كاسىپقوي بوكستىڭ قىزىعى مەن شىجىعى

استانا. قازاقپارات - كاسىپقوي بوكس تاريحىندا تالاي رەكوردتىق كورسەتكىشتەر تىركەلگەن. ولاردىڭ كەيبىرى ۇمىت بولىپ بارا جاتىر. دەسەك تە، سپورتتىق شەجىرەنىڭ سارعايعان بەتتەرىن پاراقتاساڭىز، سول وقيعالار قايتا كوز الدىڭىزعا كەلەدى.

ماسەلەن، «ەڭ ۇزاققا سوزىلعان جەكپە-جەك»، «ەڭ تەز اياقتالعان باسەكە»، «التىن بەلبەۋدى ەڭ كوپ يەلەنگەن ازامات»، « ەڭ جاس چەمپيون»، «ەڭ قارت چەمپيون» دەگەن سانسىز ساۋالدارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە قايتا جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى. سونىمەن، كاسىپقوي بوكستا مىناداي رەكوردتار تىركەلگەن...

«The Ring» جۋرنالى جۇرگىزگەن ساۋالناما بويىنشا مۇحاممەد ءالي بەس رەت «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك بوكسشى» اتاندى. بۇل اتاققا ول 1963، 1972، 1974، 1975 جانە 1998-جىلدارى قول جەتكىزدى. وسى جاعىنان العاندا جەر بەتىندەگى بىردە-ءبىر بوكسشى ايگىلى اليمەن تەڭەسە المايدى.

مۇحاممەدتى وقىرماندارعا تانىستىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق دەپ ويلايمىز. 1960-  1981-جىلدار ارالىعىندا شارشى الاڭدى شايقاعان بۇل بوكسشىنىڭ باعىندىرماعان بەلەسى جوق. ول بىرنەشە رەت الەم چەمپيونى اتاندى. ميلليونداعان جانكۇيەرلەر مۇحاممەد ءالي الەمدەگى 1№ كاسىپقوي بوكسشى رەتىندە الدەقاشان مويىنداعان.

ءوز قارسىلاستارىن ەڭ كوپ نوكاۋتقا جىبەرگەن ارچي مۋر ەكەن. 1916-جىلى ا ق ش- تىڭ ميسسيسيپي شتاتىندا تۋىپ-وسكەن قارا ءناسىلدى قىران 30 جىلعا جۋىق ۋاقىت جۇدىرىقتاستى. بۇل -  1935-1963-جىلدار ارالىعىندا بولعان وقيعا. سول كەزدەن بەرى 219 رەت رينگكە كوتەرىلىپ، 185 رەت جەڭىسكە جەتتى. 23 رەت ۇتىلىپ، 11 رەت تەڭ ءتۇستى. ءبىر عاجابى، مۋر 145 قارسىلاسىن ەسىنەن تاندىردى.

ارچي اقساقال 1988-جىلى 82 جاسقا تولۋىنا ءتورت كۇن قالعاندا دۇنيەدەن وزدى. بۇل ازاماتتىڭ ەسىمى الەمدىك بوكس تاريحىندا التىن ارىپتەرمەن جازۋلى.

ا ق ش بوكسشىسى لامار كلارككە تەڭدەسسىز كورسەتكىش تيەسىلى. ول 1958-1960-جىلدار ارالىعىندا قاتارىنان 44 قارسىلاسىن نوكاۋتقا جىبەرگەن. ول از دەسەڭىز، 1958-جىلدىڭ 1- جەلتوقسانىندا يۋتا شتاتىندا وتكەن ءبىر جارىستا التى رەت رينگكە شىعىپ، بارلىق باسەكەدە قارسىلاستارىن ايقىن باسىمدىقپەن ۇتتى.

كلاركتىڭ تاۋ قوپاراتىنداي تەگەۋىرىنىنە تويتارىس بەرگەن ايگىلى مۇحاممەد ءالي ەدى. 1961-جىلدىڭ 19- ناۋرىزىندا قوس مىقتىنىڭ جولى قيىستى. لۋيسۆيلل قالاسىندا وتكەن جەكپە-جەكتىڭ ەكىنشى راۋندىندا ءالي قارسىلاسىن ۇرىپ جىقتى. سودان كەيىن-اق كلاركتىڭ قارقىنى باسەڭدەدى.

ءوزىنىڭ بارلىق جەكپە-جەگىن مەرزىمىنەن بۇرىن ۇتقان جەر بەتىندە ءبىر عانا بوكسشى بار. ول -  ەدۆين ۆالەرو. 2002-2010-جىلدارى اتوي سالعان ۆەنەسۋەلانىڭ بەتكەۇستارى 27 كەزدەسۋدىڭ بارلىعىندا ايقىن جەڭىسكە قول جەتكىزدى. 19 قارسىلاسىن ءبىرىنشى راۋندتا ۇرىپ قۇلاتىپ، تاعى ءبىر تاڭداي قاعارلىق كورسەتكىشتى تىركەدى.

وكىنىشكە قاراي، بۇل جىگىتتىڭ ءومىرى ادام قىزىعارلىقتاي بولمادى. ەدۆين وزگەلەردى بىلاي قويعاندا، تۋعان-تۋىستارىنا مازا بەرمەي، ءجيى-ءجيى قوقان-لوقى كورسەتتى. جۇبايىن بىرنەشە رەت سوققىعا جىعىپ، اقىرى ونى ءولتىرىپ تىندى. 2010-جىلدىڭ 18- ساۋىرىندە ۆالەرو قاماۋعا الىندى. تەمىر تورعا توعىتىلعاننان سوڭ كەلەسى كۇنى بوكسشى ءوز-وزىنە قول جۇمسادى. ول نەبارى 28 جاستا ەدى...

1902-جىلدىڭ 26- جەلتوقسانىندا دانيالىق بەتلينگ نەلسون مەن امەريكالىق كريستي ۋيليامس اراسىنداعى جەكپە-جەك 17 راۋندقا سوزىلدى. سول ارالىقتا العاشقىسى 9 رەت نوكداۋن السا، ەكىنشىسى 42 رەت ەسەڭگىرەپ بارىپ ەسىن ازەر جيدى.

ال 1886-جىلدىڭ 23- ناۋرىزىندا ا ق ش- تىڭ قوس قابىلانى -  دەندي فرەنك پەن يانگ مەرفي اراسىنداعى ايقاس بارىسىندا العاشقىسى 37 رەت ەدەنگە قۇلادى. سوڭعى راۋندتىڭ وزىندە عانا فرەنك 20 نوكداۋن الدى.

ءابسوليۋتتى الەم چەمپيونى اتاعىنا ەڭ قىسقا مەرزىمدە قول جەتكىزگەن بوكسشى -  لەون سپينكس. 1978-جىلى ول ءوزىنىڭ سەگىزىنشى جەكپە-جەگىندە سول كەزدەگى ەڭ بەلدى قوس نۇسقا -  WBA جانە WBC بويىنشا التىن بەلبەۋدى يەلەندى. ول دەڭگەيگە جەتۋ ءۇشىن سپينكسكە نەبارى 1 جىل جانە 1 اي مەرزىمنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولدى.

ءبىر عاجابى، چەمپيوندىق ءتاج ءۇشىن باسەكەدە سپينكس اتاعى جەر جارعان مۇحامەد اليمەن جۇدىرىقتاستى. بۇل باسەكەدە ول ۇپاي سانىمەن جەڭىسكە جەتتى. الايدا تۋرا جەتى ايدان كەيىن قوس مىقتىنىڭ جولى قايتا قيىستى. جاڭا ورلەان قالاسىندا وتكەن جەكپە-جەك بۇل جولى ءاليدىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى.

الەم چەمپيونى اتانعان ەڭ جاس كاسىپقوي بوكسشى -  ۋيلفرەد بەنيتەس. پۋەرتو- ريكونىڭ وكىلى 17 جاس 5 اي جانە 23 كۇنگە تولعاندا جوعارىداعى بەلەستى باعىندىردى.

ەڭ قارت چەمپيوندار ءتىزىمىن بەرنارد حوپكينس باستاپ تۇر. امەريكالىق بوكسشى 49 جاس 3 اي جانە 4 كۇنگە تولعان شاعىندا الەم چەمپيونى اتاندى. سول باسەكەدە حوپكينس قازاق جىگىتى بەيبىت شۇمەنوۆتى ۇتقان بولاتىن. جالپى، بۇل بوكسشىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى تاڭداندىرماي قويمايدى. حوپكينستىڭ شارشى الاڭدى شايقاپ جۇرگەنىنە 27 جىلعا جۋىقتاپ قالدى. ەندى ول 50 جاستان اسقانشا كۇش سىناسىپ، تورتكۇل دۇنيەنى تاعى ءبىر تامساندىرامىن دەپ جاتتىعۋ زالىندا جاتپاي-تۇرماي تەر توگۋدە.

كەزىندە ءبىرىنشى جەڭىل سالماقتا الەم چەمپيونى اتانعان دجەيك ماتلالانىڭ بويى نەبارى 1 مەتر 48 سانتيمەتر عانا بولعان ەكەن. سوعان قاراماستان ول قارسى كەلگەندەردىڭ بارلىعىن قوعاداي جاپىرىپ، بىرنەشە رەت التىن بەلبەۋدى يەلەندى.

ال ەڭ ۇزىن چەمپيوندار ءتىزىمىن نيكولاي ۆالۋيەۆ باستاپ تۇر. 1973-جىلى رەسەيدىڭ سانكت-پەتەربور قالاسىندا تۋىپ-وسكەن الىپتىڭ بويى -  213 سانتيمەتر. «كوليا-كۋۆالدا» دەگەن لاقاپ اتپەن تانىلعان بۇل بوكسشى 53 كەزدەسۋ وتكىزىپ، 50 رەت جەڭىسكە جەتتى. 34 قارسىلاسىن ەسىنەن تاندىردى.

جەر بەتىندە ەشكىمنەن جەڭىلمەگەن كۇيى ۇلكەن سپورتپەن قوش ايتىسقان ساناۋلى عانا الەم چەمپيونى اتانعان بوكسشىلار بار. ولار - امەريكالىق روككي مارچيانو (49 كەزدەسۋ، 43 نوكاۋت)، ۇلى بريتانيالىق دجو كالزاگە ( 46 جەڭىس، 32 نوكاۋت)، گەرمانيالىق سۆەن وتتكە (34 جەڭىس، 6 نوكاۋت)، رۋمىنيالىق ميحاي لەۋ (28 جەڭىس، 10 نوكاۋت)، ۆەنەسۋەلالىق ەدۆين ۆالەرو (27 جەڭىس، 27 نوكاۋت) جانە تايلاندتىق پيچيت سيتبانپراچان (24 جەڭىس، 18 نوكاۋت).

ەڭ ۇزاق ۋاقىت بويى الەم چەمپيونى اتاعىن ساقتاپ قالعان بوكسشى -  دجو لۋيس. ا ق ش- تىڭ ماقتانىشى 11 جىل 8 اي جانە 7 كۇن بوي التىن بەلبەۋدى ەشكىمگە بەرگەن جوق. ول ءوز اتاعىن 25 رەت ءساتتى قورعاعان ەكەن.

1934-1951-جىلدار ارالىعىندا جۇدىرىقتاسقان دجو بارلىعى 70 باسەكە وتكىزىپ، 66 رەت جەڭىسكە جەتتى. 52 قارسىلاسىن ەسىنەن تاندىردى. 1951-جىلى اتاعى اڭىزعا اينالعان روككي مارچيانودان ول نوكاۋتپەن ۇتىلدى. سودان كەيىن لۋيس كەيىن بىلعارى قولعابىن شەگەگە ءىلۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى.

فرانسۋز بوكسشىسى جورج كارپانتەنىڭ دە كورسەتكىشى تاڭداي قاقتىرماي قويمايدى. ول ءوزىنىڭ كاسىپقوي بوكستاعى عۇمىرىن ەڭ جەڭىل سالماقتان باستادى. سودان ءار جىل سايىن ساتىلاپ كەلەسى سالماق دارەجەسىنە ءوتتى. ەڭ اقىرىندا الىپتارمەن ايقاستى. مۇنداي وقيعا بوكس تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان.

1894-جىلى تۋعان جورج 14 جاسىنان باستاپ بوكسپەن شۇعىلداندى. 17 جاسىندا كاسىپقوي رينگتە جۇدىرىقتاستى. ءتورت سالماق دارەجەسى بويىنشا ەۋروپا چەمپيونى اتاندى. 1920-جىلى جارتىلاي اۋىر سالماقتا الەم چەمپيونى اتاعىنا قول جەتكىزدى. كارپانتە 1975-جىلى 80 جاستان اسقان شاعىندا قايتىس بولدى.

ۇلى بريتانيانىڭ قوس ورەنى -  مايك سۆيني مەن دەنني كريپس ءوزارا 63 رەت كۇش سىناسقان ەكەن. بۇل 1906-1921-جىلدار ارالىعىنداعى وقيعا. ايتۋلى بىلعارى قولعاپ شەبەرلەرى 15 جىل بويى ءبىر-ءبىرىن اياۋسىز تومپەشتەگەنىمەن، ومىردە جاقسى دوس بولعان.

ەڭ جىلدام اياقتالعان جەكپە-جەك 1980-جىلدىڭ 19- قاڭتارىندا ءوتتى. ا ق ش- تىڭ قوس بوكسشىسى دجوردج كەشەر مەن پەت برەننان اراسىنداعى ايقاس نەبارى ەكى سەكۋندقا سوزىلدى. بۇل باسەكە العاشقىسىنىڭ پايداسىنا شەشىلدى.

ال 1932-جىلدىڭ 5- قاراشاسىندا اۆستراليانىڭ جۋان جۇدىرىقتى جىگىتى دجەك ماككوي ءوزىنىڭ وتانداسى دجيم دەۆيستى ءۇش سەكۋندتىڭ ىشىندە ۇرىپ جىقتى.

ەڭ ۇزاققا سوزىلعان كەزدەسۋ 1893-جىلدىڭ 6-7- ءساۋىر ارالىعىندا ءوتتى. جاڭا ورلەاندا ەندي بوۋەن مەن دجەك بەرك كۇش سىناستى. قوس ساڭلاق 110 راۋند بويى جۇدىرىقتاستى. بۇل باسەكە 7 ساعات 31 مينۋتقا سوزىلدى. سوڭعى راۋندتاردا بوكسشىلاردىڭ شارشاعاندارى سونشالىق، جۇدىرىق سىلتەۋگە شامالارى بولمادى.

ال 1889-جىلى ينديانا شتاتىندا يرلانديالىق ايك ۋيەر مەن بريتانيالىق فرەنك مەرفي اراسىنداعى ايقاس تۇڭگى ساعات 1:00 دە باستالىپ، تاڭعى ساعات 6:30 دا اياقتالدى. 80 راۋندتان كەيىن باسەكە توقتاتىلىپ، باس قازى جەكپە-جەك تەڭ اياقتالدى دەپ جاريالادى.

اۆستراليالىق ساميۋەل پەنەتۋ ەڭ اۋىر كاسىپقوي بوكسشى رەتىندە تاريحتا قالدى. 1999-جىلى ول جەكپە-جەككە شىعار الدىندا جارىستى ۇيىمداستىرۋشىلار سالماق ولشەيتىن قۇرال تابا الماي قينالدى. شامامەن پەنەتۋدىڭ سالماعى 250 كەلى بولعانعا ۇقسايدى.

عالىم سۇلەيمەن

«ايقىن»