موسكۆا ءۇشىن شايقاس: ورمان شەتىندە
ب. مومىش ۇلىنىڭ بۇل تۋىندىسى قازاق ادەبيەتىندە سوعىس تاقىرىبىنا جازىلعان العاشقى ۇلكەن شىعارما بولىپ ەسەپتەلىنەدى. شىعارمادا قاندى سوعىستىڭ قاتىگەز بەينەسى شىنايى بەينەلەنگەن.
ەلباسىنىڭ «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا كوپتەگەن رومان، پوۆەست قيسا، داستارندار جارىق كوردى. حالىقارالىق قازاقپارات اگەنتتىگى قوعامعا قاجەت، ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرەتىن وسىنداي شىعارمالاردى بەرۋدى ءارى قاراي جالعاستىرادى.
***
گەنەرال چيستياكوۆ
جولداس كوماندير! گەنەرال، - دەدى ماعان قاسىمداعى سينچەنكو. جالت قاراسام، كوشەنىڭ ورتاسىندا ديۆيزيامىزدىڭ كومانديرى گەنەرال- مايور يۆان ميحايلوۆيچ چيستياكوۆ جاياۋ، جايباراقات كەلە جاتقانى راس ەكەن. مەن وعان تاڭدانا قارادىم: ول كىسى ءدال وسىنداي قىزۋ سوعىس ۇستىندە كەلەدى دەگەن وي دا جوق ەدى. ورتا بويلى، دەمبەلشە، تىعىنشىقتاي كەلگەن شىمىر، قارۋلى، دەنەلى گەنەرال، باسىندا جاي ءتۇبىتتى قۇلاقشىن، ۇستىندە قوڭىر شينەل، اياعىندا ۇلكەن قالىڭ ۇلتاندى شارۋا ەتىك. جان- جاعىنا قاراپ، اسىقپاستان ءجۇرىپ كەلەدى. - اپىر- اي، مىنا كىسى كوشەدە سەرۋەندەپ كەلە مە؟ - دەگەن داۋىسقا جالت قاراسام پولك كوميسسارى احمەتجان مۇحامەدياروۆ ەكەن. وعان جاۋاپ قاتپاستان گەنەرالدىڭ الدىنان قارسى شىعىپ:
- جولداس گەنەرال، مەنىڭ قاراماعىمداعى پولك.. . - دەي بەرگەنىمدە، گەنەرال قولىن سوزىپ:
- سالەمەتسىز بە؟ يە، كورىپ كەلەمىن، - دەپ امانداسىپ تۇرىپ قاباعىن شىتىڭقىراپ. - مىنا تىم- تىراقاي تارسىلدار بىتكەننەن كەيىن باسىنان اياعىنا دەيىن باياندارسىز. مەن ازىرشە مىنا ۇيدە كۇتە تۋرايىن، - دەپ اديۋتانتىن ەرتىپ جاقىنداعى ۇيگە قاراي كەتتى. ءبىرازدان كەيىن سوعىس اياعى سايابىرسىپ جايعاسقانداي بولعان سوڭ، مەن گەنەرالعا بارىپ بايانداي باستادىم. گەنەرال تىڭداپ وتىردى. مەن ول كىسىگە باستان- اياق كورگەن- بىلگەنىمدى تۇگەل ايتتىم. بىزدەن بولعان شىعىندار تۋرالى ايتقانىمدا گەنەرال قاباعىن شىتىپ، قينالعان تۇردە تىڭدادى. مەن گەنەرالمەن ءبىرىنشى رەت كەزدەسىپ وتىرعانىم جوق. بۇرىننان ول كىسى مەنىڭ ۇستازدارىمنىڭ ءبىرى ەدى. مەن سوعىستان بۇرىن قيىر- شىعىستا گەنەرالدىڭ قاراماعىندا 2-3 -جىلداي قىزمەتتە بولعانمىن.. . چيستياكوۆ گەنەرال پانفيلوۆتان كەيىن ءبىزدىڭ ديۆيزيانىڭ ءتورتىنشى كومانديرى. از ۋاقىتتا گەنەرال ديۆيزيادا قادىرلى كوماندير بولىپ، مارقۇم پانفيلوۆتىڭ ورنىن ولقىسىز باستى. مارقۇمنىڭ قالدىرىپ كەتكەن جاۋىنگەرلىك سالت- سانا، داستۇرلەرىن قادىرلەي كوتەرىپ، مول تاجىريبەسىن تاپقىرلىقپەن پايدالانىپ باسشىلىق ەتتى. گەنەرال اق كوڭىل، اشىق مىنەز، مەنمەندىگى جوق، كۇيىنسە دە، سۇيىنسە دە، ويداعىسىن كەيدە تىكە ايتا سالعانىنا قاراي كەيبىر سىرىن بىلمەگەندەرگە ول دورەكىلەۋ، قاتال كورىنەتىن. ءبىراق شىنىندا دا، ول كىسى ادال نيەت، زەرەك ادام ەدى. وي- شۇقىرسىز جەر بولا ما؟ ونە بويى جايباراقات وتەتىن كۇن قايدان بولسىن. كەيدە گەنەرالدىڭ اشۋىنا تاپ بولعان كەزىمىز بولدى. قانداي اۋىر جازاڭ بولساداعى ول كىسى كەمىتپەي، كەكەتپەي، قورلاماي ۇرساتىن. ىستەگەن قاتەڭدى، جاڭىلعان جەرىڭدى موينىڭا قويا وتىرىپ، ايىبىڭدى ايتا وتىرىپ ۇرساتىن. تەرلەپ- تەپشىپ، ۇيالىپ قىزارعانىڭدى سەزسە:
- جارايدى، ەندىگىسىن ءوزىڭ ويلانعىن. بۇدان بىلاي الدى- ارتىڭدى ويلاپ ىستەۋشى بولعىن. بۇدان بىلاي مەنىڭ قىتىعىما ءتيۋشى بولماعىن، - دەپ سۇق قولىن كەزەپ، زەكىرۋىن دوعاراتىن. ايىپتىنىڭ قىر سوڭىنان قالماي، ورىنسىز جەردە كيلىگىپ، جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق جۇمساۋدى كومانديردىڭ بويىنا جاراسپايتىن ۇساق، مايدا، قوقىس، سايازدىق مىنەز دەپ بىلەتىن. مايداندا اعىڭدى اق، قاراڭدى قارا دەيتىن ءادىل بيلىك كوپ كەزدەسەدى. مەن گەنەرالدىڭ الدىندا وتىرمىن، بۇل كىسى ءادىل ادامنىڭ ءبىرى. ءبىراز ۇندەمەي وتىرىپ، اۋىر كۇرسىنىپ:
- يا، شىعىنسىز سوعىس بولمايدى، - دەدى ماعان قاراپ، - ءبىراق، ورىندى- ورىنسىز، دەمەك ەكى ءتۇرلى.
- شىعىندايىق دەپ شىعىنداعانىمىز جوق، جولداس گەنەرال، - دەدىم مەن، - اقىلىمىزدىڭ جەتىپ، وسى جاعدايدا قولىمىزدان كەلگەنى وسىلاي بولدى.
- ءسىزدىڭ قاتەڭىز، جاۋدى قورشاپ الۋدىڭ ورنىنا ءبىر بوساعادان يتەرمەلەپ، سىرعىتىپ شىعارعاندىعىڭىز، - دەپ ءبىراز ويلاپ تاعى دا، - اسىرەسە، مىنا كۇشپەن، مىنا قالىڭ قاردا قورشاۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن مەن بىلەمىن، مەن ءسىزدى تۇسىنەمىن، ءبىراق تا بۋدان بىلاي قولدان كەلگەنشە جاۋدى قۇتقارماي، قورشاۋعا بارلىق شارانى قولدانۋ كەرەك. ويلانىپ، بۇگىنگى سوعىستىڭ ناتيجەسىن قورىتىپ، بۇدان بىلاي ساباق بولسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن.. . ءسويتىپ، جىگىتتەر تۇڭعىش سوعىستا بولدى، ءبىر سىناقتان ءوتتى. قوبالجىعان قورقىنىش تولعاعى ارتتا قالدى. ەندى الدىمىزدان جارىلقاعاي.. . ارادا بىرنەشە كۇندەر سوعىسپەن ءوتتى. مەنى گەنەرال كۇتپەگەن جەردەن وزىنە شاقىردى. كۇڭگىرت بۇلتتى كۇن. جەلە جورتىپ كەلەمىن. بارا جاتقان جەرىم - دۇشپاننان وتكەن كۇنى عانا ازات ەتىلگەن ۆاسيليەۆو قىستاعى. ونىڭ الدىندا 3-4 شاقىرىم جەردە سوكولوۆو قىستاعىنا بەكىنگەن جاۋ سىرەسە قارسىلاسىپ، جانىنا جولاتپاي شايقاسىپ جاتقانىنا ەكى- ءۇش كۇن بولدى. كورشى پولكتان كەلگەن اراداعى وفيتسەر، «مۇلدەم مىقتى بەكىنىسى، كىرپىك- شەشەندەي ءۇرپيىپ الىپ، ماڭىنا جولاتار ەمەس» دەپ زار قاعادى. ۆاسيليەۆو ورمانىنىڭ الاڭىندا، قارعا بەلدەۋىنە دەيىن كومىلگەن ورىس قىستاعى. ۇيلەرىنىڭ قار باسقان توبەلەرىنەن، سورايا كورىنگەن مۇرجالارىنان بۇرقىراپ ءتۇتىن شىعىپ جاتىر. اتتان ءتۇسىپ ۇيگە ەندىم. شاعىنداۋ كەلگەن بولمەنىڭ تورىندەگى ستول ۇستىنە گەنەرال داستارقانداي جايىلعان كارتاعا شۇقشيا قاراپ، تەرەڭ ويدا وتىرعانىنىڭ ۇستىنەن شىقتىم. ۇيگە ەنەرىن ەنىپ، گەنەرالدىڭ ويىن بۇزۋعا باتپاي، شىعار- شىقپاسىمدى بىلمەي تۇرعانىمدا گەنەرال وزىنە ءوزى: «قاپ! مىنا ءيتتىڭ تىكەندەي قادالىپ تۇرعانىن. سوقىر ىشەكتەي سوزىلىپ تۇرعانىن» دەپ سويلەپ، مەنى ءالى اڭعارماي ىزالانعانداي ستولدى جۇدىرىقتاپ ءبىر سوقتى.
- مەن بۇيرىعىڭىز بويىنشا كەلدىم، جولداس گەنەرال، - دەپ ءۇن قاتتىم. گەنەرال سەسكەنگەندەي باسىن جۇلىپ الىپ:
- ا، ءسىز بە ەدىڭىز، ۋاقتىلى دۇرىس كەلدىڭىز، - دەپ ورنىنان تۇرىپ امانداستى دا، ماعان ورىندىق ۇسىندى. وسى ءۇش- ءتورت كۇننىڭ ىشىندە مايدان جاعدايى گەنەرالدىڭ جۇزىنە ءمورىن باسقانداي كورىندى ماعان. قاباعى اۋىر ءتۇسىپ، ۇيىقتاماعاندىقتان كوز جيەگى قىزارعان. ءتۇرى سولعىن، بوزارىپ، جۇدەپ قالىپتى. بەتىندەگى مايدا اجىمدەرى تەرەڭدەي تۇسكەن. الدىنداعى كارتاسىن ستول شەتىنە ىسىرىپ تاستاپ:
- گونچاروۆ، تاماق اكەلدىرىڭىز، - دەپ اديۋتانتىنا داۋىستاپ، ماعان قاراپ، ورىندىققا ءسال كەرىلە بەرىپ شالقايىپ كۇرسىنىپ. - الدىمەن تاماقتانىپ الايىق، - دەگەنىنە، كەشەلى بەرى ءنار تاتپاعانمەن، ەرىكسىز باسىمدى يزەپپىن. ونىما گەنەرال:
- ءسىز دە اش ءبورىنىڭ بىرەۋىنە ۇقسايسىز عوي، - دەپ قارق- قارق كۇلدى دە، - يا حالىمىز ناشار، كاپيتان، - دەپ كۇلكىسىن توقتاتتى.
- مەيلى، بۇل شيەلەنگەن ءتۇيىننىڭ دە شەشۋىن بىردەڭە ەتىپ تابارمىز. - «قاعا بىلسەڭ كيىز قازىق تا جەرگە كىرەدى» دەيتىن ەمەس پە ەدى، جولداس گەنەرال، - دەدىم مەن.
- دۇرىس، «قالاۋىن تاپسا قار جانادى» دەگەن دە ءسوز بار. قالاۋىن تابا الماي وتىرمىن، - دەي بەرگەنىندە، گونچاروۆ اس الىپ كىرىپ كەلىپ، مەنىمەن سالەمدەستى. گەنەرال اس ۇستىندە جالپى جاعدايدى اڭگىمە رەتىندە ايتا وتىردى. مەن تىڭداپ وتىرمىن. مەنىڭ استان قول تارتىڭقىراپ قالعانىمدى كورىپ:
- استى الا وتىرىپ تىڭداڭىز، - دەپ تاعى ءبىر كۇرسىنىپ، جىميا كۇلىپ، - وسى سوعىس باستالعالى جايباراقات وتىرىپ تاماقتانۋدان قالىپ كەتتىك. نە جەپ، نە ىشكەنىڭدى بىلمەيسىڭ. ايتەۋىر الداعىنى اساعانىڭ عانا ەستە، - دەپ ءبىر اسام ەتتى الا بەرىپ، كارتاعا موينىن بۋرا يكەمدەلىپ، ماعان:
- بەرى جاقىنداپ وتىرىڭىز، - دەدى دە، - بىلگەن ادامعا كارتا جەردىڭ ايناسى، - دەپ باستادى ءسوزىن. - جاتقان ناقىس. جاتقان كوك جاسىل، قوڭىر بوياۋلار. كورمەگەن جەردى كارتا ارقىلى تانىپ، ونىڭ جول- جوباسىن، وي- شۇقىرىن، ورمان- دالاسىن كارتادان عانا كورىپ وتىرمىز.. .
- ءيا، جولداس گەنەرال، «كارتا - بىلگەنگە سەنىمدى جەتەكشى» دەگەن ءسوز بار عوي، دەدىم ءسوزىن قوشتاپ.
- دۇرىس. ال ەندى قاراڭىز جاقىنداپ، كورىپ تۇرسىز، مىنا بارماقتىڭ تاڭباسىنداي قارا بەلگى دەميانسك دەگەن قالا. مىنا سيىردىڭ تىلىنە ۇقساپ سوزىلىپ جاتقان جاسىل قالاممەن جيەكتەلە سىزىلعان سىزىق جاۋ استىنداعى جەر، ياعني دۇشپاننىڭ ارمياسى. ءبىزدىڭ كەلگەن جەرىمىز مىنا، وسى ءسۇيىردىڭ سول ءتۇبى، مىنا تۇرعان قالا توروپەتس - ءسۇيىردىڭ وڭ ءبۇيىرى. وسى ەكى بۇيرەكتەن ەكى جاقتاي سوعىپ، وسى ن. ارمياسىن قورشاۋ - ءبىزدىڭ جوعارعى كوماندوۆانيەنىڭ وي- پىكىرى. نيەت - كومەيدەن ەكى جاقتاپ القىمداي قىسىپ، دۇشپاننىڭ ارمياسىن قاماۋدا قالدىرۋ. جالپى جاعداي وسىلاي. مۇنى مەن ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە بولسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن. ەكى ورتادا تۇيىسەتىن جەرى مىنا تۇرعان حولم قالاسى، - دەپ كارتاداعى قارا قوڭىزداي تاربيعان ءبىر بەلگىنى سۇق قولىمەن كورسەتتى. كارتاعا ۇڭىلە قاراپ مەن سيرەك جاسىل جيەكتى باسا سىزىلعان لوۆات دەگەن جازۋدى وقىدىم. ە، باياعىدا مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە اتالاتىن لوۆات داريا- وزەنى وسى ەكەن عوي دەگەن وي ماعان ساپ ەتە ءتۇستى. گەوگرافيا ساباعىندا كەزدەسكەن لوۆات وزەنىنىڭ بويىنا سوعىسقا كەلەمىن دەگەن كىمنىڭ ويىندا بار ەدى بۇرىن.. . گەنەرال ءبىراز ويلانىپ وتىرىپ:
- الدىمىزدا ءالى كوپ قيىنشىلىقتار بار، - دەدى. - حولمعا جەتكەنشە، كەمىندە 150 كيلومەتر جەر جاتىر. ول جەر بوس جەر ەمەس. مىنا جىبىرلاپ شاشىلىپ كارتانىڭ بەتىندەگى سەكپىلگە ۇقساپ جاتقان 80-90 قىستاقتاردىڭ بارلىعى دۇشپان قولىندا، بىزگە ولاردىڭ ەلىن دۇشپاننىڭ شەڭگەلىنەن ازات ەتىپ، جەرىن بوساتىپ الۋ مىندەتتەلىپ وتىر، - دەپ تاعى دا توقتاڭقىراپ، ويلاپ، - ءيا، الدىمىزدا قالىڭ ورمان.. . قالىڭ قار.. . قاتتى اياز. يا، دۇشپان وسال ەمەس، مىقتى جاۋ. قۇر بوپسالاۋعا ول كونە قويماس.. . ول ۇيدە، ءسىز بەن ءبىز دالادامىز. ءبىزدىڭ سولداتتار ءۇي پاناسىن كورمەگەلى ايدان اسىپ بارادى. جىلى ورىننان ول وڭايلىقپەن قوزعالا قويماس. گەنەرال سول جاعدايدى قينالا ايتىپ وتىرىپ:
- كىم ءبىلىپتى، ادامزات مۇنداي شىدامدى بولادى ەكەن توي. كەشەگى قىلشىلداعان ايازدا بۇكىل ديۆيزيانى ءۇسىتىپ، قىرىپ الامىز با دەپ قورقىپ ەدىم، - دەدى وزىنە ءوزى.
- شىدادىق قوي، جولداس گەنەرال، - دەدىم مەن وعان، - مۇز توسەنىپ، قار جامىلۋ ءبىزدىڭ جورىقتاعى سىباعامىز ەمەس پە؟
- ال سولداتتار قالاي؟
- نەسىن سۇرايسىز؟ قالاي بولۋشى ەدى. دەدەكتەپ جۇگىرىپ ءجۇر. قازىرشە ايازعا جەڭدىرەر ەمەس. مەنىڭ بايقاۋىمشا ەڭسەسى ءتۇسىپ، كوڭىلى جابىرقاي قويماس، ءبىراز ىسىلىپ قالدى عوي.. .
- راس پا؟ - دەپ ول كىسى مەنىڭ ءسوزىمدى قۋانا ءبولدى. - اي، ازاماتتار، ازاماتتار.. . ءيا، شىداماسقا امال قانشا، ەل اپاتقا ۇشىراپ، ەر باسىنا كۇن تۋسا، - دەپ كۇرسىنىپ. - اھ! سوعىس، سوعىس! مايدان، قىرعىن ارپالىس، قىلشىلداعان اياز، قاسارىسقان دۇشپان، كىمدى تولعانتىپ، كىمدى ءومىردىڭ وي- قىرىنا شىعارمايدى.. . مىنە، تار جاعداي، قىسىلتاياڭ شيكىنى ءپىسىرىپ، بوستى شيراتادى دەگەن وسى بولادى.. . داستارقان جينالدى. گەنەرال ءبىراز ۇندەمەي وتىرىپ، ويدىڭ ءبىر قىرىنان اسىپ، ءبىر توقتامعا كەلگەندەي ورنىنان قوزعالىپ يكەمدەلە بەرىپ:
- ال ەندى ءسىزدى شاقىرعانىمدى ايتايىن، - دەپ مەنىڭ كارتامدى الىپ، الدىنا جايىپ، ءبىراز قاراپ وتىرىپ، «قالاي ايتسام ەكەن» دەگەندەي كۇمىلجىپ، جەلكەسىن قاسىپ، - سولاي، سولاي، جولداس كاپيتان.. . سولداتتارىمىز شىدامدى شىقتى دەدىڭىز بە؟ - دەپ مەنەن تاعى سۇرادى. مەن تاڭدانىپ:
- يا، جولداس گەنەرال.. .
- يا، سولاي ەكەن، سولاي ەكەن. نەمىستى ايازعا شىعارىپ، بەزەكتەتە قۋۋ وڭاي ەكەن.
- جوق، جولداس گەنەرال. الدە مەنى كەكەتىپ ايتىپ وتىرسىز با؟ - دەپ شامداندىم.
- جوق، ءسىزدى ەمەس، ءوزىمدى ءوزىم كەكەتىپ ايتىپ وتىرمىن. ءبىزدىڭ حال، ءبىزدىڭ جاعداي كىم بولسا سونىڭ باسىنا تۇسە بەرەتىن «باقىت» ەمەس، - دەدى ماعان بۇرىلا قاراپ. - ويلاپ قاراڭىز، ال ءبىر قىستاقتى الۋ ءۇشىن ەلۋلەپ، جۇزدەپ شىعىنعا ۇشىراي بەرسەك، حولمعا بارعانشا نەمىز قالماق؟ قۇر قول بارعان بىزگە «جاقسى كەلىپسىزدەر!» دەپ حولمنىڭ داربازاسىن كىم اشادى دەيسىز؟ الداعى ازات ەتەمىز دەگەن قىستاقتارعا بەت الدىنان تىكە شاپساق، ارينە، مول شىعىنعا دۋشار بولامىز.. . سوندىقتان سىرتىن اينالا سوعىپ، بۇيىردەن ءتيىپ، نەمىستى جىلى ورنىنان قوزعالتىپ، ولارمەن دالادا، اشىقتا جەكپە- جەك قار ۇستىندە، بارىمىزگە بىردەي جاعدايدا الىسساق. ءبىراق مۇنىڭ ەكىنشى جاعدايى ەسىڭىزدە بولسىن، ەگەر دە نوۆو- سۆينۋحوۆوداعىداي، جاۋدىڭ قاشىپ قۇتىلۋىنا جول تاستالسا، ءبىر جەردەن كەتكەن جاۋ ەكىنشى قىستاققا بارىپ، سونداعى دۇشپاننىڭ قولىن كوبەيتىپ، كۇشىن مولايتادى.
- بىزدەن ونشا كوپ كەتكەن جوق ەدى عوي، جولداس گەنەرال؟
- سىزدەن قۇتىلعانى ەلۋ، باسقادان قۇتىلعانى ءجۇز، تاعى باسقادان كەتكەن جەتپىس، - مىنە، سىزگە ەكى ءجۇز جيىرما، - دەدى ماعان قادالا قاراپ.
- ءسىزدىڭ قولدان شىعىپ كەتكەن نەمىستەر قازىر سوكولوۆونىڭ گارنيزونىن كۇشەيتىپ، سوعىسىپ جاتىر.. . قاشىپ قۇتىلعان دۇشپان ءبىر جەردە بولماسا ءبىر جەردە قايتا كەزدەسىپ كەكتەسە قارسىلاسادى. ول ەسىڭىزدە بولسىن. دۇشپاندى يتەرىپ قوزعاپ، ونى قورشاپ، قاماپ، قولدان كەلگەنشە قۇتقارماۋ.. .
- ءتۇسىندىم، جولداس گەنەرال.. .
- دۇرىس. مەن ءسىزدى كىنالاپ وتىرعانىم جوق. بۋدان بىلاي الداعى سوعىستاردا ەسىڭىزدە بولسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن. كوماندير الدى- ارتىن ويلاپ، شامالاپ، ولشەي جۇرۋگە مىندەتتى. ءبىزدىڭ زاماندا ەسەپ- قيساپسىز جۇرۋگە بولمايدى. گەنەرالدىڭ ايتقان ورىندى اقىل سوزدەرى «مەن ءسىزدى كىنالاپ وتىرعانىم جوقتان» كەيىن مەنى «ەت جەمەسەم دە سورپا ىشكەندەي» ەتىپ ءبىراز قىسىپ، سارى سۋىمدى سىرتىما شىعارعانداي بولدى. ونى بايقاعان گەنەرال جايدارىلانىپ، قالجىڭ رەتىندە بىرنەشە باسقا اڭگىمەلەرگە اينالىسىپ وتىرىپ:
- ءسىزدىڭ پولكتىڭ بەت الىسىن بۇرماقپىن، - دەدى كۇتپەگەن جەردەن.
- ەرىك وزىڭىزدە، جولداس گەنەرال.
- ەرىك وزىمدە بولسا بۇرعىم كەلمەيدى.. .
- بۇرۋ كەرەك شىعار وندا، جولداس گەنەرال.
- بۇرعىم كەلمەسە دە بۇرماقپىن، بۇرعىزباسام بۇرعىزعالى وتىر. ءار كەزدە ويلاعانداي قايدان بولسىن، قايدان بولا بەرسىن. ءبىرى بولماسا، ءبىرىنىڭ تۇبىنە جەتىپ ويلاپ، بولجاي المايسىڭ. دۇشپان سىرىن ايتسا دۇشپان بولا ما؟ جاسىرىنباق، جۇمباق بولماسا، سوعىس بولا ما؟ كىمنىڭ كىم ىشىنە كىرىپ شىعىپتى؟ جاسىرىنعاندى تاۋىپ، جۇمباق شەشىپ، وي شومىپ، بىرەۋدىڭ ويىنداعى پىكىرىنىڭ تەرەڭ تۇبىنە جەتىپ، قازاننىڭ قاسپاعىن قىرعانداي، سۇڭگىپ شىعۋدى بىزدە اسكەري ونەر - كومانديردىڭ زەرەكتىگى، - دەيدى. ءسىز وعان تۇسىنەسىز بە؟ - دەپ ماعان جىلى جۇزبەن قادالا قاراپ سۇرادى.
- تۇسىنەمىن، جولداس گەنەرال. ءبىزدىڭ قازاق «سەرگەك وي ەر سەرىگى» - دەيدى.
- وتە دۇرىس ايتىلعان ءسوز. مازمۇنى وتە تەرەڭ ايتىلعان پىكىر ەكەن، - دەپ راقاتتانا ماقۇلداپ:
- ال ەندى پولكىڭىزدى ءبىر ىسكە جۇمسايىن دەپ وتىرمىن. ءبىراق تا مانالى بەرلى كۇمىلجىپ وتىرعانىم، باراتىن جەرلەرىڭىز شالعايلاۋ، اشىعىن ايتۋ كەرەك، كۇشتەرىڭ دە شامالى، ءبىر باتالونىمىز ءالى ارتتا، بۇگىن- ەرتەڭ پولكتى قۋىپ جەتە قويماس.
- ەگەردە ءساتى تۇسسە سانمەن الماي ادىسپەن ال دەمەكسىز عوي، جولداس گەنەرال. - ءيا، ءيا، مەنىڭ كۇمىلجىپ وتىرعانىم سوندىقتان. ەگەردە ءساتى تۇسسە.. . گەنەرال چيستياكوۆتىڭ مىنەزى بۇيرىقتى باسقالارعا ۇقساپ قۇرعاق «بۇيىرامىن» ، «جارلىق ەتەمىنسىز» جاي اڭگىمە رەتىندە سويلەپ، ءوزىنىڭ ىشىنە تارتىپ، سىرىڭدى ءبىلىپ الىپ، تۇسىنىكتى، مازمۇندى سوزدەرمەن تاپسىرمالارىن بەرىپ، ويىنداعىسىن اڭعارتىپ ورىنداۋشىنىڭ دا پىكىرىن تىڭداپ، «بىلاي ەت، بىلاي ىستەرسىڭ» دەگەن اقىلدارىن ايتىپ بولعان سوڭ، «بۇيرىق وسىلاي» دەپ اياقتاپ ءبىر- اق دوعاراتىن. گەنەرال جاي ومىرىندە شاپشاڭ، العىر كىسى. سىرىن بىلمەگەن كەيبىر ادامدار سىرتقى پىشىنىنە قاراپ - «جاتقان ايقاي، الىپ كەل مەن ايداپ كەلدىڭ گەنەرالى» دەپ ءتۇسىنىپ ءجۇردى. ءبىراق تا ول كىسى تاجىريبەسى مول، اقىلدى، كۇردەلى سوعىس ماسەلەسىن كەڭ ويلاپ تولعانا شەشەتىن گەنەرال ەكەنىنە مەنىڭ ءوزىم كەيىننەن دە بىرنەشە رەت كۋا بولدىم.
- مىنا پولك ءۇش كۇننەن بەرى سوكولوۆو قىستاعىن الا الماي جاتىر. بۇل قىستاق ءبىزدىڭ جولىمىزداعى ءبىر ۇلكەن ءتۇيىن - كەدەرگى بولىپ وتىر. سوكولوۆونى نەمىستەر بولاشاعىن ويلاپ، بىزگە قارسى شابۋىل جاساۋىنا وتە قاجەتتى قىستاق بولعاندىقتان، بارلىق كۇشىن سالىپ قولدان شىعارماي ۇستاپ وتىر. مىنا ءبىزدىڭ ەكىنشى پولك سوكولوۆونى جاناپ ءوتىپ، العا كەتىپ بارادى. ونى كەيىن قايتارۋ ونشا دۇرىس شىقپايىن دەپ وتىر. سوكولوۆو بۇيىرگە شىققان شيقانداي بولىپ قالىپ تۋر. مۇنى بىلاي تاستاپ كەتۋگە بولمايدى، سىزدايدى دا تۋرادى. الدىمىزداعى بارلىق كەدەرگى وسى. مۇنىڭ كەسەپاتى جالعىز ءبىزدىڭ ديۆيزياعا عانا ەمەس، باسقالارعا دا ءتيىپ وتىر. ۇزەڭگىدەن تارتقانداي ىلگەرى جىبەرەر ەمەس، - دەپ سۇق قولىمەن كارتانى تۇرتە كورسەتىپ. - تاعى دا سوكولوۆونىڭ باتىس جاعى 11 داعى تروشكوۆو دەگەن قىستاقتا نەمىستىڭ ءبىراز كۇشى جاتىر. بارلىق جاردەم، قۋات، وق، سنارياد، تاماق، كيىمدى سوكولوۆو سودان الىپ قورەكتەنىپ جاتىر. مۇنىڭ قۋات- كۇشىنىڭ تامىرى وسى تروشكوۆودان سوكولوۆوعا كەلەتىن مىنا داڭعىل جولدا. باسقا جاقتان ەشنارسە الاتىن جاعدايى جوق. ەگەر دە ءبىز وسى جولدى ىستەن شىعارساق، سوكولوۆونىڭ باسقا جولمەن الار جاردەم- دارمەنى جوق. ول ءۇشىن ءبىز الدىمەن تروشكوۆونى الۋىمىز قاجەت بولار دەيمىن. ونى العاننان كەيىن سوكولوۆو كەشىكپەي- اق شاڭىراعى ورتاسىنا ءتۇسىپ قۇلايدى. ونسىز سوكولوۆونى الا الماسپىز دەيمىن. سوكولوۆونىڭ قاقپاسىن اشاتىن كىلت مەنىڭشە، ونىڭ ارتىنداعى تروشكوۆودا جاتىر. سونى ءسىز پولكىڭىزبەن، مىنا سىرتپەن، - كارتانى وراعىتا سۇق قولىمەن كورسەتىپ، - اينالىپ بارىپ، ەرتەڭ ازاننان قالدىرماي الاسىز، - دەپ ورنىنان تۇرىپ، - سىزگە بۇيرىق سولاي، جولداس كاپيتان، - دەدى.
ورمان شەتىندە
«بۇيرىق وسىلاي.. .» ءيا، بۇيرىق سولاي. ءبىزدىڭ پولككە وتە جاۋاپتى مىندەت جۇكتەلدى. «ءسىزدىڭ پولكتى بۇرعالى وتىرمىن.. .» ءبىز بۇرىلدىق. «باراتىن جەرلەرىڭ شالعاي.. .» راس شالعاي ەكەن. قىرعىن سوعىس بولىپ قانعا باتىپ جاتقان سوكولوۆونى باسىپ وتە المايمىز. 15 كيلومەتردەي جەردىڭ قالىڭ قارىنىڭ تىڭىن سىزىپ وتىرىپ، ءتۇس قايتا، شارشاپ- شالدىعىپ وراعىتا ىزدەگەن تروشكوۆونىڭ ماڭايىنداعى ورمانعا جەتتىك. «ەرتەڭگى ازاننان قالدىرماي الاسىز» . ۋاقىت القىمنان العانداي تىعىز- اق. نە ىستەۋ كەرەك! جەر جاعدايىمەن كارتا بويىنشا عانا تانىسپىز. كارتا دەگەن ءتۇرلى بەلگىلەرمەن ناقىستالعان قاعاز. جەر قاعازدىڭ بەتىندەي تەپ- تەگىس ەمەس. كارتادا بارلىعى تەگىس، ونىڭ انىق- قانىعىنا جەتە بايقاۋعا بولمايدى. جارىق باردا كورىپ، الدى- ارتىڭدى، جەردى بولجاپ الۋ كەرەك. جەردى ءوز كوزىڭمەن كورىپ تۇرىپ بولجاماعان وي قۇمالاقپەن بال اشۋمەن تەڭ. كومانديردىڭ جەر جاعدايىن، جاۋ جاتاعىن كورىپ بولجاۋىن اسكەر تىلىندە رەكوگنوستسيروۆكا دەيدى. سوندا كوماندير ءوز كوزىمەن كورىپ، بايقاپ، بايىمداپ، بولجاپ، مولشەرلەپ، جاعدايدى تالقىلاپ، سالماقتاپ كۇشىن تارازىعا سالادى. بولاشاق سوعىستى ويمەن شولىپ، تولعانا ويلايدى. «بىلاي ەتسەم قايتەدى؟ » دەپ ءبىر توقتامعا ۇمتىلا بەرگەندە، «دۇشپان بىلاي ەتسە قايتپەكسىڭ؟ » دەگەن سۇراق ساپ ەتە قالىپ، ءبىر ويدان ءبىر ويعا، ءبىر توقتامنان ءبىر توقتامعا بايىمداتپاي سىرعاناتا قۋادى. ۋايىم تۇڭعيىعىنا باتىرىپ، تاۋدان توزاڭ، داريادان تامشى قالدىراتىن كۇن تۋعىزارداي قىسىلتاياڭعا سالادى. ءبىر توقتامعا كەلىپ تىرەلۋ كومانديرگە وڭاي ەمەس. ءوز باسىن بىلاي قويعاندا، قاراماعىنداعى كوزدەرى جاۋدىرەگەن، بىرەۋدىڭ الپەشتەپ وسىرگەن بالاسى، ەل ازاماتتارى - سولداتتار جايىن شولاق ويلاپ، قاتەلەسىپ قىرىپ العىسى كەلمەيدى. ولگەن سولداتتاردىڭ جەسىر قالعان ايەلىنىڭ، جەتىم قالعان بالالارىنىڭ كوز جاستارىنا، قارت اتا- اناسىنىڭ قارعىستارىنا ۇشىراماسام ەكەن دەيدى. قوبالجىپ قورقاتىنى دا، ۋايىم جەپ قاتتى قينالاتىنى دا سوندىقتان. كومانديرگە وي تۇبىنە جەتۋ وڭاي ەمەس. «كىسىدەگىنىڭ كىلتى اسپاندا» دەگەندەي، جاۋدىڭ سىرى وزىندە، سوعىس جاتقان جۇمباق. كومانديردىڭ ويى جاتقان بولجاۋ. ول دۇشپانمەن وي ارقىلى تىلدەسىپ، بولجاۋ ارقىلى ونىڭ پىكىرىن تابادى. ونىمەن ايتىسادى. بولاشاق سوعىس كەزىندە الۋان ءتۇرلى ەلەستەپ، بىرەسە جىعىلىپ، بىرەسە جىعادى. كومانديردىڭ وي تولعاعى اۋىر تولعاق. جەڭىل تولعاقتان تەرەڭ، زەرەك وي تۋمايدى. كوماندير جىگىت اعاسى. ءجوندى جەردە زەكۋ، نۇقۋدىڭ دا ورنى بار. قولدىڭ قۇلقىن بىلمەي قول باسقارۋ قيىن. كومانديردىڭ بەدەلدى ءجۇزى، تۇراقتى ءسوزى - شارشاعان جاۋىنگەرلەرگە مەدەت، تىرەك، جەتەكتەر تىزگىن سياقتى. كومانديرگە ءبىر توقتامعا تابان تىرەمەي تۇرىپ، باسقاعا ءتىل قاتۋى وتە قيىن. پريكاز- بۇيرىق - كومانديردىڭ ءىشىن ورتەپ، ساي- سۇيەگىن سىرقىراتىپ، ىشە - باۋىرىن ەزىپ، جۇرەگىن قۇم وتە شىققان لەبى. ول جاي ءسوز ەمەس.
كومانديرلەردى ەرتىپ پولك كوميسسارى ماديار ەكەۋمىز اعاشتاردى پانالاي ءجۇرىپ وتىرىپ، ورماننىڭ شەتىنە شىعىپ دۇربىلەرىمىزبەن جەر جاعدايىن بولجاي باستادىق. كورىپ تۋرمىز. ءبىراق كورگەنىمىزگە سەنبەي تۇرمىز. جەر جاعدايى كارتاداعىداي ەمەس. جاۋ جاعدايى ويداعىداي ەمەس. كۇنى بويى، جول بويى ويلاعان وي، بايلاعان ءتۇيىن زايا كەتتى. الدىمىزداعى ءىستىڭ بارلىعى باسقاشا بولىپ شىقتى. تروشكوۆو الدىمىزدا جاپ- جاقىن- اق تۇر. ءبىراق تا ول جالعىز ەمەس - التى اعايىندى. ونىمەن قونىستاس التى قىستاق تروشكوۆونى ات تاعاسىنداي قورشاپ ىرگەلەس تۇر. بارلىعىندا دا قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەگىدەي شۇبىرىپ جۇرگەن جاۋدىڭ قولى. سانى مىڭنان كەم ەمەس. گەنەرالمەن بايلانىسىمىز جوق. كىمنەن اقىل سۇراپ، كىمدى اقىلگوي ەتپەكپىز؟ گەنەرال كۇشىڭ شامالى دەپ ەدى. ءبىزدىڭ كۇش شامالى ەمەس، مۇلدەم از. بارلىعى ءبىر جارىم- اق باتالون. باسقا سەنەر دە، سيىنار دا، تىرەك بولار دا ەشنارسەمىز جوق. ءبىر باتالون مەن ارتيللەريا الىستا. ولاردى كوڭىلگە توق ساناۋعا بولمايدى. باسقا ەشكىمنەن جاردەم دامە ەتەتىن جاعداي ەمەس. ۋاقىت وتە تىعىز، جاعداي وتە قىسىلتاياڭ. «بارىمەن بازار» دەپ قولداعى كۇشتى جۇمساپ، سولارمەن ماسەلەنى شەشۋ كەرەك. ول انىق، باسقا پىكىرگە جول جوق. ولاردى ويلاپ باستى قاتىرىپ، ارام تەر بولۋدىڭ قاجەتى دە از. الدىمىزداعى ىزدەپ كەلگەنىمىز جالعىز تروشكوۆو ەمەس، التى ۇيالى ايداھاردىڭ ورداسى بولىپ شىقتى. ءيىرىلىپ، ىرشي شاپقالى تۇرعان ءتارىزدى. اڭدىپ، ارباپ تۇرعانداي. شابار مەزگىل جەتپەي كۇش الىپ جاتقانداي. ءبىزدىڭ كورپۋس العا قاراي سوزىلا قاناتىن جايعاندا، بۇل توتەننەن، وكپە تۇستان سوقپاق. الدىمىزداعى سوكولوۆو مىنا جاتقان قالىڭ قولدىڭ سىرتقى داربازاسى تەك الدىنا قالقانى عانا. نەگىزگى كۇش كەيىننەن وسىندا بولماق. كورىپ تۇرمىز. التى قىستاققا التى جاقتان كۇرەپ تازالانعان التى داڭعىل جول جوسىپ كەلىپ، بارلىعى بارىپ ورتاسىنداعى ءبىر قىستاققا قوسىلا تۇيىلەدى. سودان تاتى بۇتاقتانا جان- جاققا تارايدى. ول قىستاقتىڭ اتى بورودينو ەكەن. باسقا تورتەۋى ونىڭ سىرتىن الا، ۇلكەن ءۇيدى ورتاعا الا قونعان وتاۋلارشا قورشاپ تۇر. ولاردىڭ اتتارى باركلوۆيتسا، تروحوۆو، كاشينو، كونشينو ەكەن. مۇنىڭ ءبارى بىزگە جاڭا كارتادان ءمالىم. ءبىزدىڭ ىزدەپ كەلگەن تروشكوۆومىز التىنشىسى.
جوسىلىپ جاتقان جول جان- جاققا قيمىلداپ، ورالا بۇرىلىپ كەرەكتى كەزىندە ءتۇرلى ارەكەت- قيمىل، مانيەۆر جاساۋعا وتە ىڭعايلى- اق. جاۋ بەكەردەن- بەكەر جاتقان جاۋ ەمەس. ونىڭ كومانديرى تەرەڭ ويلاپ، ازىرىنشە ىشىنەن تىنىپ جاتىر. سوكولوۆونى قايتسە دە قولدان شىعارماي، بوساعا سياقتى بەرىك ۇستاپ وتىرىپ، ءبىزدىڭ اسكەردىڭ نەگىزگى كۇشتەرى القاپتى بۇزىپ، جارىپ ءوتىپ ىشكە كىردى- اۋ دەگەن كەزدە سىرتتان اينالا سوعىپ، تال سوكولوۆو تۇسىنان قولدىڭ ءتۇپ تامىرىن قىرقا شاۋىپ، قورشاپ الماق. ونىڭ وسىنداي سۇمدىق ويلاپ، ءساتىن كۇتىپ جاتقانى كۇمانسىز. وندا داۋ جوق. ونىڭ ويى باسقا ەمەس، وسىلاي.. . سولاي بولسا گەنەرال ءبىزدى تەك تروشكوۆونى العىن دەپ جۇمساپ ەدى. مىنا تۇرىنە قاراعاندا، ول قاقپاننىڭ شاپپا تىلشىگىندەي الدامىس قانا. ال الايىق- اق. العاننان كەيىن قاقپان شاۋىپ، سارت ەتىپ جابىلماي ما؟ ودان كەيىن التى قىستاقتان ءبىزدىڭ ۇستىمىزگە قارداي بوراپ وقتار جاۋىپ، باس كوتەرتە قويماس. قايمىعا، قورعانا، باس قورعاۋىن كوزدەپ ءجۇرىپ، قانشاعا شىداماقپىز. التى جولدىڭ بىرەۋى عانا ىستەن شىعادى. قالعان بەسەۋى جاۋ قولىندا بولماق. جالعىز تروشكوۆونى العاندا جاۋدىڭ نەسى قۇرىپ، نەدەن مۇقاتىلماق. سوكولوۆوداعى دۇشپان قولىنا نە زيان كەلتىرىپ، نەسىنە كەدەرگى بولماقپىز. ءبىزدىڭ تروشكوۆونى الىپ، قازىققا ورالعان اتتاي بولىپ شاتىسىپ، تورعا تۇسكەن قۇستاي بۇلقىنىپ جاتقانىمىزدان ءبىزدىڭ اسكەرگە نە پايدا. ەشقانداي پايدا جوق. زالال- زيان مول. ءبىزدىڭ پولك ىستەن شىعادى. قاتاردان شىعىپ، ءوز باسىمەن اۋرە بولىپ جاتقان، ەشكىمگە قايىرىمى جوق پولك بولادى دا قالادى. ءتۇبى ءوز باسىمىزبەن اۋرە بولىپ ءجۇرىپ، امان دا شىعا المايمىز. ولاي بولسا، نە ىستەۋ كەرەك؟ قانداي بايلاۋلى توقتامعا كەلۋ كەرەك؟ سول قورىتىندى توقتام كوپتەن بەرگى توقتالعان ويدىڭ ءتۇيىنى - كومانديردىڭ بۇيرىعى بولماق...
بۇيرىق - ءبىلىپ بەرسەڭ بۇيرىق؛ جاڭىلساڭ، قاتەلەسسەڭ ول ءبىر - بۇلىك. بۇيىرۋ وڭاي ەمەس. قالىڭ قار ۇستىندە قىراۋعا بولەنگەن بۇتالاردى پانالاپ تىم- تىرىس باقىلاپ جاتقان كومانديرلەر. بارلىعى دا اۋىر وي ۇستىندە. مىنە، وڭ جاعىما قۇلاش سوزبا جەردە بالا مىنەزدى، اق پەيىل، ادال نيەت، ەر جۇرەكتى كوميسسارىم ماديار (احمەتجان مۇحامەديار ۇلىن پولكتا وسىلاي اتايتىنبىز) جاتىر. ءبۇتىن ونە بويى كۇلىمسىرەگەن قارا كوزى الىسقا قادالىپ، قيىلعان قارا قاسى ءتۇيىلىپ، قاباعىن قارس جاۋىپ الىپتى. الدىمىزداعى ءۇش- ءتورت ادىم جەردەگى بۇتانىڭ پاناسىندا قىزىل شىرايلى، جاس جىگىت كاپيتان مامونوۆ ماعان «نە دەمەكسىڭ؟ » دەگەندەي كوزبەن بۇرىلا قاراپ، جاۋاپ الماي العا قايتادان قارايدى. سول جاعىندا ءزاۋلىم قاراعايدىڭ تۇبىندە جانتايىپ باتالون كومانديرى گۋنديلوۆيچ جاۋ تاراپىن دۇربىمەن قادالا سىعالاپ جاتىر. قاي ويدىڭ قىرىنان اسىپ، قاي جونىنا جورتىپ بارا جاتقانىن كىم ءبىلسىن. ايتەۋىر العا قاراي قادالا قاتىپ قالعانداي.. . ار جاعىندا ونىڭ كوميسسارى تروفيموۆ، تاعى باسقالارى. بارلىعى دا وي تۇبىندە: سۇڭگىپ، ءالى قالقىپ بەتىنە شىعا الماي جاتقان سياقتى. مەن ولارعا قاراپ ىشىمنەن، «اتتەڭ ۋاقىت از، جاعداي تار، ايتپەسە مىنالاردىڭ پىكىرىن تىڭداپ السام» دەگەندەي ورنىمنان قوزعالماي جاتتىم. «سەنىڭ اۋزىڭا قاراپ جاتىرمىز عوي» دەگەندەي مامونوۆ تاعى بۇرىلىپ ماعان قارادى. وڭ جاعىما قاراسام ماديار شۇعىل تومەن قاراپ جاتىر ەكەن. - ماديار، سەن ۇيىقتاپ جاتىرسىڭ با؟ - دەگەنىمە ول باسىن جۇلىپ الىپ:
- جوق، ويلاپ جاتىرمىن، دەپ جاۋاپ قاتتى. ەكەۋمىزدىڭ ءسوزىمىز ءۇنسىز جاتقان باسقالاردى وي قالعۋىنان سەرگىتكەندەي بولدى. بارلىعى دا ءبىز جاققا بەتىن بۇرا قارادى.
- ال، جولداس كومانديرلەر، - دەپ باستادىم مەن، - مانالى بەرلى جەر جاعدايىن، دۇشپان ورداسىن بولجاپ، اڭعارىپ جاتىرسىزدار. ونى تالداپ جاتۋعا ۋاقىت از. كەش بولىپ بارادى.. . ءبىرىنشى قورىتىندى: التى قىستاقتىڭ شاڭىراعىن تىرەپ تۇرعان سىرىعى - بورودينو، جاۋ ورداسىنىڭ مىقتى تىرەگى دە سول، قالعاندارى ونىڭ تايانىشتارى. ەكىنشى قورىتىندى: مىنا التى قىستاق، جوسىلىپ جاتقان التى جولدىڭ تۇيىسكەن جەرى. التى تاراۋ جول دۇشپانعا التى جاقتان، التى ارنادان كۇش بەردى. ءۇشىنشى قورىتىندى: دۇشپاننىڭ بەكىنىسى مىقتى، كۇشى مول، ءبىزدىڭ كۇشىمىز از. ءتورتىنشى قورىتىندى: شەگىنۋگە بۇيرىق جوق. الدىمىزداعى ماقسات جاۋدى كۇيرەتۋ.. . ەكى جول بار: بىرەۋى جاقىن، جاقىن دا بولسا الىس، ول بۇيرىق بويىنشا جالعىز تروشكوۆونى الۋ. ءبىراق ول ماقساتقا جەتكىزبەي جارىم جولدا قالدىراتىن كاتەرلى جول. ەكىنشى جول: الىس، الىس تا بولسا جاقىن. ول التى قىستاقتى بىردەن الۋ. التى جولدى بىردەي ەرتتەپ، قومداپ ءمىنۋ. سوندا عانا ماقساتقا جەتىپ، دۇشپان ورداسىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرەمىز. ول ءۇشىن باسىم، مول كۇش كەرەك. ول كۇش بىزدە جوق ەكەنى وزدەرىڭىزگە ءمالىم.. . جاتقانداردىڭ بارلىعى «ەندەشە نە دەپ ساندالىپ تۇرسىڭ؟ » دەگەندەي ماعان بەدىرەيە قارادى.
- مەن الىس تا بولسا جاقىنعا بەل بايلادىم، - دەگەنىمدە ولار ءبىر- بىرىنە قارادى، - ءبىرىنشى بۇيرىق وسىلاي، جولداس كومانديرلەر، - دەدىم مەن. ولاردىڭ تومسىرايا تاڭ قالعان تۇرلەرىن ەلەمەگەندەي:
- ەكىنشى بۇيرىعىم، - دەدىم ولارعا قاراپ، - ەكىنشى بۇيرىعىم تۇنگى ساعات تورتتە ءتاپ- ءتاتتى ۇيقىنىڭ كەزىندە التى قىستاققا بىردەن شابۋىل جاساپ، جاۋدى جىلى توسەگىنەن تۇرعىزباي باسىپ الۋ. تاڭسارىدەن قالماي جاۋ جايپالىپ، قىستاقتار الىنىپ، جولدار رەتتەلىپ، بەرىك ۇستالسىن. الدارىڭىزعا قوياتىن جالپى مىندەتتەر وسىلار. سوعىس ءادىسى: جاۋعا كۇتپەگەن جەردەن، توتەننەن ءتيىپ، شىرت ۇيقىدا جاتقاندا ۇستىنەن تۇنەرە باسىپ جايپاۋ.. . ءبىراق ەستەرىڭىزدە بولسىن، جولداس كومانديرلەر، جاۋ بەيقام جاتقان جاۋ ەمەس. الدىمەن كۇزەتشىلەرىنىڭ ءۇنى ءوشىرىلسىن. ءبىر پۋلەمەتتىڭ قاڭقىلداعان داۋسى الەمگە «اتتان!» سالىپ بايبايلاعانمەن تەڭ. جاۋدىڭ ۇيقىسىن بۇزدىم دەگەنشە، ءبۇلدىردىم دەي بەر. مەنىڭ بەل بايلاعان تاۋەكەلىم - جاۋدى ابايسىزدا، وعان سەزدىرمەي باسىپ قالۋ.. . - ال ەندى جارىق باردا ءارقايسىڭ بەت الىستارىڭدى جاقسىلاپ بولجاپ الىڭدار، - دەپ تاراتتىم.
رومان ادەبي KZ پورتالىنان الىندى.
جالعاسى بار
