كىلت - وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ ءازىل اڭگىمەلەرى
ەڭبەكتەپ جۇرگەن بالانىڭ بۇتىنا اندا- ساندا ءبىر ءۇڭىلىپ قويماسا، ءازىلقوي ءيىس شىعارىپ قوياتىنى سەكىلدى، گاز پەشكە دە مۇرىن ايتاقتاپ جۇرمەسە، بوگدە ءيىس شىعارىپ قويادى ەكەن.
ءبىزدىڭ قازاقى مۇرىن سورپانىڭ ءيىسىن سونادايدان سەزەدى عوي. ءبىزدىڭ ۇيدەگى بالا- شاعا ءبىر كۇنى سورپاعا قوسا قاپتالداسىپ جۇرگەن ءبىر ءيىستى ۇستاپتى. ءبىراق نەنىڭ ءيىسى ەكەنىن ەشقايسىسى بىلمەيدى. كومەككە مەنىڭ مۇرنىمدى شاقىردى. مەن دە جۇگىرىپ كەلىپ، مۇرنىمدى ىلگەرى- كەيىن پىسىلداتىپ كورىپ ەدىم، شىنىندا بوگدە ءيىس ءجۇر. ءبىراق بۇل ءيتتىڭ ءيىسى مە، الدە ءيدىڭ ءيىسى مە، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ مۇرىنى اجىراتا المادى.
نە دە بولسا وسى گازدىڭ وزىنەن كەلگەن پالە بولار دەپ تۇسپال جاسادىق تا، ەرتەسىنە وسى گاز مەكەمەسىنە تەلەفون جۇگىرتتىك.
- ءالوۋ، گورگاز با؟
- ءيا، گورگاز.
- ەندەشە ماسەلە دە - سول گاز.. .
- ءيىس شىعا ما؟
- ءيا، ءيىس شىعادى.
- نەنىڭ يىسىنە ۇقسايدى؟
- ونى ءوزىڭىز كەلىپ يىسكەپ كورمەسەڭىز، كۇلىمسى دەۋگە بولمايدى، جىلىمشى دەۋگە بولمايدى، ايتەۋىر ءبىر ەستىمەگەن ءيىس.
- تۇسىنىكتى، ادرەسىڭىزدى ايتا قويىڭىز.
تاقپاق ايتقانداي تاقىلداتىپ ايتىپ سالدىم.
- ەرتەڭ كىسى جىبەرەمىز، قاڭعىپ كەتپەي ۇيدە بىرەۋلەرىڭىز بولىڭىز.
- اپىر- اي، ءبارىمىز جۇمىستاعى جۇرت ەدىك.. .
- ەندەشە كىلتىڭىزدى كىسىسى بار كورشىلەرىڭىزدىڭ بىرىنە قالدىرىپ كەتىڭىز. كەمپىر- شالى بار ءۇي بار ما ەدى؟
- بار عوي، ءبىراق.. . ءيىس ىزدەيمىن دەپ كەلگەن كىسىڭىز يەسىز ۇيدە باسقا بىردەمە ىزدەپ جۇرمەي مە؟
- ۇيىڭىزدە التىن شاشىلىپ جاتىر ما ەدى؟
- اپىر- اۋ، ەندى التىن- كۇمىس دومالاپ جاتپاسا دا، قاشىپ- پۇسىپ ءجۇرىپ جيناعان كور- جەر بار عوي.
- ءسىزدىڭ كور- جەرىڭىز كىمگە كەرەك؟
بۇلارعا كەرەگى التىن ەكەن. ونداي التىن بىزدە جوق. ال كور- جەرگە تيمەسە، كىلتتى قالدىرايىق دەپ كەلىستىك.
- ءالوۋ، ەندەشە كىلتتى قارسىمىزدا تۇراتىن قارا شالدىڭ موينىنا كيگىزىپ كەتەمىز.
- قۇپ!
- قۇپ بولسا، قۇپ!
گورگازبەن قۇپتاسىپ بولعان سوڭ، بالالاردىڭ باسىنا ءبىر وي كەلدى:
- پاپا، تەليەۆيزور موسكۆۋ لوۆيت، ا الماتۋ نە لوۆيت. داۆاي، تەليەۆيزوردىڭ دا كىسىسىن شاقىرايىق، - دەگەن مۇڭ ايتتى.
ويلاپ قاراساق، بۇل دا اقىل ەكەن. ءۇيدى اقىرى يەسىز قالدىرعان سوڭ، ءبىر ادام شاقىر، ون ادام شاقىر - ءبارىبىر.
ۇيدە اقاۋسىز دۇنيە جوق. اناۋ سۋ كەلەتىن كران تاڭ اتقانشا مىڭقىلداپ تامادى دا تۇرادى. راديوقابىلداعىشتىڭ ىشىندە بىرەۋ ماي شىجعىرىپ جاتقانداي، تازا دىبىس جوق، اكەڭدى اڭگىرتىپ جىبەرەدى. وسى «كوكجوتەلدەردىڭ» بارىنە ۇشكىرىپ دەم ساپ كەتسىن دەپ تاعى ءۇش ادام شاقىردىق. بۇلارعا دا كىلتتىڭ قارا شالدىڭ موينىندا ەكەنىن ەسكەرتتىك تە، ءجون- جونىمىزگە جونەلدىك.
كەشكە قاراي سۇرىنە جىعىلىپ ۇيگە كەلسەم، ابىر- دابىر بولىپ جاتىر.
قالتاڭداپ قارسى شىققان بىرەۋ:
- حوزياين جوق، - دەيدى.
- مەن حوزياين، - دەيمىن.
- ءا، سالەمەتسىز بە، جوعارى شىعىڭىز.. . ءبىز سىزدەردى كۇتىپ.. . كىشكەنە.. .
- كاك ەتو كىشكەنە؟ - دەپ مەن اڭ- تاڭمىن.
قىزىل كەڭىردەك بولىپ ايتىسىپ جاتقان اس ۇيگە بۇرىلسام، الگىندەي قالتاڭداعان جىگىتتىڭ تاعى تالىستاي ۇشەۋى وتىر. جاسا!
تۇپكى ۇيدە بىرەۋ سويلەپ وتىرعانداي بولعان سوڭ، كوڭىلسىز بۇرىلىپ سولاي بارسام، كوپتەن كورمەي كەتكەن لاسكەر ىنىشەگىم قىزداي بوپ ءوزىمىزدىڭ الماتىدان سويلەپ وتىر. جاسا!!
كابينەتىمدە بىرەۋلەر جۇرگەن سەكىلدى. ەسىگىمدى اشىپ قالسام، ءومىرباقي ماي شىجعىرىپ جاتاتىن «جايدارمان» دەگەن راديوقابىلداعىشىم مەن بىلمەيتىن ءبىر ەلدىڭ تىلىندە توپەپ جاتىر. جاسا!!!
كوڭىلىم ورنىنا ءتۇسىپ، اس ۇيگە كەلسەم، الگى كوپ جاساعىر جايساڭدارىم ابىر- دابىردى دوعارىپ، سوڭعى قىزىل شيشاسىن تەڭ ءبولىسىپ جاتىر ەكەن.
- كەشىرىڭىز، مانا كەتىپ قالاتىن ەدىك، كىلتىڭىزدى وسىندا قايدا قويعانىمىزدى بىلمەي، جوعالتىپ الىپ، ءۇيىڭىزدى يەسىز تاستاپ كەتۋگە بولمادى. سوسىن قاراپ وتىرعانشا دەپ مىناداي.. . ەپتەگەن گاز شىعادى ەكەن، سونى بىتەپ.. . مىنالار دا اقاۋ- ساقاۋدىڭ ءبارىن دۇزەپ.. . - دەپ شۇبىرتقان سوڭ، راقمەتىمدى ايتتىم دا:
- ال ەندى، جىگىتتەر، «وتىرىك ايتقان جەردە كوپ جۇرمە» دەگەن، قازىر ايەل كەلۋ كەرەك.. . - دەپ ەسكەرتتىم.
بۇل ەسكەرتۋدى «جاۋ كەلدى» دەپ تۇسىنگەندەي ءتورت جىگىت ەسىككە بەت الدى. تاۋدان تاس دومالاتقانداي ءتورتىنشى ەتاجدان قۇلديلاعان تورتەۋ بۇكىل ءۇيدى دۇبىرلەتىپ بارادى.
ال «جوعالتىپ الدىق» دەپ جۇرگەن كىلتى باۋى سالبىراپ ەسىكتىڭ سىرتىندا تۇر. جاسا!
***
وسپانحان اۋباكىروۆ - (1934-1986) الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىنداعى ءۇشبۇلاق اۋىلىندا تۋعان.
قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىنىڭ تەاتر فاكۋلتەتىن ءتامامداعان. ماماندىعى اكتەر بولعانىمەن، ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق مۇراتىن ساتيرادان تاپقان.
ول رەسپۋبليكالىق گازەتتەردە، «ارا» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەگەن. ساتيرالىق جانرمەن بىرگە، بالالارعا ارنالعان ولەڭ- جىر، ەرتەگى، پەسا، بەلگىلى كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىنە ءماتىن جازۋمەن، اۋدارمامەن دە اينالىسقان. ءازيز نەسيننىڭ «احيرەتتەن كەلگەن حاتتارى»، برانيسلاۆ نۋشيچتىڭ «مەنىڭ ءومىربايانىم»، لاو شەنىڭ «مىسىقتار قالاسىن»، ە. راپكەنىڭ «ميۋنحاۋزەننىڭ حيكايالارىن» قازاق وقىرماندارىنا ۇسىنعان.
1983 -جىلى بالالارعا ارنالعان «قاعاز قالپاق» ساتيرالىق جيناعى ءۇشىن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ سىيلىعى بەرىلدى.
شىعارمالارى: قوڭىراۋ. سۋرەت كىتاپشا. 1961؛ بىتبىلدىق. ولەڭدەر. 1962؛ جاسىراتىن نە بار. ءازىلسىقاق، مىسالدار. 1963؛ قالتاداعى قايىق. سۋرەت كىتاپشا. 1964؛ كۇلەمىزاۋ. ساتيرالىق ولەڭدەر. 1967؛ سولاقاي. سىقاق ولەڭدەر. 1968؛ كوكتايعاق. سىقاق ولەڭدەر. 1969؛ سيقىر. سىقاق اڭگىمەلەر. 1971؛ سۇزەگەن ءسوز. سىقاق ولەڭدەر، 1973؛ ىمدى بىلەسىز بە؟ سىقاق اڭگىمەلەر، مىسالدار. 1978؛ جاسىراتىن نە بار؟ تاڭدامالى. ت.ب.