بابالار ءسوزى: بايقال مەن اڭعارا
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى» ، «قازاق حاندارى» ، «ەجەلگى قالالار تاريحى» ، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
ەرتەدە بارلىق ءسىبىردى بيلەپ- توستەپ جۇرەتىن ءبىر باي ادام بولىپتى. بايلىعىنا باتىرلىعى ساي بولىپ، بارلىق ءسىبىردى اۋزىنا قاراتىپتى. سوندىقتان بايقالدىڭ لاقاپ اتى «ءسىبىر» اتانىپتى.
بايقالدىڭ بايلىق، باتىرلىق- ەرلىك، جاقسىلىق قاسيەتىنە قوسا قاھارى، اشۋى دا قاتتى ەكەن. بايقالدىڭ ءبىر ىسكە كوڭىلى تۇسپەي، اشۋى كەلسە، ول بەتىن تۇستىككە بۇرىپ قاراسا، بارلىق ءسىبىردىڭ كەلبەتى وزگەرە باستايدى ەكەن: كۇن وزدىگىنەن سۋىتادى، اسپان تۇنەرىپ بۇلتتانىپ، بۇلتتار ەرسىلى- قارسىلى كوشىپ، قار، جاڭبىر جاۋىپ، جەل سوعىپ، تەڭىز تۋلاپ جاعانى سوعىپ، ورمان دا بويىن جازىپ تىك تۇرا الماي ەڭكەيىپ باسىن ءيىپ ءموليىپ قالادى ەكەن. جەر بار سىرىن ىشىنە تارتىپ، توڭىپ قاتىپ قالاتىن بولىپتى. جانۋارلار باتىردىڭ بۇل قاھارىنا شىداماي، بويىن كورسەتپەي، باس پانالاپ كورىنگەن ءىن- شۇڭقىرعا تىعىلىپ، باتىردىڭ اشۋىنىڭ قايتۋىن كۇتەدى ەكەن. ال باتىردىڭ اشۋى قايتسا، بەتىن تەرىستىككە بۇرعانى. وندا ماناعى قۇبىلىستىڭ ءبارى وزگەرىپ، بارلىق ءسىبىر جايباراقاتتىققا اينالىپ، بارلىق جاراتىلىس راقات تابادى ەكەن.
بايقالدىڭ زارلىق دەگەن جالعىز قىزى بار ەكەن. ول قىز دۇنيەدە تەڭدەسى جوق اڭعارا دەگەن باتىرعا عاشىق ەكەن. جاستاردىڭ بۇل سىرىن بىلسە، بايقال بارلىق ءسىبىردى ەكىنشى تۇرگە اينالدىرىپ جىبەرەدى، ويتكەنى ءبىر جورىقتا اڭعارامەن كەزدەسىپ قالىپ، ەكەۋى ءبىرىن- ءبىرى كورمەستەي بولعان ەكەن. ەكى عاشىق بايقالدىڭ بۇل مىنەزىن ءبىلىپ، ەندى نە ىستەرىن بىلمەي داعدارىسادى. ءسويتىپ جۇرگەندە بۇلاردىڭ سىرىن بايقال سەزىپ قالىپ، الدىمەن قىزى زارلىقتى ولتىرمەكشى بولىپ ۇمتىلادى. زارلىق قورقىپ تاۋعا بارىپ تىعىلادى. سول تاۋ ارتىنان «مۇڭلىق- زارلىق» اتانادى.
ال اڭعارا قورىقپايدى، ءبىراق اتاسىنا قارسى كەلمەي بەتىن سولتۇستىككە قاراتىپ، جان- جاعىنا قاراپ تۇردى دا، العا جۇرە بەرىپتى. بۇل كەزدە بايقالعا دا وي ءتۇستى مە، ويلانىپ ارتىنا قاراي- قاراي تارتىپ وتىرادى.
ال بايقال وسى قىلعان قاتالدىعىنا وكىنىپ، جەر باۋىرلاپ جاتا كەتكەن ەكەن. قايعىسىنىڭ كۇشتىلىگىنەن جەر ويىلىپ، ءتۇپسىز تەرەڭ كولگە اينالىپتى. ودان شىققان سۋ اڭعارانىڭ ىزىمەن ءجۇرىپ، اعىپ وتىرىپ ۇلكەن وزەنگە اينالىپتى.
