ساعىنىشقا اينالعان ءان عۇمىر

 استانا. قازاقپارات - جومارت تا دارحان جەتىسۋ ءوڭىرى سىلدىراي اققان بۇلاعى، ايدىن دا شالقار كولدەرى مەن سىر تۇنعان الىپ تاۋلارىمەن، جاسىل جايلاۋىمەن جەر جانناتىنا اينالعان جەر.

وسىنداي كورىكتى تابيعات اياسىندا اقسۋ وزەنىنىڭ بويىنداعى ماتاي تاۋىنىڭ ەتەگىندە شارۋا وتباسىندا بولاشاق ءانشى دۇنيەگە كەلدى.

 ول بالا كۇننەن دومبىرا ۇستاپ، عاجايىپ ءۇننىڭ جەتەگىنە ەردى. بالا كەزىندە الدىنا بەرگەن مالدى توسكەيگە جايىپ جىبەرىپ، تابيعاتتى تاماشالايتىن. وعان سول ساتتە تۋعان جەردىڭ تاۋ- تاسى دا ءان سالىپ تۇرعانداي كورىنەتىن. تازا اۋانى راحاتتانا ءسىمىرىپ، جاپان دالادا اۋەلەتىپ ءان سالاتىن دا ءوزىنىڭ داۋىس مۇمكىندىگىن بايقايتىن. تاۋ جاڭعىرا شىققان ءۇندى ەركە جەل الا قاشاتىن، ءسويتىپ، اۋىل ىرگەسى جاقىن بولعان سوڭ اۋىلداستارى دا بولاشاق ءانشىنىڭ ءانىن تىڭداپ اسەرلەنەتىن. وندايدا بولاشاق ءانشى بۇكىل الەم ۇمىت بولعانداي، ءوزىنىڭ ىشكى ارمانىن انگە قوساتىن. كەي- كەيدە كوپشىلىك ىشىندە قوشەمەتكە بولەنگەندەي اسەر الاتىن. ءان قۇشاعىندا ءجۇرىپ، كەشقۇرىم مالدىڭ باس- اياعىن جيناپ، اۋىلعا قايتقاندا ولاردىڭ ازايىپ قالعانىن دا ەلەمەيتىن. سيقىرلى دا سازدى اۋەننىڭ جەتەگىندە ءوز ويىمەن الەك كۇيدە ارمان قۇشاعىندا جۇرەتىن. بالاسىنىڭ اتا تاياعىن جوندەپ ۇستاماعانىنا قاتتى رەنجىگەن اكە: «وسى سەنەن مالتابار ۇرپاق شىقپاس، بار مالدى شاشىراتىپ قايدا قارادىڭ» دەپ كەيىگەنىن كورىپ كورشىلەر: «مانا جوتاعا شىعىپ ءان سالعان سەن بە، داۋىسىڭ قانداي زور، بولايىن دەپ تۇرعان بالا ەكەنسىڭ!» - دەپ ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، اكەسىنە: - ول ءالى بالا عوي، بۇگىن كەيىتكەنمەن ەرتەڭ جاقسى اتاعىڭدى شىعارادى» ، - دەسىپ اكەسىن جۇباتاتىن.

 شىندىعىندا دا، ەڭبەكپەن شىنىققان بوزبالا شىمىر دا سىمباتتى بولىپ ەرجەتتى. مىنە، بۇل اڭگىمەمىزدىڭ ارقاۋى بولىپ وتىرعان حالقىمىزدىڭ سۇيىكتى ءانشىسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى سەرعالي ءابجانوۆ (1912-1976) ەدى.

 سەرعالي جاسى جيىرماعا جەتكەندە قىزىلاسكەر قاتارىنا الىنادى. قازاقتىڭ اتتى اسكەر پولكىنىڭ انسامبلىنە قاتىسىپ ءان سالادى. جولداس- جورالارىنىڭ الدىندا مەرەيى وسەدى. ءوزىنىڭ اسكەري بورىشىن ابىرويمەن اتقارىپ، الماتىعا كەلگەندە قازاقتىڭ دراما تەاترىنان وپەرا تەاترىنا ونەر يەلەرىنىڭ ءبولىنىپ جاتقانىن ەستىپ سول جەرگە كەلەدى. ول كەزدە قۇرمانبەك جانداربەكوۆ مەن كۇلاش، قانابەك بايسەيىتوۆتەر، ءۇريا تۇردىقۇلوۆا، ماناربەك ەرجانوۆ سىندى انشىلەرىمىز وسى ۇجىمعا توپتاسىپ، وزدەرىنە جۇكتەلگەن جاۋاپتى مىندەتتى شەشۋگە اقىلداسىپ جاتقان. سەرعاليدىڭ قوڭىر داۋىسىن ەستىپ قۋانىسىپ، ولار ونى انشىلىككە قابىلدايدى. وسى تۇستا سەرعالي اعامىزدىڭ ونەر جولىنداعى تۇستاسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى كاۋكەن كەنجەتايەۆ ءوز كەزىندە نە دەدى ەكەن:

 كاۋكەن: وپەرا تەاترى 1934 -جىلى قۇرىلدى عوي. 1936 -جىلى ماسكەۋگە ونكۇندىككە باردى. ەكى جىلدىڭ ىشىندە كۇلاش سوۆەتتەر وداعىنىڭ حالىق ءارتىسى اتاعىن الدى. ول كەزدە وپەرا انشىلەرى ارنايى وقۋ وقىماعان. بۇلار حالىقتىڭ ىشىنەن شىققان ءىرى دارىن يەلەرى، ونەردىڭ شىڭىن اڭساعان، سونى ارمان ەتكەن ادامدار. قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، قانابەك، كۇلاشتار دا تابيعي دارىن، ءبىراق ارنايى وقۋ وقىماعان ەدى. سول سياقتى ءبىزدىڭ سەرعالي ءابجانوۆ تا اۋىلدان كەلگەن، دومبىرا تارتىپ، ولەڭ ايتاتىن ادام بولاتىن. ول ءىرى ارتىستەردىڭ ءبىرى. داۋىسى باريتون، سەرعالي ەكەۋمىز كوبىنەسە ءبىر ءرولدى ايتتىق. ول «ەر تارعىندى» ايتتى، مەن دە ايتتىم. ول «جالبىردى» ايتتى، مەن دە ايتتىم. سەراعاڭنىڭ ءومىرىنىڭ ءبارى تەاتردا ءوتىپتى. ول كىسى جاز بولسا ونەر ۇجىمىن قۇرىپ اۋىل ارالايتىن. ادامگەرشىلىگى مول، سۇيكىمدى، قازاقي، ىلعي اڭگىمە ايتىپ، جيىن- تويدىڭ كوركى بولاتىن- دى. «اتتەڭ، نە كەرەك، كەش قالدىم وقۋدان» ، - دەپ وكىنەتىن ەدى، جارىقتىق» .

 سەرعالي 1934 - 37 -جىلدارى اسكەر قاتارىندا قازاقتىڭ اتتى اسكەر پولكىنىڭ انسامبلىندە ءان سالدى. اسكەردەن سوڭ اباي اتىنداعى قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترى جانىنداعى انشىلەر دايىندايتىن ستۋديانى ءبىتىردى. بويعا بىتكەن تابيعي دارىن ءوز ارناسىن تاپتى، ءومىر اتتى وزەندە ول كىسى اعىسىنان ەش جاڭىلعان جوق.

 جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،

 پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.

 ەرجەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،

 قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم، - دەپ اباي اتامىز جىرلاعانداي، سەراعاڭ «ەگەر كونسەرۆاتوريا بىتىرسەم، حالقىما بۇدان دا پايدام كوبىرەك تيەر ەدى» دەپ اركەز ارمانداۋشى ەدى.

 سەرعالي ەۆگەني برۋسيلوۆسكيدىڭ «قىز جىبەك» وپەراسىندا بەكەجان، «جامبىلدا» سۇگىر، «ەر تارعىن» وپەراسىندا تارعىن، مۇقان تولەبايەۆتىڭ «ءبىرجان- سارا» وپەراسىندا جانبوتا، احمەت جۇبانوۆ پەن لاتيف ءحاميديدىڭ «اباي» وپەراسىندا جيرەنشە، ن. گ. جيگانوۆتىڭ «التىنشاشىندا» ورماي، ي. ن. ناسيروۆتىڭ «تەرەڭ كولىندە» بولاتتىڭ اريالارىن شەبەر ورىندادى. سەراعاڭ وبرازعا كىرىپ، سونىڭ ءمان- ماعىناسىن اشۋعا شەبەر ەدى. جان- دۇنيەسىمەن ءوز ءرولىن ورىنداعاندا كورەرمەندى يلاندىرىپ، سەنىمىنە كىرەتىن. ول ويناعان رولدەر تابيعي ەرەكشەلىگىمەن اسەرلى ەدى.

 سەرعالي ءابجان ۇلى سونداي- اق ءوز جانىنان «باتىر قىز»، «سولدات ساعىنىشى»، «جاستىق جىرى»، «ورگە تارت، مەنىڭ ءوز ەلىم»، "ەر تولەگەن"، "كوكشەتاۋ"، "استانام" سىندى اندەردى شىعارىپ، ەل ارالاعاندا كورەرمەنگە ورىنداپ، ناسيحاتتاي ءبىلدى.

 شىركىن، كورىكتى ويدى اۋەنمەن جەتكىزگەنگە نە جەتسىن! سەراعاڭدار تەاتردا سپەكتاكل قويعاندا حالىق زالعا لىق تولىپ سىيماي كەتەتىن. كۇلاشتى، حالىق اراسىنان شىققان دارىنداردى كورۋگە حالىق اعىلاتىن. ويتكەنى ول كەزدە قازاق وپەراسىنىڭ اۋەنى حالىق اندەرىنەن قۇرىلعان جانە كوڭىلگە شۋاق ورناتاتىنداي اسەرلى ەدى. «جاقسىنى كورمەك ءۇشىن» دەمەكشى، ول كەزدە وپەرا دەسە حالىقتىڭ ىقىلاسى ەرەكشە ەدى. سەرعالي تەكتى جەردەن جار تاپتى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي» رومانىنداعى ءازىمبايدىڭ نەمەرەسى قاتيرا ازىمبايەۆا اپامىز قازاق راديوسىنىڭ العاشقى ديكتورلارىنىڭ ءبىرى ەدى. بۇگىندە سەراعاڭنىڭ ارتىندا قالعان قىزى ءزارۋزادان ءۇش نەمەرە بار. سەرعالي ءابجان ۇلىنىڭ جيەنى فاريحان اتحانوۆا كوپ جىل بويى قازاق راديوسىندا رەجيسسەر بولىپ جەمىستى ەڭبەك ەتتى.

 سەرعالي ءابجانوۆ كوزى تىرىسىندە حالقىمىزدىڭ باتىر ۇلى باۋىرجان مومىش ۇلىمەن جاقسى ارالاسىپ، سىرلاس بولعان. ويتكەنى باۋكەڭنىڭ جۇبايى كامەش قاتيرانىڭ اپايى ەدى. باۋكەڭ سەراعاڭنىڭ قوڭىر داۋىسىن ساعىناتىن. باس قوسا قالعاندا «ال، ساكە، قوڭىر دومبىراڭدى قولىڭا ال، باس انىڭە» دەيتىن. سول كەزدە سەراعاڭ شابىتتانا وتىرىپ، دومبىراسىن قاعىپ- قاعىپ جىبەرىپ انگە باساتىن.

 سەراعاڭ جاز شىعا ءوزى ۇناتقان ادامدارىن جيناپ، شاعىن توپ قۇرىپ اۋىلعا اتتاناتىن. وسىنداي ساپارىندا دۋماندى دۇبىرگە ىلەسىپ، بويىنداعى جاستىق جالىنىن كورەرمەندەرگە سىيلاۋعا، ءانىن توگىپ جۇرەك قۋانتۋعا اسىعاتىن قارىنداستارىنىڭ ءبىرى ءانشى سارا مامىتوۆا. ەندى سەراعاڭ جايلى ءبىر ۇزىك سىردى سارا اپاي جالعاستىرسىن:

 - سەرعالي ءابجانوۆ ورتا بويلى، ادەمى قوڭىر داۋسى بار، اقجارقىن ادام ەدى. وپەرادان دەمالىسقا شىعىپ، «قازاقكونتسەرتكە» كەلدى. سول كەزدە سەرعالي اعامەن ەكى- ءۇش رەت اقتوبە، شىمكەنت، قوستاناي وبلىستارىن ارالادىق. اعايدىڭ ەرەكشە ءبىر قاسيەتى ادامگەرشىلىگى ەدى. ون ەكى ادام كىشكەنتاي اۆتوبۋستا كەلەمىز. اۋىلعا كەلسەك ءبارىمىز ءبىر ۇيگە تۇسەمىز. ول كىسى قانداي قيىندىق بولسا دا ەشكىممەن سوزگە كەلمەيتىن. سونداي مىنەزى جاقسى، اقجارقىن ادام ەدى. بىردە اعا قاتتى اۋىرىپ وتىردى: «سارا، قاراعىم، ساعان ايتار ءبىر- ەكى اۋىز ءسوزىم بار، سەنى تۋعان قارىنداسىمداي كورەمىن. اۋىرىڭقىراپ ءجۇرمىن. ەگەر ولاي- بۇلاي بولىپ كەتسەم ساعان تاپسىراتىن اماناتىم بار. مەنىڭ دومبىرام، كيىم- كەشەگىم دالادا قالىپ قويماسىن، سونى ساعان تاپسىرامىن» ، - دەگەن. مەن بولسام:

 - قايداعىنى نەگە ايتاسىز، ءالى جۇزگە كەلەسىز، - دەپ جاقسى سوزبەن جۋىپ- شاياتىن ەدىم. سول كەزدەگى ونەر جۇلدىزدارى دەپ قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، كۇلاش بايسەيىتوۆا، قانابەك بايسەيىتوۆ، سەرعالي ءابجانوۆ، گۇلنافيس بايازيتوۆا جانە ءالي قۇرمانوۆتاردى اتاۋعا بولادى. مەن سولاردان ۇلگى الدىم، ول كىسىلەردىڭ ونەرى مەن ءۇشىن ۇلكەن مەكتەپ ەدى. وسىنداي ادامدارمەن ارىپتەس بولعانىم ءۇشىن تاعدىرىما ريزامىن، - دەپ سارا مامىتوۆا ەسكە العان.

سەرعالي ءابجانوۆ ءوزى ەڭبەك ەتكەن تەاتردىڭ جاناشىرى عانا بولماي، ونى ناسيحاتتاۋشى دا بولعان. ەلگە شىققاندا سپەكتاكلدىڭ مازمۇنىن، كىم قانداي رولدەردە وينادى، كىمنىڭ ءساتسىز، كىمنىڭ ءساتتى ويناعانىن اڭگىمەلەيتىن. ماڭىنا ادام جينايتىن، تىڭداۋشىسىن تامساندىراتىن. سەرعالي تۋعان- تۋىسقانعا مەيىرىمدى، اقجارقىن جان ەدى. تۋمىسىنان ساباسىنان اسپاي، ايتار ويىن تولعانىپ، اقىلعا سالىپ سويلەيتىن ول ادەپتەن اسپايتىن سىپايلىلىعىمەن دە جورا- جولداستارىنىڭ ورتاسىندا بەدەلدى ەدى. سەراعاڭ جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ اندەرىن ناسيحاتتاۋشى ءارى جيناۋشى. ونىڭ ءان قورىنداعى حالىقتىڭ «گۇلدەراي» ، «ساۋلەماي» ، «ۋگاي- اي» ، «قوش امان بول» ، ء«سىزدى- ءسىزدى ويلاپ» ، «وي دۇنيە- اي» ، «سۇرجەلگەنشە» ، «جەتىارال» ، «ۇكىلى كامشات» ، ء«مادينا كوكەماي» ، «قۇرالاي» ، «بەگىماي» اندەرى اسەرلىگىمەن ەرەكشە.

 قازاق ونەرىنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، تەڭىزدىڭ تامشىسىنداي بولسىن ءوز ۇلەسىن قوسقان تابيعي دارىن يەسى، بەلگىلى ءانشى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىنىڭ يەگەرى سەرعالي ءابجانوۆ جايلى ايتىلار ويلار ءالى دە جالعاسىن تابادى دەگەن ۇمىتتەمىن.

 التىن يمانبايەۆا،

 قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى،

 ق ر مادەنيەت قايراتكەرى،

 قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى