العاشقى نوبەل سىيلىعىن العان جاپون جازۋشىسى

استانا. قازاقپارات. ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ ۇلى تۇلعاسى رەتىندە تانىلعان ياسۋناري كاۆاباتانى جاپون ەلى نوبەل سىيلىعىن يەلەنگەنى ءۇشىن ەمەس، تۋعان حالقىنىڭ ماڭدايىنا جازىلعان جاھاندىق ماسەلەلەردى جازعانى ءۇشىن قۇرمەتتەيدى.

ءيا، شىعىس حالىقتارى جاھاندانۋعا الدىمەن ەۋروپالانۋ پروتسەستەرىن باسىنان وتكەرىپ بارىپ ىلەستى. ال ەۋروپالانۋدىڭ باستى بەلگىسى - ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنان الىستاپ، ەلدىك كەلبەتىنەن اجىراپ، باتىستىق بولمىسقا ەنۋ.  

كاۆاباتانىڭ 1961 - جىلى جازىلعان «ەسكى استانا» رومانى ءدال وسى ۇلتسىزدانۋ قاسىرەتىنە ارنالعان. حرامدارى ساقتالعان كيوتو - كونە نيحوننىڭ كۇمبىرى ءتارىزدى. ەندى ول جاڭا جاپونيانىڭ، كاپيتاليستىك كۇنشىعىس ەلىنىڭ ەسكى شەجىرەسى عانا بوپ قالماق. شىعارما ليريكالىق سۋرەتتەۋلەردەن قۇرالعان. ەڭسەلى ەلدىڭ كەشەگىسىنە دەگەن ساعىنىشتى وياتادى. ەجەلگى ادەت- عۇرىپ، سالت- سانا تاريح قويناۋىنا ءسىڭىپ بارادى، ءبارىن كوممەرتسيا بيلەپ توستەۋدە.

جازۋشىنىڭ وقيعا مەكەنى ەتىپ كيوتونى تاڭداۋى تەگىن ەمەس. ويتكەنى، بۇل قالا جاپونيانىڭ كونە استاناسى، رۋحانيات ورداسى. تالاي ۇلى شىعارمالار ەرتەدە ناق وسى شاھاردا جازىلعان، بابالار تۇرعىزعان قاسيەتتى حرامداردىڭ كوپشىلىگى وسى قالادا ساقتالعان. ەل استاناسى توكيو بولعان سوڭ بۇل قالا ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ كونە ورداسى، رۋحانيات شاھارى بوپ قالدى.  
 «ەسكى استانادا» ەكى ايەل كەزدەسەدى. ولار - تيەكو، نايەكو دەگەن ەگىزدەر، ءبىر- ءبىرىن كوپ جىلدان سوڭ كورەدى. تيەكو داۋلەتتى وتباسىنىڭ اسىراۋىنا بەرىلگەن سوڭ، اتا- اناسى بىرىنەن سوڭ ءبىرى دۇنيەدەن وزادى. باي ۇيىندە تاربيەلەنگەن تيەكو تاۋ قويناۋىندا سىڭارى نيەكومەن كەزدەسەدى. بۇل كەزدەسۋ العاشقى جانە سوڭعى ەدى. قالامگەر تيەكونى ناقتى دۇنيە كەيىپكەرى، ال نايەكونى ەلەس بەينە تۇرىندە سۋرەتتەگەن.

ەگىزدەردىڭ ايىرىلىسۋى - روماننىڭ شارىقتاۋ شەگى، ءارى سوڭعى ءتۇيىنى. «جاپون حالقى ۇلتتىعىنان وسىلاي ايىرىلىپ بارادى، ەلدىك بەينە ەرتەگىدەي ەلەس بوپ قالدى» دەگەن يدەيانى وبرازعا سىيدىرعان كاۆاباتاعا 1968 -جىلى نوبەل سىيلىعىنىڭ بەرىلۋى تەگىن ەمەس. باتىس سىنشىلارى «كاۆاباتا باتىسشىل جازۋشى ما، الدە ۇلتشىل قالامگەر مە؟» دەگەن سۇراقتىڭ شەشىمىن تابا الماۋدا. كوبىسى ونى نەوسەنسۋاليستىك اعىمنىڭ وكىلى رەتىندە تانيدى. «يدزۋ ءبيشىسى» ، «كريستالل تور»، «ەلەگيا» ءتارىزدى اڭگىمەلەرى نەوسەنسۋاليستىك «سانا اعىمى» ادىسىمەن جازىلعان.  
 كاۆاباتا ۇلتتىق تاقىرىپتاعى رومان، پوۆەستەرمەن قاتار «الاقانداي اڭگىمەلەر» دەگەن سيكل اياسىندا شاعىن نوۆەللالاردى كوپ جازعان. ونىڭ اڭگىمەلەرىنىڭ ەرەكشەلىگى رەاليستىك وقيعانى بايانداي كەلىپ، فيلوسوفيالىق وي، قوعامدىق، جالپى ۇلتتىق ماسەلەنى قوزعاۋىندا بولسا كەرەك. كاۆاباتا ليريكالىق كەيىپكەر رەتىندە كوبىنەسە ايەل وبرازىن شەبەر بەينەلەگەن. 1949 -جىلى جازىلعان «مىڭ قاناتتى تىرنا» رومانىندا جاپون ايەلىنىڭ ۇلتتىق وبرازى كونە مادەنيەتپەن استاسقان.

جازۋشى ۇلت تاعدىرىن جازعاندا ەكىنشى جاقتان ۇلت زيالىسى ماسەلەسىن كوتەرەدى. ينتەلليگەنتسيا - ۇلتتىڭ تىرەگى. ال قازىرگى زيالىلاردىڭ كۇيى قانداي؟ 1937 - جىلدان باستاپ 10 جىل بويى جازىلعان «قار ەلى» رومانى زيالىلىق تاقىرىبىنا ارنالعان. شىعارمادان مودەرنيزمنىڭ اسەرىن كورۋگە بولادى. ەكزەستەنتسيالدىق تاسىلدەر دە شەت قالماعان. جالپى، كاۆاباتانىڭ قاي تۋىندىسىن الساڭىز دا ودان پوەتيكالىق سيپات اڭعارىلادى.  
 كەزىندە باتىس سىنشىلارى «قار ەلى» رومانىن «قارا ءسوز تۇرىندەگى ولەڭ» دەپ باعالاعان. شىعارمانىڭ «قار ەلى» دەپ اتالۋ سەبەبى جاپونيانىڭ سولتۇستىك ءوڭىرى، حونسيۋ ايماعىنا قار مول تۇسەدى، قىستا سىبىردەن سۋىق جەل سوعىپ تۇرادى. روماننىڭ وقيعا مەكەنى رەتىندە سولتۇستىك ايماق الىنعاندىقتان، تۋىندى وسىلاي اتالعان. سيمامۋرا ەسىمدى سىنشىنىڭ قالىڭ قار باسقان تىنىش ولكەدە ءوز قامىمەن عانا تىرشىلىك كەشۋى سۋرەتتەلگەن. سيمامۋرا ءۇشىن بۇل دۇنيەدە كوماكو، ەكو دەگەن ەكى ايەلى مەن ءوزى عانا. (ەرتەدە جاپون ەلىندە كوپ ايەل الۋشىلىق بولعان).  
 سيمامۋرا - ەل مۇددەسى، قوعام ماسەلەسىن ىسىرىپ قويىپ، قارا باسىن كۇيتتەپ كەتكەن، اداسقان زيالى. كاۆاباتانىڭ بۇل كەيىپكەرى ⅩⅩ عاسىردىڭ ورتا تۇسىنداعى ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرىنىڭ قۇلدىراۋىن بەينەلەيدى. زيالىلىق ماسەلەسىن جازۋشى «مىڭ قاناتتى تىرنا» رومانىندا وربىتە تۇسكەن. ءبىراق كاۆاباتانى دۇنيەجۇزىنە تانىمال ەتكەن «ەسكى استانا» رومانى باتىس سىنشىلارىن ءالى كۇنگە تامساندىرۋمەن كەلەدى.  ويتكەنى، كاۆاباتانىڭ قالامگەر رەتىندەگى دارالىعى ونىڭ تۋعان ەلىنىڭ رۋحاني تازالىعىن ساقتاۋعا ۇندەگەن تۋىندىلار جازۋىندا بولسا كەرەك. كاۆاباتا ۇلتىنىڭ جاھاندانۋعا ىلەسىپ بارا جاتقانىن سول كەزدە سەزىنىپ، ۇلتتى ساقتاۋدىڭ قامىن ويلاۋدى كەيىنگىلەرگە تۋىندىلارى ارقىلى وسيەت ەتكەن.    
 كاۆاباتانى ءومىر بويى ءپىر تۇتىپ كەلە جاتقان ەدوفت سايدەنستەككەر دەگەن امەريكا عالىمى (تەگى - نەمىس) قازىر توكيودا تۇرادى. توقسانداعى ەدوفت كەزىندە جاپونياعا سوعىس ۋاقىتىندا اسكەر قۇرامىندا كەلىپ، تۇراقتاپ قالعان. ول جاس كەزىندە جاپون ادەبيەتىن زەرتتەۋدى ارمانداعان. ونىڭ كۇنشىعىس ەلىنىڭ ادەبيەتىنە قىزىعۋشىلىعى «گەندزي مونوگاتاري» تۋىندىسىنان باستالعان. مىڭ جىل بۇرىن جازىلعان بۇل پوۆەستپەن اعىلشىن تىلىندە تانىسقان ەدوفت جاپون جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن اۋدارۋدى قولعا الادى.

كاۆاباتانىڭ «قار ەلىمەن» امەريكا وقىرماندارىن تانىستىرعان دا وسى عالىم. «مەن كاۆاباتانىڭ شىعارمالارىن وقىپ وتىرىپ، «گەندزي مونوگاتاريمەن» قايتا تابىسقانداي اسەر الامىن» دەگەن ەدى ءبىر سۇحباتىندا ول. ەدوفت 1968 - جىلى كورەيانىڭ تاۋ قويناۋىنداعى اۋىلىندا كاۆاباتانىڭ «قار ەلىن» اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ جاتقاندا سەۋلدەن جۋرناليستەر سۇحبات الۋعا كەلگەن ەكەن. ەدوفت جاپون جازۋشىسىنىڭ نوبەل سىيلىعىن يەلەنگەنىن سولاردان ەستىپتى.

عالىم كاۆاباتانىڭ رومانىن اعىلشىن تىلىندە ا ق ش- تا باستىرعان سوڭ جاپون ادەبيەت ۇلگىلەرىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن اۋدارا باستايدى. ول كاۆاباتانىڭ نوبەل سىيلىعىن الۋىنا بايلانىستى وتكەن بانكەتتە بولعان. كاۆاباتانى «سەنسەي» دەپ ەرەكشە قۇرمەتتەۋى تەگىن بولماسا كەرەك. قازىر ەدوفت توكيونىڭ كوركەم بولىگىندە تۇرادى. جاسى سەكسەن التىدان اسسا دا، جازۋىن تاستاعان ەمەس، قازىردە ءبىر زەرتتەۋ ەڭبەك جازىپ جاتقان كورىنەدى.  
 كاۆاباتا نوبەل سىيلىعىن العان سوڭ ءتورت جىلدان كەيىن، 1972 - جىلى كاماكۋراداعى ساياجايىندا گازدان ۋلانىپ دۇنيە سالدى. جاپون جازۋشىسىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن امەريكا مەن ەۋروپا وقىرماندارى ەدوفت سايدەنستەككەر ارقىلى تانىستى. كاۆاباتانىڭ دارالىعى ءوز ۇلتىنىڭ تاعدىرىنا الاڭداپ، ۇلتتىق مۇددەنى جوعارى قويعاندىعىندا، جاپوندىق دۇنيەتانىمدى شىعارمالارىندا باسا كورسەتكەندىگىندە. ۇلتىنىڭ ۇلىلىعىن عانا مويىنداعان كاۆاباتا الەمگە وسىنداي بولمىسىمەن تانىلعان ەدى.

شارافات جىلقىبايەۆا

http://alashainasy.kz