قازاقتاردى ەشتەڭە دە، ەشكىم دە توقتاتا المايدى - يليا ەرەنبۋرگ
قازاقتار
فريتستەردىڭ ءبىرى ماعان: «بىزگە قارسى سۇراپىل جاۋىنگەرلەر سوعىستى. ولاردى ەشقانداي قارۋ توقتاتا المايدى ەكەن. سودان سوڭ ماعان بۇلاردىڭ قازاق ەكەندىگىن ايتتى. بۇرىن- سوڭدى مۇنداي ۇلتتىڭ بار ەكەندىگىن بىلگەن جوقپىن» ، - دەدى. ولار كوپ نارسەنى بىلمەيدى. بارلىعى ءبىرتۇتاس رەسەي مەملەكەتى دەپ ويلايدى ەكەن. ءبىراق ولار ۇلكەن مەملەكەتتە ۇلكەن ادامداردىڭ بار ەكەندىگىن ەسكەرمەگەندى. شىعىس دالاسىندا قايراتتى، جۇرەگىنىڭ تۇگى بار نەبىر جاۋىنگەر وتكەن. اقىندار ءدۇيىم جۇرتقا اتى ءماشھۇر باتىرلار مەن قاھارماندار جايلى جىرلاپ كەلگەن وسى ۋاقىتقا دەيىن. باتىر ءۇشىن ار- نامىستان قىمبات ەشتەڭە جوق. باعزىدا ەر تارعىن التى ارشىندى قىلىشىمەن جەتى مىڭ ساربازعا: «ماعان تەك ار- نامىس قانا قىمبات!» - دەپ قارسى شاپقان.
ماسكەۋدى قورعاعان جيىرما سەگىز قاھارماندى تارعىننىڭ رۋحى دەمەدى. پانفيلوۆشىلاردىڭ ءبىرى، ون توعىز جاستاعى سۇلتان قوجىقوۆ (ءتۇپنۇسقادا سۋلتان حودجيكوۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا تارجىمالادىق) الماتىداعى سۇيىكتىسىنە بىلاي دەپ حات جازادى: «جوق، ەسفير (ءتۇپنۇسقادا ەسفير دەپ بەرىلگەن، قازاق قىزىنىڭ ەسىمى بولماۋى دا مۇمكىن) ، سەنى قايداعى ءبىر نەمىستىڭ قورلاۋىنا جول بەرمەيمىن. ولسەم دە، جول بەرمەسپىن. ون شاقتى نامىسسىز سارباز بەن ولاردىڭ پولكوۆنيكتەرىن جەر جاستاندىردىم. بۇل - ساعان دەگەن ماحابباتىمنىڭ بەلگىسى. سەنىڭ سۇلتانىڭ» . ون نەمىستى ولتىرسە، ونىڭ اراسىندا پولكوۆنيگى بار. بۇدان كەيىن قىز ەندى كەلىسىم بەرمەي كورسىن. وسىدان جيىرما بەس جىل بۇرىن قازاق ۇلتىنىڭ تىنىشتىعى ءۇشىن امانگەلدى باتىر كۇرەستى. امانگەلدىنىڭ مىناداي كەرەمەت ءسوزى بار: «قويان قورقاق اداممەن كەزدەسۋدى نامىس كورەدى» . امانگەلدىنى اتۋ جازاسىنا اكەتىپ بارا جاتقاندا، ول باۋكەسپەنىڭ بەتىنە تۇكىرىپ جىبەرىپ، دوسى، ورىس ماتروسىن قۇشاقتاپ قوش ايتىسقان ەكەن.
قازاقتىڭ قورعايتىنداي جەرى بار. گۆاردياشى وراماليەۆ (ءتۇپنۇسقادا ۋراماليەۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالاندى) توعىز جىل بويى «تاش پاشات» (قازاقتىڭ قاي اۋىلىن ايتقانى بەلگىسىز. قىرعىزداردىڭ تالاس وبلىسىنداعى ماناس اۋدانىنا قاراستى تاش- باشات اۋىلى بولۋى مۇمكىن. سوعان قاراعاندا، ۋراماليەۆ قىرعىز اۋىلىندا تۋعان قازاق بولۋى كەرەك) اۋىلىنىڭ ءتوراعاسى بولعان. جاقىندا ول جاۋىنگەرلەردىڭ قاتارىنا كىردى. ءۇش اپتانىڭ ىشىندە جيىرما ءتورت نەمىستى اتىپ ءولتىردى. «بۇل - باسى عانا، كورەرى ءالى الدا» ، - دەيدى ول. امىربەك ءىلياسوۆ (ءتۇپنۇسقادا اميربەك يلياسوۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالادىق) اتتى قازاق اۋىر جاراقات السا دا، جانارماي بوتەلكەسىمەن نەمىستەردىڭ تانكىسىن جارىپ جىبەرۋگە كۇش- قۋات تاپتى. جۇرەگى كەڭ قازاق قوي. ەندى نەمىستەر قازاقتىڭ كىم ەكەندىگىن ءبىلدى. ۋاليەۆ (ءتۇپنۇسقادا ۋۆاليەۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالادىق) اتتى قازاق جيىرما توعىز نەمىستى مەرت قىلدى.
پۋلەمەتچيكتەر ەستايەۆ (ءتۇپنۇسقادا يستايەۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالادىق) پەن بالاپانوۆ نەمىس جاياۋ اسكەرىن تانكىسىز قالدىردى. نەمىستەردى ءجۇز ەلۋ مەترگە دەيىن جاقىنداتىپ، ودان سوڭ قارسى شابۋىلعا شىقتى. نەمىس ساربازدارىنىڭ مۇردەسى جەرمەن- جەكسەن بولدى. سونداعى بالاپانوۆتىڭ ەستايەۆقا ايتقانى عوي: «جاۋ ولىگىنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىندىعى راس ەكەن- اۋ» ، - دەپ. جاۋىنگەر تورىنسابايەۆ (ءتۇپنۇسقادا تورۋنسابايەۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالادىق) دون جاعاسىندا ءوز تۋعان جەرى قازاقستاندى قورعاپ كەلدى. اۋىر كۇندەردىڭ ءبىرى. جاڭا مەجەگە جەتۋ ءۇشىن شابۋىلعا شىقتىق. ءبىراق نەمىستەر ءبىزدىڭ سارداردى جاراقاتتادى. ابدىراپ قالدىق. سول ساتتە تورىنسابايەۆ العا قاراي جۇگىرىپ: «وتان ءۇشىن!» - دەپ ۇراندادى. رۋحتاندىردى. ۆزۆودتى نەمىستەرگە قاراي باستادى. جاۋ سەسكەنىپ قالدى. شايقاس بىتكەننەن كەيىن، تورىنسابايەۆ جاي عانا: «مەنىڭ شارۋام - نەمىستەردى جىعۋ. ال بارلىعىمىز بىرىكسەك، ۇلكەن كۇشكە اينالامىز» ، - دەدى.
قازاق ىرىسوۆ (ءتۇپنۇسقادا يريسوۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالادىق) جاۋىنگەرلەردى باستاپ كەلە جاتتى. نەمىستەردىڭ ءتورت دزوتىن قيراتتى. ىرىسوۆ جاراقاتتانىپ قالدى. وعان ەم- دوم الۋعا كەڭەس بەرىلدى. «جوق، مەن سوعىسامىن» ، - دەپ تۇرىپ الدى. ال ءاشىم قاسقابايەۆ (ءتۇپنۇسقادا وشيم كوسكابايەۆ دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالادىق) شايقاسقا اتتاناردا، ونى تۇتاس اۋىل بولىپ شىعارىپ سالعان. ءاشىمنىڭ اكەسى وعان: «جەرىمىزدىڭ قانداي ەكەنىن ەستەن شىعارما، ۇلىم. بۇل جەردە بارلىعى دا بار. ءبيداي، ارپا، قاربىز. بۇل - سەنىڭ جەرىڭ. ال بۇل جەر جاتتىڭ قولىندا كەتپەۋى كەرەك» ، - دەگەن ەكەن. ءاشىم پۋلەمەتچيك بولدى. باسىمىزدان نەبىر قيىن- قىستاۋ كەزەڭدەر ءوتتى. نەمىستەر قارسى شابۋىلعا شىقتى بىردە. سول ساتتە مينا تاۋسىلعان ەدى. ءاشىم سول ءبىر الاپات شاقتا ۆينتوۆكامەن جاۋعا قارسى شاۋىپ: «نەمىستەردى قيراتىڭدار!» - دەپ ۇران سالدى. سوڭىنان جولداستارى ەرىپ كەتتى. ول نەمىس وفيتسەرىنە شتىكتى سۇعىپ الدى. سول كۇنى ول جالاڭ قولمەن شايقاسقا ءتورت رەت شىققان ەكەن. قانشاما نەمىستى تۇيرەپ تاستادى ول. ءبىراق ونى اقىرى جاراقاتتاپ تىندى. وعان ەمحاناعا بارۋ كەرەكتىگىن ايتقانمەن، ول سوڭىنا دەيىن شايقاساتىندىعىن جەتكىزدى. مىنە، ناعىز جىگىتتەر وسىنداي بولۋى كەرەك!
لەنينگراد قورعاۋشىسى ديقان كوكبالين (ءتۇپنۇسقادا دياگان كوكۆالين دەپ بەرىلگەن، بولجام بويىنشا ءتارجىمالادىق) ەسىمدى قازاق شايقاسقا شىقتى. نەمىستەر ونىڭ ۆينتوۆكاسىن سناريادتىڭ سىنىقتارى ارقىلى ىستەن شىعارىپ تاستادى. سوعان قاراماستان ول قولىنا گراناتا الىپ، جاۋعا قارسى شاپتى. قازاقتار اتپەن سوعىسقاندى قۇپ كورەدى. ءبىراق ولار جاياۋ اسكەر بولىپ تا سوعىسا بەرەدى ەكەن. ەشتەڭە توقتاتا المايدى ولاردى. ادالدىق شايقاستا انىقتالادى. وكىنىشتىسى - سول: گيتلەردىڭ «جاڭا ەۋروپاسى» تۇرمەگە اينالدى. ول جەردە ءبىر قۇل ءبىر قۇلدى جەككورەدى. كىمنىڭ كىم ەكەندىگى ءبىز وت تۇتاتقاندا بەلگىلى بولادى. سىن ساعاتى كەلگەن ساتتە نەمىستى نەمىس باۋىزدايتىنداي جاعدايعا جەتەدى. قازاقتار ورىستارمەن قاتار سوعىسىپ كەلەدى. ءبىز وتتا دا، سۋدا دا بىرگەمىز. جەڭىستىڭ اق تاڭىن بىرگە قارسى الامىز.
1942 -جىلعى 18 - قازان، «پراۆدا» گازەتى،
«قاسىم» پورتالىنان الىندى.
