۋ بارىسىندا ينستيتۋتتىڭ دامۋ پەرسپەكتيۆالارى مەن ونىڭ قارجىلاندىراتىن جوبالارى جايلى تالقىلادىق. بۇل بانك دۇنيەجۇزىلىك بانك، ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىمەن، ازيا دامۋ بانكىمەن يىق تىرەسە الادى. تۇتاستاي العاندا، ا ي ي ب كاپيتالىنىڭ 100 ميلليارد دوللارعا جۋىعى، قۇرىلتايشى ەلدەردىڭ اۋماعىندا ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا جۇمىلدىرىلادى دەپ كۇتىلۋدە. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلىمىز دە بار.
ەكىنشى باعىت - 40 ميلليارد دوللار كاپيتالى بار جىبەك جولىنىڭ ارنايى قورى قۇرىلدى. ول «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» اياسىنداعى جوبالاردى تىكەلەي قارجىلاندىرۋعا نەگىزدەلەدى. ايتا كەتەيىك، قازاقستان اتالعان جوباعا سايكەس نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ءبىزدىڭ ەل جىبەك جولىن جانداندىرۋعا بۇرىننان ءازىر - پرەزيدەنتتىڭ «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» اۆتوبانىن، اقتاۋ تەڭىز پورتىن سالۋ بويىنشا، سونداي- اق «قورعاس» ارقىلى تۇركىمەنستان مەن يراندى قىتايمەن جالعايتىن تەمىر جول قۇرىلىسى بويىنشا باستامالارى بۇل سوزىمىزگە دالەل بولا الادى. نەگىزىنەن، ءبىز قازىردىڭ وزىندە جۇمىسقا دايىنبىز.
بۇگىندە ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيا بانكىنىڭ باسشىلىعىمەن كەلەشەكتە استانادا ا ي ي ب وڭىرلىك حابىن قۇرۋ يدەياسىن تالقىلادىق. ەلوردامىز ق ر پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسى بويىنشا ءبىزدىڭ ءوڭىردىڭ حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنا اينالۋدا. بۇل ورتالىق تولىققاندى جۇمىس ىستەپ كەتۋى ءۇشىن الەمدىك، سونىڭ ىشىندە قىتايدىڭ قارجى ينستيتۋتتارىمەن ىنتىماقتاستىقتا بولۋ اسا ماڭىزدى.
ق ح ر- مەن ەكىجاقتى ءوزارا ءىس- قيمىلعا قاتىستى ايتار بولساق، ءبىزدىڭ قارجىلىق جۇيەلەرىمىزدىڭ ىنتىماقتاستىعى ءۇشىن ينفراقۇرىلىم قالىپتاستىرۋدامىز. اتاپ ايتقاندا، بىزدە بانك قىزمەتىن رەتتەۋ سالاسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى شارت بار. قازاقستانداعى 38 بانكتىڭ اراسىندا ەكى قىتايلىق بانك جۇمىس ىستەيدى. ەكى ەلدىڭ قاداعالاۋشى ورگاندارى ءبىر- بىرىنە اقپارات بەرىپ، وسى سالادا ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەيدى. ق ح ر ورتالىق بانكى - قىتاي حالىق بانكى - 14 - مامىر كۇنى «ورتالىق بانكتەر باسقارۋشىلارىنىڭ كلۋبى» كەزدەسۋىن وتكىزەدى، وعان شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ، قارا تەڭىز باسسەينى، بالقان ءوڭىرى مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى ورتالىق بانكتەرىنىڭ باسشىلارى كىرەدى. مونەتارلىق ساياسات سىن- قاتەرلەرى، ءبىزدىڭ ەلدەردىڭ وعان دەن قويۋى، تالقىلانادى. ياعني وڭىرلىك جانە جاھاندىق اۋقىمدا ءىس- شارالار وتەدى.
ەكىنشى باعىت - باعالى قاعازدار مەن فيۋچەرستەر نارىعى بويىنشا رەتتەۋشى ىنتىماقتاستىق اياسىنداعى جۇمىس. بۇگىن ق ح ر باعالى قاعازدار نارىعىن رەتتەۋ كوميسسياسى مەن ق ر ۇلتتىق بانكى اراسىندا ءتيىستى مەموراندۋمعا قول قويىلدى. بۇل رەتتەۋشىلەردىڭ اراسىنداعى سەنىمدى نىعايتادى. بۇعان دەيىن ءبىز سۆوپ- وپەراتسيا تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدىق، ياعني، ول بويىنشا 7 ميلليارد يۋانمەن جانە 200 ميلليارد تەڭگەمەن - ۇلتتىق ۆاليۋتادا ساۋدا جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلادى. حالىق بانكى مەن قازكوممەرس بانك بۇگىندە Visa جانە MasterCard-پەن باسەكەلەسە الاتىن الەمدىك دەڭگەيدەگى جاڭا تولەم جۇيەسى - China Union Pay-مەن بەلسەندى ىنتىماقتاستىقتا.
اتالعان بارلىق كەلىسىمدەر ينۆەستيتسياعا ارقا سۇيەۋگە، ءوزارا الماسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ينفراقۇرىلىمداردى سالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قىتاي ەۋروپالىق وداق، رەسەيمەن ءبىر قاتاردا قازاقستاننىڭ ءىرى ساۋدا ارىپتەسى سانالادى. ءارى، ءبىزدىڭ ەكسپورتىمىز (مۇناي، گاز، تاۋ- كەن ونەركاسىبى ونىمدەرى) بەلسەندى تۇردە قىتايعا باعدارلانعان. سوڭعى ۋاعدالاستىعىمىز - شيكىزاتتىق ەمەس سالانى دامىتۋ، ونىڭ ىشىندە ءبىرقاتار ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردى قىتايدان تىس شىعارۋ. بۇل سونىمەن بىرگە لوگيستيكا سالاسىنداعى جانە «قازاق تەلەكومنىڭ» قىتايلىق «حۋاۆەيمەن» (ءارتۇرلى باعىتتار، ونىڭ ىشىندە مادەني- گۋمانيتارلىق سالادا) ىنتىماقتاستىعى.
قازاقستان ءۇشىن قىتاي اۋقىمدى نارىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جاھاندىق ەكونوميكالىق كەڭىستىككە، ياعني، «مۇمكىندىكتەر ايدىنىنا» شىعاتىن جول. الەمدىك ەكونوميكالىق الپاۋىتپەن ىنتىماقتاستىقتا ءوز ورنىمىزدى تابۋ بىزگە اسا ماڭىزدى.
- «نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى اياسىندا ۇلتتىق بانكتىڭ الدىنا قويىلعان مىندەتتەرگە توقتالىپ وتسەڭىز.. .
- بىرىنشىدەن، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ءبىز ۇلتتىق قوردى باسقارامىز. ءبىزدىڭ الدىمىزعا ءۇش جىل ىشىندە قوردان جىل سايىن 3 ميلليارد دوللار كولەمىندە قاراجات ءبولىپ وتىرۋ جانە ونى ءتيىمدى پايدالانۋدى باقىلاۋ مىندەتى قويىلعان. ەكىنشىدەن، ءىرى ۇلتتىق كومپانيالار مەن حولدينگتەر، ونىڭ ىشىندە «سامۇرىق- قازىنا» ۇ ءا ق مەن «بايتەرەك» ىسكە اسىراتىن باعدارلامالار وتە كوپ. سوندىقتان ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى ارقىلى قازاقستان دامۋ بانكى سياقتى ءبىرقاتار ۇيىمداردىڭ وبليگاتسيالارىن ساتىپ الىپ جاتىرمىز. كەلەشەكتە ق ت ج- نى قاراستىرامىز. ءتۇرلى سۆوپتار جۇرگىزۋ ارقىلى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ وتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا مۇمكىندىكتەر ۇسىنامىز. ياعني، تومەن ينفلياتسيا (ساۋىردە ونىڭ دەڭگەيى 4,6 پايىزدى قۇرادى) ، ايىرباس باعامىنىڭ تۇراقتىلىعى سياقتى وڭ ماكرو ەكونوميكالىق جاعدايلاردى قالىپتاستىرۋ «نۇرلى جول» مەن ارالاس جوبالاردى ينۆەستيتسيالاۋعا جاقسى مۇمكىندىك تۋدىرادى.
- ءسىزدىڭ وسى ساپارىڭىز بارىسىندا قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ قانداي جاڭا فورمالارى تالقىلاندى؟
- مەنىڭ بۇعان دەيىن اتاپ وتكەنىمدەي، ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالار بانكىنىڭ مۇمكىندىكتەرى جايىندا ءسوز بولدى. ول ازيانىڭ ءوزارا بايلانىسىن دامىتۋ اياسىندا اۋقىمدى قايتارىمدى (الەۋمەتتىك ەمەس!) جوبالاردى قارجىلاندىرا الادى. ەكىنشىدەن، 40 ميلليارد دوللارى بار جىبەك جولى قورى. سونىمەن بىرگە تىكەلەي بايلانىستار دا بار. ماسەلەن، «بايتەرەك» حولدينگى ەكسيم بانكپەن بىرلەسىپ، كاپيتالى 500 ميلليون دوللاردى قۇرايتىن تىكەلەي ينۆەستيتسيالار قورىن قۇرۋدى ويلاستىرىپ جاتىر. «سامۇرىق- قازىنا» ۇ ءا ق س ي ت ي ك- پەن بىرلەسىپ، وسىنداي قور قۇردى، ونىڭ قارجىسى 500 ميلليون دوللاردى قۇرايدى (الداعى ۋاقىتتا ونىڭ كولەمى ۇلعايادى دەپ كۇتىلۋدە) .
جالپى العاندا، «سامۇرىق- قازىنا» مەن س ي ت ي ك قازاقستانداعى ءتۇرلى جوبالارعا قىتايلىق بيزنەستى تارتۋ ماسەلەسىن ۇيلەستىرىپ وتىر. ءبىزدىڭ ماقساتتى تۇردە كوڭىل ءبولۋدى قاجەت ەتەتىن ءبىرقاتار باعىتتار بار، سونىڭ ىشىندە اۆتوموبيل جانە تەمىر جول، مۇناي جانە گاز قۇبىرلارىن سالۋ، لوگيستيكالىق ورتالىقتاردىڭ، قۇرعاق پورتتاردىڭ قۇرىلىسى جانە ت. ب. اتاپ وتۋگە بولادى.
- قازاقستاندىق بانكتەردىڭ قىتاي نارىعىنا شىعۋ پەرسپەكتيۆالارىن كەڭەيتۋگە مۇمكىندىكتەر بار ما؟
- مۇنداي پەرسپەكتيۆالار بار. الايدا، قىتاي بانك جۇيەسىنە كىرۋ ءۇشىن ميلياردتاعان اينالىمى بولۋ قاجەت. بۇگىنگى تاڭدا ءتورت قىتايلىق بانك الەمدەگى ەڭ ءىرى بانكتەردىڭ قاتارىندا. مۇندا نارىقتىڭ جاڭا قاتىسۋشىلارىنا وتە قاتاڭ قارايدى، ءبىراق ءبىز جاعدايدى زەردەلەپ كورگىمىز كەلەدى. مەنىڭ 14-16 - مامىر كۇندەرى شاڭحاي قالاسىنا ساپار جاساۋىمداعى نەگىزگى ماقساتتارىمنىڭ ءبىرى - شاڭحاي قور بيرجاسىنىڭ (ش ق ب) جۇمىسىمەن تانىسىپ، ش ق ب مەن قازاقستان قور بيرجاسى اراسىندا ىنتىماقتاستىق مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋ.
- قازىرگى كەزەڭدە قازاقستاننىڭ قارجىلىق- بانك جۇيەسى الدىندا قانداي مىندەتتەر تۇر؟
- بانك جۇيەسىنىڭ جۇمىسى تۇرعىسىنان العاندا وسى كۇنگە دەيىنگى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز 2008-2010 -جىلدارداعى قارجى داعدارىسىنىڭ سالدارىن ەڭسەرۋ بولىپ كەلدى. ول 2004-2007 - جىلدارى جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسى مەن قارجىلىق دەلدالدىقتىڭ شامادان تىس دەڭگەيگە كوتەرىلۋى ناتيجەسىندە ورىن العان بولاتىن. «ناشار نەسيەلەر» دەڭگەيى بىزدە %30- دان اسىپ تۇسكەن ەدى. سوڭعى ەكى جىلدا بانكتەر وسى نەسيەلەردى جاۋىپ، جاڭا جوبالاردى قارجىلاندىرۋى ءۇشىن قۇقىقتىق، سالىقتىق جانە رەتتەۋشىلىك جاعداي جاساۋ تۇرعىسىندا ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزدىك. جىلدىڭ اياعىنا دەيىن «ناشار نەسيەلەر» دەڭگەيىن %10- عا شەيىن تۇسىرەمىز، بۇل بۇكىلالەمدىك ستاندارتقا سايكەس كەلەدى.
ەكىنشى مىندەت - نەسيە نارىعىن قايتا جانداندىرۋ. وكىنىشكە قاراي، نەسيە قورجىنى جىلىنا 5-7 پايىز دەڭگەيىندە ۇلعايىپ وتىردى، بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جەتكىلىكسىز بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - نەسيە بەرۋ تۇرعىسىنان بانكتەردى بۇرىنعى دەڭگەيىنە جەتكىزۋ. ءبىر جاعىنان ولاردىڭ ناشار نەسيەلەرى بار، ەكىنشىدەن، رەسەي رۋبلىنىڭ ديەۆالۆاتسياسى مەن مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى بانكتەر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ديەۆالۆاتسيانىڭ بولۋ قاۋپىن جوققا شىعارا الماي وتىر.
الايدا ءبىرىنشى جارتىجىلدىق قورىتىندىلارى كورسەتىپ وتىرعانداي، جاعداي تۇراقتالىپ كەلەدى: رۋبل نىعايۋدا، ال مۇناي باعاسى جوعارى دەڭگەيدە ساقتالىپ وتىر. قازاقستان ەكونوميكاسى وتكەن جىلدارى جاقسى قور جيناپ الدى. 100 ميللياردقا جۋىق دوللار كولەمىندەگى التىن ۆاليۋتا قورى 2015-2016 - جىلدارداعى اۋىر كەزەڭدى ەڭسەرىپ قانا قويماي، كونترتسيكلدىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەك. انىقتاما ءۇشىن ايتا كەتەيىك، 2008-2010 -جىلدارداعى داعدارىستان وتكەندە ەلدىڭ جالپى قورى بۇگىنگىدەن ەكى ەسە از بولعان ەدى.
- تەڭگە قانشالىقتى ورنىقتى جانە ديەۆالۆاتسيا بولۋى مۇمكىن بە؟
- بۇرىنعى جىلدارى ايىرباس باعامى تياناقتالعان بولىپ كەلدى. اراعا ۋاقىت سالىپ، باعامعا تۇزەتۋ ەنگىزىلىپ وتىردى. تۇزەتۋ ايىرباس باعامىنىڭ پارامەترلەرىن ەداۋىر وزگەرتىپ جىبەرەتىن ەدى. ءدال وسىلاي 1999, 2009 جانە 2014 - جىلدارى بولعان بولاتىن. ونداي جۇيە تۇراقسىز. سوندىقتان ۇلتتىق بانك ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ، ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋ رەجىمىنە كوشۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. بۇل جۇيەدە ۇلتتىق بانك ينفلياتسيانىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن بانكتەردى ليكۆيدتىلىكپەن قامتاماسىز ەتۋمەن اينالىسادى.
مىسالى، بيىل ءبىز ينفلياتسيا بۇرىن جاريا ەتىلگەن دالىزدەن دە تومەن بولۋى ءۇشىن تىرىسىپ جاتىرمىز. بۇعان يكەمدى تەڭگە باعامىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى. ءبىز حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىمەن بىرگە وسىنداي باعدارلاما ازىرلەدىك، ەندى قىسقا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا وعان كوشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
اعىمداعى جىلعا كەلەر بولساق، مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، ءبىز ايىرباس باعامىنىڭ كۇرت وزگەرۋىن بولدىرماۋعا تىرىسامىز. بىزدە بۇعان قاجەتتى قورىمىز بار.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت.
